هفته گذشته رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در یک برنامه تلویزیونی گفت هر جا که سرویس داخلی خوبی راه انداخته شده مردم از محدودیت‌هایی که برای سرویس‌های خارجی ایجاد کرده‌ایم راضی هستند. او مدعی شد که بیش از ۷۰ درصد فیلترشکن‌ها و هزینه‌های مربوط به آنها توسط دشمنان ما از خارج تامین می‌شود؛ «یعنی توسعه‌دهندگانی خارج از کشور قرار دارند و پول را از سیستم اطلاعاتی خارجی می‌گیرند و فیلترشکن می‌سازند».
این گفته‌ها در شرایطی موجی از نارضایتی ایجاد کرد و بر آتش گلایه‌ی مردم و کسب‌وکارها دمید که ماه‌هاست رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات وعده‌ی رفع فیلترینگ را داده‌اند؛ اما هنوز خبری از کورسوی امید در این میان نیست.
بنیان‌گذاران یا مدیران عامل بسیاری از استارت‌آپها از جمله دیجی کالا، دیوار و کافه بازار، علی بابا، جاجیگا، هلدینگ صبا و برخی از فعالان حوزه فناوری اطلاعات از جمله کسانی بودند که به اظهارات جلیلی واکنش نشان دادند. نقطه اشتراک همه آنها هم یک چیز بود؛ اینکه فیلترینگ به نفع هیچ کس نیست، نه مردم و نه کسب‌وکارها.
ماجرا تا جایی پیش رفت که علی شریفی زارچی، استاد دانشگاه شریف که چهره‌ی رسانه‌ای فعالی نیز در شبکه‌های اجتماعی دارد در شبکه ایکس از عضویت این فرد در شورای عالی فضای مجازی انتقاد کرد: «مدیران نشان، آپارات، دیجی‌کالا، کافه‌بازار و… قاطعانه اظهارات یک عضو شورای عالی فضای مجازی که گفته بود فیلترینگ به نفع کسبوکارهای داخلی است را رد کردند.
اکنون باید بپرسیم چرا ایشان که از بزرگ‌ترین فروشندگان فیلترینگ است، عضو آن شورا است و برای یک ملت تصمیم می‌گیرد؟»
این وضعیت درحالی است که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت گفته است دولت از تمام تلاش خود برای حل مسئله فیلترینگ استفاده می‌کند و در حال حاضر رفع فیلترینگ در انتظار تصمیم‌گیری کمیته‌ای در همین خصوص در شورای عالی فضای مجازی است.
خسارت ۵۰ هزار میلیار تومانی
دفاع از فیلترینگ آن هم از سوی عضو شورای عالی فضای مجازی در شرایطی در رسانه ملی مطرح می‌شود که به تازگی ستار هاشمی، وزیر ارتباطات ضرر فیلترینگ برای ارتباطات کشور را بیش از ۵۰ هزار میلیار تومان اعلام کرده است؛ «یک فضای اقتصادی غیر شفاف نیز شکل گرفته که چند ده هزار میلیارد تومان است. خیری در وضعیت موجود نیست و این رویه باید تغییر کند».
به گفته‌ی او «با توجه به پیمایش میدانی انجام‌شده، ۱۰ درصد درخواست‌ها برای دریافت سرویس در شبکه از سمت سایت‌های خارج از کشور پاسخ داده نمی‌شود که این به دلیل آلودگی شبکه ما به واسطه استفاده از فیلترشکن است. استفاده از فیلترشکن‌ها علاوه بر چالش‌هایی که برای کسب‌وکارها ایجاد کرده بر مهاجرت نخبگان نیز تأثیر گذاشته است».
براساس گزارش سالانه تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۰، تجارت آنلاین بر بستر شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در سال‌های اخیر رشد داشته و از ۱.۳درصد کل تجارت کشور در سال۱۳۹۶ به ۵درصد در سال۱۴۰۰ رسیده‌است. اما با آغاز اعتراضات اجتماعی و اعمال فیلترینگ گسترده در چند سال اخیر، وضعیت فعالان این حوزه نگران کننده است.
هفته گذشته، اتاق بازرگانی ایران، پژوهشی درباره «اثر فیلترینگ اینترنت بر تجارت داخلی و خارجی(فروش آنلاین) کسبوکارهای اینترنتی کشور» منتشر کرد که یافته‌های آن عجیب‌تر و ضرر و زیان آن بیشتر از چیزی بود که ستار هاشمی اعلام کرده بود.
بر اساس این پژوهش فعالان اقتصادی گفته‌اند که صرفا در ۴ ماه، ۳۹ هزار میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان از این محل متضرر شده‌اند. همچنین فروش آنلاین کسبوکارهای اینترنتی در سال ۱۴۰۱ به‌طور متوسط روزانه حدود ۲۲ میلیون دلار کاهش یافته بود.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بیش از ۴۱ درصد پاسخ‌دهندگان میزان اثرگذاری فیلترینگ بر فروش خود را ۴۰ تا ۸۰ درصد تخمین زده‌اند.
اثرات چشمگیر فیلترینگ بر اقتصاد کشور و به گل نشستن کسبوکارهای اینترنتی اما فقط یک روی سکه است. فیلترینگ اثرات زیانباری بر سلامت روان مردم هم دارد و به باور کارشناسان و متخصصان غیرقابل انکار است.
تا جایی که برخی از آن به عنوان یک ترومای جمعی یاد می‌کنند. قطع شدن شبکه ارتباطات و در واقع سخت‌تر شدن و حتی در مواردی قطع شدن ارتباط با فرزندان و بستگان در خارج از کشور، سرعت پایین اینترنت، اختلال در فیلترشکن‌ها و دشواری دسترسی به شبکه‌های اجتماعی از جمله موضوعات ساده‌ای است که روزانه مردم با آنها سر کار دارند.
برخی روانشناسان هشدار داده‌اند که فیلتر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها تاثیر عمده‌ای بر ایجاد استرس و اضطراب در مردم دارد.
مریم لطیفی – شرق
