در مورد نویسنده این مقاله: سینا آزادی، مدرس امور بین‌الملل در مدرسه الیوت دانشگاه جورج واشنگتن، متخصص در برنامه هسته‌ای و امنیت ملی ایران است. او در زمینه سیاست خارجی ایران، روابط ایران و ایالات متحده، و مسائل مرتبط با منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای تحقیق و تدریس می‌کند. آزادی دارای مدرک کارشناسی ارشد در مطالعات خاورمیانه از دانشگاه جورج واشنگتن و کارشناسی ارشد در مطالعات بین‌الملل از دانشگاه تهران است. او به‌طور منظم در رسانه‌های بین‌المللی مانند فارین پالیسی، الجزیره و هافینگتون پست مقالاتی منتشر می‌کند و به‌عنوان تحلیلگر در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی حضور دارد.
دکترین امنیت ملی ایران و ریشه‌های تاریخی آن
دکترین امنیت ملی ایران ریشه در میراث دردناک جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) دارد. این جنگ با انزوای بین‌المللی ایران، استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه نیروها و شهرهای ایرانی و کمبود شدید تجهیزات نظامی همراه شد. این تجربیات زمینه‌ساز استراتژی “دفاع پیشگیرانه” ایران شد که بر سه رکن استوار است: موشک‌های بالستیک و پهپادها، حمایت از بازیگران غیردولتی منطقه‌ای، و آستانه توان هسته‌ای. هر یک از این عناصر برای رفع آسیب‌پذیری‌های دوران جنگ طراحی شده‌اند. با این حال، جنگ اخیر اسرائیل و حماس، آسیب‌پذیری‌های این استراتژی را آشکار کرده است.
ضعف در استراتژی دفاعی ایران
عملیات اخیر اسرائیل علیه نیروهای نیابتی ایران، حملات در داخل خاک ایران و افزایش درخواست‌های داخلی برای بازنگری در موضع هسته‌ای ایران، تهران را در برابر انتخاب‌های مهمی درباره نقش استراتژیک برنامه هسته‌ای قرار داده است. در ماه‌های اخیر، دو رکن از سه رکن دفاع پیشگیرانه ایران در برابر تسلط عملیاتی اسرائیل تضعیف شده‌اند. اکنون برنامه هسته‌ای تنها رکن باقی‌مانده است، اما این وضعیت تهران را در موقعیتی دشوار قرار داده است: تصمیم برای عبور از آستانه هسته‌ای ممکن است جنگی با ایالات متحده و اسرائیل را به دنبال داشته باشد.
اهمیت موشک‌های بالستیک در دکترین دفاعی ایران
موشک‌های بالستیک ستون اصلی توان دفاعی ملی ایران بوده‌اند. تکیه ایران بر موشک‌های بالستیک ریشه در جنگ ایران و عراق دارد، زمانی که شهرهای ایران زیر باران موشک‌های عراق قرار داشتند. در سال ۲۰۱۸، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، درباره آن دوران گفت: «تهران هر شب زیر آتش موشک‌های [عراق] می‌سوخت… ما موشکی نداشتیم—هیچ چیزی برای دفاع از خود نداشتیم.» این تجربه ایرانیان را به سرمایه‌گذاری سنگین در گسترش ظرفیت تولید موشک واداشت و در نهایت ایران بزرگ‌ترین زرادخانه موشک‌های بالستیک در منطقه را ایجاد کرد.
آسیب‌پذیری ایران در برابر حملات اخیر اسرائیل
در سال جاری، اسرائیل به طور مؤثر پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی ایران را که در سال ۲۰۱۶ از روسیه دریافت کرده بود، نابود کرد. پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و آغاز درگیری‌های غزه، ایران صدها موشک بالستیک و کروز به اهداف اسرائیلی شلیک کرد. در حالی که حمله اول در آوریل تا حد زیادی ناکام بود، حمله دوم در ۱ اکتبر بسیار مؤثرتر بود و چندین موشک بالستیک از سیستم دفاع موشکی لایه‌ای اسرائیل عبور کرده و پایگاه هوایی نواتیم را هدف قرار دادند.
پاسخ اسرائیل در ۲۶ اکتبر به حمله ایران بسیار شدیدتر از پاسخ قبلی در ۱۹ آوریل بود که رادار S-300 را در پایگاه هوایی اصفهان منهدم کرد. این حملات اخیر بزرگ‌ترین حملات به خاک ایران از زمان جنگ ایران و عراق تاکنون بوده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروی هوایی اسرائیل با استفاده از حریم هوایی عراق، به تأسیسات تولید موشک و سامانه‌های دفاع هوایی S-300 حمله کرده است. این حملات زیرساخت‌های حیاتی ایران را به شدت آسیب‌پذیر کرده‌اند.
تاثیرات ژئوپلیتیکی بر سیاست‌های ایران
انزوای استراتژیک و کمبود متحدان منطقه‌ای ایران، به طور عمیقی دکترین دفاع ملی این کشور را شکل داده است. رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در سپتامبر گفت: «من رئیس‌جمهور کشوری هستم که بارها با تهدیدات، جنگ‌ها و اشغال‌ها روبه‌رو شده است. هیچ‌کس هرگز به کمک ما نیامده است.» در غیاب ِ متحدان دولتی قدرتمند، ایران به نیروهای نیابتی روی آورده است تا قدرت خود را فراتر از مرزها پیش ببرد. این نیروها، که دومین رکن دفاع ملی ایران را تشکیل می‌دهند، با هدف محدود کردن آزادی عمل دشمنان منطقه‌ای و تحمیل هزینه به آن‌ها عمل می‌کنند.
تضعیف نیروهای نیابتی ایران
فشارهای رو به افزایش بر نیروهای موسوم به محور مقاومت ایران، این کشور را در موقعیتی دشوار قرار داده است. ایران اکنون با انتخابی مهم روبه‌رو است: حمایت از متحدان خود و به خطر انداختن مواجهه مستقیم با اسرائیل، یا کنار کشیدن از این نیروها که ممکن است منجر به تضعیف موقعیت امنیتی ایران شود. ترور رهبران کلیدی مانند اسماعیل هنیه و حسن نصرالله، همراه با حملات اسرائیل در جنوب لبنان، نیروهای نیابتی ایران را به شدت تضعیف کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که قدرت نظامی حزب‌الله، که اسرائیل را در جنگ ۲۰۰۶ شکست داده بود، به شدت کاهش یافته است.
گفت‌وگوهای داخلی درباره تسلیحات هسته‌ای
از اوایل سال ۲۰۲۴، مقامات ایرانی مواضع خود درباره تسلیحات هسته‌ای را تغییر داده‌اند. علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، در فوریه ایران را به مونتاژ یک خودرو تشبیه کرد: «اگر بپرسید آیا ما موتور یا گیربکس ساخته‌ایم، پاسخ مثبت است.» این اظهارات نشان‌دهنده آمادگی فنی ایران است. در اکتبر، ۳۹ نماینده مجلس ایران خواستار بازنگری در دکترین دفاعی کشور شدند. همچنین کمال خرازی هشدار داد که اگر بقای ایران به طور جدی تهدید شود، ممکن است ایران مواضع خود را تغییر دهد.
تلاش برای جلوگیری از تنش‌ها با ایالات متحده
با وجود این تغییرات، ایران همچنان تاکید می‌کند که به دنبال تسلیحات هسته‌ای نیست. هفته گذشته، عباس عراقچی گفت که ایران خواهان تسلیحات هسته‌ای نیست، اما تغییر در مواضع هسته‌ای ایران می‌تواند تاکتیکی برای فشار به ایالات متحده باشد تا اسرائیل را محدود کند.
این مسائل همچنان ایران را در برابر انتخاب‌های استراتژیک دشوار قرار داده است.
منبع: فارن پالیسی – برگردان برای اخبار روز: سینا بهزادی
2 پاسخ
“آیا تهران برای دستیابی به بمب تلاش خواهد کرد؟”
این سوال را باید اینطوری نوشت
آیا حکومت اسلامی توانایی رسیدن به سلاح اتمی را چه از نظر علمی و چه از نظر امکانات داراست!؟
از نظر امکانات سعی هایی شده است و اورانیم لازم و راکت نسبتا مناسب را می‌تواند تهیه کند ولی از نظر علمی این توانایی را بدون کمک خارجی ندارد.
کمال خرازی هشدار داد که اگر بقای ایران به طور جدی تهدید شود، ممکن است ایران مواضع خود را تغییر دهد. تو بخوان اگر بقای رژیم به طور جدی تهدید شود، ممکن است رژیم مواضع خود را تغییر دهد و به ساختن بمب اتمی روی آورد.