همزمان با تردیدها در مورد نقش آمریکا در موازنه‌های ژئوپلیتیکی در ۴ سال آینده، بحران آب‌وهوایی، جنگ‌های چندگانه جاری و اختلاف‌ها میان کشورهای شمال و جنوب از موضوعاتی است که اهمیت نشست «گروه ۲۰» را دوچندان می‌کند و میزبانی برزیل، نقطه عطفی در بازگشت این کشور به مرکز صحنه بین‌المللی است.
نوزدهمین اجلاس سران G20 روزهای دوشنبه و سه شنبه در تاریخ ۱۸ تا ۱۹ نوامبر ۲۰۲۴ در ریودوژانیرو برگزار می شود. نشست دو روزه سران گروه ۲۰ در ریو بر مبارزه با گرسنگی و بحران آب و هوا متمرکز خواهد بود. لولا رئیس جمهور برزیل نیز می خواهد به جنوب جهانی اهمیت بیشتری بدهد. اما کشور او از نظر سیاست خارجی تحت فشار است.
در ریودوژانیرو ۷۳۳ بشقاب خالی در شن‌های کوپاکابانای معروف کاشته شده اند که ۷۳۳ صلیب قرمز رنگ روی آن‌ها وجود دارد. این اقدام قرار است پیام و هشدار باشی باشد برای سران کشورهای گروه ۲۰ و دولت هایی که به اجلاس ریو آمده اند. آنتونیو کارلوس کاستا از سازمان غیردولتی “ریو داپاز” در این ارتباط می گوید: “این ۷۳۳ بشقاب خالی نماد مرگ است.” ما این کار را به این دلیل انجام می دهیم که طبق گزارش سازمان ملل، سال گذشته ۷۳۳ میلیون نفر در جهان از گرسنگی رنج بردند؛ کمبود همبستگی و همدلی وجود دارد.» این موضوع محوری در این نشست در ریو خواهد بود. برزیل می خواهد با اعضای گروه ۲۰ یک اتحاد جهانی علیه گرسنگی ایجاد کند. تا سال ۲۰۳۰ – هدف این است – دیگر نباید حتی یک کشور در نقشه گرسنگی سازمان خواربار و کشاورزی جهان وجود داشته باشد. برزیل همچنین برای تامین مالی مبارزه جهانی علیه فقر و نابرابری، مالیات بر ثروتمندان را تبلیغ می کند.
“گرسنگی یک مسئله سیاسی است”
لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس جمهور برزیل در سخنرانی خود گفت: “سال گذشته جهان ۲ تریلیون و ۴۰۰ میلیارد دلار برای تسلیحات هزینه کرد، اما تقریباً هیچ چیزی برای تغذیه افرادی که به صبحانه، ناهار و شام نیاز دارند، خرج نکرد.” من می گویم روزی به گرسنگی پایان می دهیم که بفهمیم این یک مسئله سیاسی است.
برای لولای چپ که خودش در فقر بزرگ شد و در دو دوره نخست ریاست جمهوری خود راه خروج از بدبختی را برای میلیون ها نفر هموار کرد، گرسنگی و فقر همچنین یک مسئله شخصی است. اما جهان با ۲۰ سال پیش متفاوت است و این تفاوت در بحران اقلیمی دغدغه دیگر لولا رئیس جمهور برزیل دیده می شود. در نشست G20 باید زمینه ی تعیین مسیر کنفرانس آب و هوای COP30 برزیل که سال آینده در شهر بلم در منطقه آمازون برگزار می شود، فراهم شود. اما این دستور کار با انتخاب دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده به شدت ضربه خورده است.
تضاد جهان بینی لولا و ترامپ
مائوریسیو سانتورو، دانشمند علوم سیاسی، می گوید که جهان بینی لولا و ترامپ در تضاد با هم هستند؛ به همین دلیل است که جهان بینی ترامپ با جهان بینی لولا «اساساً ناسازگار» است و این موضوع در مورد سومین موضوع برزیل نیز صدق می کند: اصلاح نهادهای چندجانبه برای دادن وزن بیشتر به جنوب جهانی. سانتورو توضیح می‌دهد: «از نظر ایالات متحده، این غیرقابل تصور و به معنای تغییر قدرت به سمت چین و روسیه است: “این یک لحظه پیچیده است، جهان آشفته تر شده است.”
افزایش تنش بین چین و آمریکا، جنگ در خاورمیانه و اوکراین نشان می دهد که سناریوی ژئوپلیتیکی تغییر کرده است. و این امر برزیل را تحت فشار قرار می دهد. برزیل که همواره برای بی طرفی در سیاست خارجی خود در دنیای چندقطبی تلاش کرده و سعی کرده روابط خوبی با آمریکا، چین و روسیه داشته باشد. اما مواضع لولا در قبال اوکراین و اسرائیل که مطلوب غرب نیست باعث می شود که منتقدانش در غرب سر تکان دهند و فضای دیپلماتیک در حال تنگ تر شدن است. در این وضعیت در هم ریخته، برزیل به یک شریک قدرتمند برای پیشبرد دستور کار خود نیاز دارد.
برگزاری نشست در سایه بازگشت ترامپ
این نشست تنها دو هفته پس از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و پیروزی «دونالد ترامپ» برگزار می‌شود؛ اگرچه «جو بایدن» رئیس‌جمهوری در آستانه ترک قدرت آمریکا در ریو حضور خواهد داشت، بازگشت ترامپ انتظارات در مورد ایجاد تغییراتی در فرآیندهای جهانی را افزایش داده است. بایدن شنبه گذشته با «شی جین پینگ» رئیس‌جمهوری چین در پرو دیدار کرد و طرف آسیایی، «اطمینان» در رابطه میان دو قدرت را خواستار شد.
به نوشته روزنامه ال پائیس، ترامپ اگر چه در نشست برزیل غائب است اما پیروزی این سیاستمدار جمهوری‌خواه ۷۸ ساله با تسلط بر هر دو اتاق قانونگذاری آمریکا (کنگره و سنا)، ابهامات در پایه‌های روابط بین‌الملل را چند برابر کرده و به تردیدها در مورد نقش واشنگتن در موازنه‌های ژئوپلیتیکی در چهار سال آینده دامن زده است.
بحران اقلیمی
این نشستِ اقتصادهای اصلی جهان نخستین بستر آزمایشی بزرگ برای رسیدگی به بحران آب‌وهوایی است که تحت تاثیر تغییر قریب الوقوع و رادیکال مسیر سیاسی آمریکا قرار گرفته است؛ از سوی دیگر جهان شاهد جنگ‌های اوکراین، غزه و لبنان توسط اسرائیل است که هر روز بر تعداد حملات و کشته‌ها افزوده می‌شود؛ در همین حال، تنش‌های تجاری غرب با چین در حال تشدید است و ناتو مشتاقانه در انتظار آرام شدن اوضاع است.
تردیدی وجود ندارد که نقش آمریکا در مبارزه با تغییرات اقلیمی به عنوان دومین کشور بزرگ منتشرکننده گازهای آلاینده غیر قابل انکار است. بایدن دیروز یکشنبه از آمازون برزیل بازدید کرد و از تخصیص ۵۰ میلیون دلار (حدود ۴۷ میلیون یورو) برای حفاظت از بزرگترین جنگل استوایی جهان خبر داد.
درگیری‌های جهانی
داسیلوا در جریان یک گردهمایی پیش از آغاز نشست جی ۲۰ تاکید کرد که مبارزه علیه تغییرات اقلیمی می‌تواند موجب ترویج «یک برنامه شهری گسترده‌تر از شمول و عدالت اجتماعی» شود. وی افزود: تحول زیست‌محیطی فرصتی ارزشمند برای ایجاد اشتغال و درآمد برای جوانان است.
رئیس‌جمهوری برزیل همچنین بار دیگر جنگ غزه را محکوم و درخواست خود مبنی بر صلح و آتش‌بس را تکرار کرد. وی تصریح کرد: گفت‌وگو درباره اصلاح حکمرانی به معنای رد ویرانی‌های ناشی از جنگ‌ها نیز هست؛ نوار غزه، یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های شهری بشر، شاهد تخریب دو سوم از قلمرو خود در اثر بمباران بی‌رویه بوده است؛ اگر در جهان صلح نباشد، در شهرها صلح وجود نخواهد داشت.
«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل نیز در تایید اظهارنظرهای داسیلوا، آتش‌بس در غزه و لبنان، احترام به قوانین بین‌المللی در اوکراین و پایان دادن به خشونت‌ها در سودان را خواستار شد. وی همچنین بر تعهد خود به چند جانبه‌گرایی و مخالفت با رویکردهای انزواطلبانه همچون سیاست‌های رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا تاکید کرد.
داسیلوا همچنین در این نشست با حضور نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد، فعالان محیط زیست و گروه‌های اقلیت از نئولیبرالیسم انتقاد کرد و گفت که نئولیبرالیسم نابرابری اقتصادی و سیاسی را که گریبانگیر دموکراسی‌ها شده است، وخیم‌تر کرده است. وی گفت: اگر ما به عنوان رهبر، مسئولیت‌های خود را بر عهده نگیریم، این شما هستید که باید تفاوت را ایجاد کنید. فریاد بزنید، تظاهرات کنید، مطالبه کنید، زیرا در غیر این صورت هیچ چیز تغییر نمی‌کند.
غیبت پوتین، عدم دعوت زلنسکی و سخنرانی رئیس جمهور چین
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه همچون نشست سال گذشته گروه ۲۰ در دهلی نو، در نشست ریو نیز غایب است، اما بر خلاف نشست‌های قبلی، «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهوری اوکراین نیز به اجلاس برزیل دعوت نشده است.
در نخستین روز نشست سران بیست اقتصاد بزرگ دنیا موسوم به گروه ۲۰، شی جین پینگ رئیس جمهور چین از پیشنهادهای خود برای حمایت از «جنوب جهانی» رونمایی کرد.
شی جین پینگ در اظهارات خود خاطرنشان کرد که در جهان امروز، روند تغییرات بی‌سابقه در طول صد سال گذشته تسریع شده، و توسعه انسانی با فرصت‌ها و چالش‌های بی سابقه‌ای مواجه است. هنگامی که چین میزبان اجلاس سران گروه ۲۰ هانگ‌جو بود، برای اولین بار موضوع توسعه را در جایگاه مرکزی هماهنگی سیاست‌های کلان اقتصادی قرار داد و «برنامه اقدام G20 برای اجرای دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار» و «پیشنهاد حمایت از صنعتی سازی آفریقا و توسعه‌نیافته‌ترین کشورها از سوی G20» را منتشر کرد.
وی افزود: اجلاس ریودوژانیرو «ساختن جهانی عادلانه و سیاره ای پایدار» را به عنوان موضوع اصلی و «ریشه‌کن کردن گرسنگی و فقر» را به عنوان دستور کار اصلی خود در نظر گرفت و تصمیم به ایجاد «اتحاد جهانی برای مبارزه با گرسنگی و فقر» گرفت. از هانگ‌جو تا ریودوژانیرو، همه ما به یک هدف مشترک متعهد هستیم، یعنی ساختن جهانی عادلانه با توسعه مشترک.
رئیس جمهوری خلق چین در این نشست عملیات هشتگانه چین برای حمایت از توسعه جهانی را اعلام کرد که به شرح زیر است:
اول، ساخت مشترک با کیفیت «کمربند و جاده»، ساخت شبکه سه بعدی ارتباطی که توسط جاده ابریشم سبز هدایت می‌شود و توانمندسازی جاده ابریشم دیجیتال.
دوم، اجرای ابتکار توسعه جهانی و ساخت و مرکز تحقیقاتی «جنوب جهانی». ادامه حمایت از کشورهای در حال توسعه و تعمیق همکاری‌های عملی در ابعاد فقرزدایی، امنیت غذایی، اقتصاد دیجیتال و غیره.
سوم، حمایت از توسعه آفریقا. نشست سران مجمع همکاری چین-آفریقا در پکن ۱۰ اقدام مشترک با آفریقا برای تحقق مدرنیزاسیون را اعلام کرده و از آن حمایت مالی به عمل می‌آورد.
چهارم، حمایت از همکاری بین‌المللی در زمینه فقرزدایی و امنیت غذایی. چین به «اتحاد جهانی برای مبارزه با گرسنگی و فقر» می‌پیوندد و از ادامه برگزاری نشست وزیران توسعه گروه ۲۰ حمایت کرده و همچنان میزبان کنفرانس بین‌المللی کاهش تلفات غذایی خواهد بود.
پنجم، چین همراه برزیل، آفریقای جنوبی و اتحادیه آفریقا «ابتکار گشایش همکاری بین‌المللی علوم و فنون» را به منظور ترویج کمک‌رسانی نتایج نوآوری علمی و فناوری جهانی به «جنوب جهانی» مطرح می‌کنند.
ششم، حمایت از گسترش همکاری‌های عملی برای کمک‌رسانی به جنوب جهانی توسط گروه ۲۰ و کارهای مرکز تحقیقاتی کارآفرینی گروه ۲۰ در پکن و گسترش همکاری‌های طرف‌ها در زمینه‌های آموزش دیجیتال، دیجیتال سازی موزه‌ها و آثارهای باستانی.
هفتم، اجرای «برنامه عملیات ضد فساد گروه ۲۰» و تقویت همکاری با کشورهای در حال توسعه در زمینه‌های تعقیب فراریان و بازیابی کالاهای مسروقه، عدم ایجاد پناهگاه برای فساد و توانمندسازی برای مبارزه با فساد.
هشتم، چین با تکمیل سازوکار‌های گشایش در سطح بالا، گشایش یک‌جانبه را برای کشورهای کمتر توسعه یافته را توسعه می‌دهد و حذف تعرفه را برای تمام اقلام مالیاتی کشورهای کمتر توسعه یافته که با چین روابط دیپلماتیک برقرار کرده‌اند، اعلام می‌کند.
رئیس جمهوری خلق چین در نهایت اعلام کرد که چین مایل است با همه طرف‌ها همکاری کند تا دنیایی عادلانه ناشی از توسعه مشترک بسازد تا فقر را ریشه کن و چشم اندازهای زیبا را به واقعیت تبدیل کند.
