پس از ماهها کشمکش تجاری میان ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا، سرانجام دو طرف بر سر توافقی تجاری به توافق رسیدند که بهزعم بسیاری از تحلیلگران، بیش از آنکه نشانی از مصالحه باشد، گامی است از سر اجبار برای جلوگیری از تشدید تنشها. این توافق، که روز یکشنبه در جریان دیداری میان دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، و اورزولا فندرلاین، رئیس کمیسیون اروپا در اسکاتلند نهایی شد، حاوی مفاد اقتصادی مهم و تعهدات بلندمدتی از سوی اروپا است، در حالی که امتیازهای دریافتشده از سوی آمریکا همچنان محل بحث است.
تعرفه ۱۵ درصدی؛ کاهش برای خودرو، افزایش برای سایر کالاها
بر اساس توافق جدید، تعرفه واردات کالاهای اروپایی به آمریکا بهطور یکسان ۱۵ درصد تعیین شده است. این عدد اگرچه برای برخی اقلام چون خودرو کاهش بهحساب میآید – بهویژه با توجه به تعرفه پیشین ۲۷.۵ درصدی بر خودروهای اروپایی – اما در واقع نسبت به سطح تعرفه عمومی پیش از دوران ترامپ (۴.۸ درصد)، افزایشی چشمگیر دارد.
از سوی دیگر، محصولاتی مانند هواپیما و قطعات وابسته، تجهیزات تولید نیمههادی، مواد خام حیاتی، و برخی محصولات شیمیایی و کشاورزی مشمول برنامهای موسوم به «صفر در برابر صفر» خواهند بود؛ بهمعنای حذف کامل تعرفهها از سوی هر دو طرف. فندرلاین در این رابطه گفت که اتحادیه اروپا تلاش خواهد کرد تا در آینده محصولات بیشتری را به این فهرست بیافزاید.
دارو؛ موضوع حساس و همچنان مبهم
یکی از محورهای اصلی نگرانی در طول مذاکرات، تعرفههای احتمالی بر داروهای ساخت اتحادیه اروپا بود؛ با توجه به حجم بالای صادرات دارو از اروپا به بازار آمریکا. دونالد ترامپ در آغاز نشست اعلام کرده بود که داروها باید در خاک آمریکا تولید شوند و از شمول توافق خارج هستند. اما فندرلاین در پایان گفت که داروهای اروپایی نیز مشمول تعرفه ۱۵ درصدی خواهند شد. به گفته او، ترامپ ممکن است برای این موضوع راهحلی جهانی پیدا کند، اما فعلاً چنین تصمیمی نهایی نشده است.
تعهد ۷۰۰ میلیارد دلاری برای خرید انرژی از آمریکا
در یکی از مهمترین بندهای توافق، اتحادیه اروپا متعهد شده است که برای جایگزینی وابستگی به منابع انرژی روسیه، سالانه بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار از آمریکا گاز طبیعی مایع (LNG)، نفت خام، و سوختهای هستهای خریداری کند. این تعهد، در صورت تداوم، تا پایان دوره فعلی ریاستجمهوری دونالد ترامپ به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
فندرلاین این تصمیم را گامی در راستای تنوعبخشی به منابع تأمین انرژی و تضمین امنیت انرژی در اروپا دانست. با این حال، کارشناسان محیطزیست از جمله گروه صلح سبز هشدار دادهاند که امضای قراردادهای بلندمدت انرژی میتواند منجر به مازاد عرضه و افزایش شدید انتشار گازهای گلخانهای در اروپا شود.
قاره سبز، زیر سایه سوختهای فسیلی
این بند از توافق، انتقادهای گستردهای را از سوی نهادهای زیستمحیطی و برخی محافل دانشگاهی بهدنبال داشته است. اروپا که همواره خود را بهعنوان «قاره سبز» معرفی کرده و در مجامع بینالمللی از اولویتبخشی به توسعه پایدار و کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی سخن گفته، اکنون در توافقی رسمی متعهد به واردات گسترده منابع انرژی فسیلی از کشوری شده که در دوره ترامپ از توافق اقلیمی پاریس خارج شده بود.
منتقدان میگویند اتحادیه اروپا با پذیرش این تعهد، عملاً بخشی از اصول اقلیمی خود را زیر پا گذاشته و در برابر فشار سیاسی واشنگتن عقبنشینی کرده است. این موضوع نه تنها خطر دگرگونی در سیاستهای انرژی اروپا را بههمراه دارد، بلکه میتواند در بلندمدت مشروعیت راهبرد «رشد سبز» و رهبری اقلیمی اروپا را در سطح جهانی تضعیف کند.
سازمانهایی مانند Greenpeace هشدار دادهاند که واردات گاز طبیعی مایع از آمریکا، آن هم در زمانی که مصرف گاز در اروپا روندی نزولی دارد، میتواند به وابستگی جدید و ناهمراستا با اهداف اقلیمی منجر شود. برخی تحلیلگران حتی این تصمیم را بهمنزله معاملهای «غیرسبز» توصیف کردهاند که در آن سیاست، بر علم و محیطزیست پیشی گرفته است.
مرتس: «خوشبختانه توافق حاصل شد»
ترامپ در اوایل آوریل مناقشهای تعرفهای را با شرکای تجاری خود در سراسر جهان آغاز کرده بود. او تعرفههای بالایی را برای واردات از بسیاری از کشورها اعلام کرد، اما بعدها این تعرفهها را به ۱۰ درصد کاهش داد تا مذاکرات آغاز شود.
او اخیراً اتحادیه اروپا را به اعمال تعرفههای ۳۰ درصدی تهدید کرده بود که قرار بود از اول اوت اجرایی شود. واردکنندگان فولاد و آلومینیوم باید تعرفههایی تا ۵۰ درصد پرداخت کنند.
صدراعظم آلمان، فریدریش مرتس، به نقل از سخنگویش اعلام کرد: «خوشبختانه اروپا و آمریکا به توافق رسیدند و از یک تشدید غیرضروری در روابط تجاری فراآتلانتیک جلوگیری کردند.» به گفته وی، وحدت اتحادیه اروپا و تلاشهای سخت تیمهای مذاکرهکننده «نتیجه داد».
مرتس افزود: «با این توافق، یک بحران تجاری که میتوانست اقتصاد صادراتمحور آلمان را به شدت تحت تأثیر قرار دهد، دفع شد.» او به ویژه به صنعت خودروسازی اشاره کرد و گفت: «در این بخش، تعرفههای فعلی که ۲۷.۵ درصد بودند، تقریباً به نصف، یعنی ۱۵ درصد، کاهش مییابد.» به گفته او، این کاهش سریع تعرفهها برای صنعت خودروسازی آلمان «بسیار حیاتی» است.
نارضایتی صنعت آلمان از توافق
از سوی انجمنهای اقتصادی آلمان، واکنشهایی انتقادی نسبت به این توافق شنیده میشود. ولفگانگ نیدرمارک از اتحادیه صنایع آلمان (BDI) در واکنش به توافق صورتگرفته اظهار داشت: «این توافق پیام خطرناکی ارسال میکند، زیرا اتحادیه اروپا حاضر شده تعرفههای دردناکی را بپذیرد.» او افزود: «حتی تعرفهای ۱۵ درصدی نیز تأثیرات منفی عظیمی بر صنعت صادراتمحور آلمان خواهد داشت.» به گفته او، تنها نکته مثبت، جلوگیری موقت از یک چرخهی تشدید بیشتر تنشهاست.
ولفگانگ گروساِنترُپ، مدیرکل انجمن صنایع شیمیایی آلمان (VCI) نیز با این ارزیابی موافق بود و گفت: «کسی که انتظار طوفان دارد، از یک باد شدید هم تشکر میکند.» اما درعینحال تأکید کرد که تعرفههای تعیینشده همچنان بیش از حد بالا هستند: «صادرات اروپا در حال از دست دادن رقابتپذیری خود است.»
اتحادیه صنایع آلمان همچنین از تعرفههای بالا بر فولاد و آلومینیوم انتقاد کرد و آن را «ضربهای مضاعف» دانست. نیدرمارک در این رابطه گفت: «این موضوع، بخشی کلیدی از صنعت را بیش از پیش تحت فشار میگذارد؛ بخشی که در هر حال با چالشهای عظیمی در رقابت جهانی و روندهای تحول ساختاری روبروست.»
وی افزود که اکنون اتحادیه اروپا باید نشان دهد که چیزی بیش از یک بازار داخلی صرف است: «ما به راهبردی برای اقتصادی رقابتپذیر و مقاوم نیاز داریم؛ همچنین به اراده سیاسی برای ایفای نقشی مقتدرانه در نظم قدرت جهانی.»
اقتصاددان: استراتژی قدرتمندتر مذاکره لازم بود
میشائل هوتر، مدیر مؤسسه اقتصاد آلمان، نسبت به ادامه تنشها از سوی واشنگتن هشدار داد. او به روزنامههای گروه رسانهای فانکه گفت: «نمیتوان اطمینان داشت که دیگر همهچیز آرام خواهد ماند.» او افزود: «ترامپ هرگز تهدید به تعرفه را بهطور کامل کنار نمیگذارد.» به همین دلیل، از دید او، استراتژی قدرتمندتر مذاکره از سوی اتحادیه اروپا منطقیتر میبود.
دیرک یاندورا، رئیس اتحادیه عمدهفروشی، تجارت خارجی و خدمات آلمان (BGA) نیز اظهار داشت: «این توافق یک مصالحه دردناک است.» وی افزود: «هر یک درصد تعرفه، یک درصد اضافی است.» او هشدار داد که افزایش تعرفهها برای بسیاری از بازرگانان تهدیدی جدی برای ادامه فعالیت آنهاست. وی تأکید کرد که این توافق با آمریکا «در داخل کشور تأثیرات ملموسی خواهد داشت.»
اختلافات درون اتحادیه؛ میان تسلیم و مقاومت
در اتحادیه اروپا، دیدگاهها درباره نحوه برخورد با آمریکا متفاوت است. فرانسه و اسپانیا خواهان مقابله سختگیرانهتر و اقدامات متقابل تعرفهای بودند، در حالی که آلمان و ایتالیا بر ضرورت دستیابی سریع به توافق و جلوگیری از تشدید بیشتر تنش تأکید داشتند.
این اختلافنظرها باعث شد که برنامههای مقابلهای تعرفهای به رغم آماده بودن فهرستهایی به ارزش ۹۳ میلیارد دلار هرگز عملی نشوند.
دونالد ترامپ تاکنون توافقهای مشابهی با ژاپن، بریتانیا، اندونزی، فیلیپین و ویتنام امضا کرده که همگی حاوی افزایش محسوس تعرفهها برای صادرات به آمریکا هستند. درآمد حاصل از این تعرفهها قرار است صرف تأمین مالی برنامههای کاهش مالیاتی در آمریکا شود و همزمان، شرکتها به بازگرداندن تولید به خاک ایالات متحده ترغیب شوند.
از سوی دیگر، دادگاه فدرال تجدیدنظر آمریکا قرار است در هفته آینده به شکایتی رسیدگی کند که مشروعیت استفاده ترامپ از اختیارات اضطراری برای وضع این تعرفهها را به چالش میکشد. نتیجه این دادگاه میتواند روند آینده سیاستهای تعرفهای را دگرگون کند.
توافق تعرفهای میان اتحادیه اروپا و آمریکا گامی مهم در جلوگیری از تشدید تنشهای تجاری است اما هزینههایی نیز در پی داشته است. تعرفه ۱۵ درصدی بر کالاهای اروپایی، تعهد به خرید میلیاردها دلار انرژی فسیلی آمریکا، و تناقض با اهداف اقلیمی اروپا، پرسشهای جدی در مورد آینده روابط تجاری و محیطزیستی دو سوی اقیانوس اطلس ایجاد کرده است.
آیا این معامله بهمعنای پایان مناقشات است؟ یا تنها آغاز مرحلهای جدید از فشارهای اقتصادی و سیاسی؟ آنچه مشخص است، اتحادیه اروپا باید در هفتهها و ماههای آینده راهبردی متوازنتر و قاطعتر را در برابر سیاستهای تجاری آمریکا اتخاذ کند.
