بیش از یک دهه پس از آغاز جنگ داخلی، سوریه امروز شاهد نخستین انتخابات پارلمانی در دوران پس از اسد بود. انتخاباتی که گرچه گامی در مسیر انتقال قدرت خوانده شده، اما به دلیل نفوذ رهبران موقت و حذف مستقیم رأی مردمی، با تردیدهای جدی روبرو شده است.
به گزارش گاردین برای نخستینبار از زمان سقوط حکومت بشار اسد، سوریه روز یکشنبه شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی انتقالی بود؛ انتخاباتی که مقامهای دولت موقت آن را نشانهای از «شروع مسیر بازسازی و قانونگرایی» دانستهاند، اما ناظران سیاسی آن را فرایندی «محدود و کنترلشده» میخوانند.
در حالیکه این کشور پس از بیش از ده سال جنگ داخلی و ویرانی گسترده در مرحلهی دشوار گذار سیاسی به سر میبرد، اعضای کمیتههای محلی مأمور انتخاب نمایندگان مجلس انتقالی شدهاند. این مجلس ۲۱۰ نفره قرار است نقش قانونگذار موقت را ایفا کرده و پیشنویس قانون اساسی و قانون جدید انتخابات را تدوین کند.
نقش پررنگ رهبر موقت
بر اساس مقررات اعلامشده، یکسوم کرسیهای مجلس مستقیماً توسط احمد الشرع، رهبر موقت سوریه، منصوب میشود — اقدامی که منتقدان آن را تلاشی برای تمرکز هرچه بیشتر قدرت در دستان دولت موقت میدانند. دو سوم دیگر از کرسیها از طریق «کالجهای انتخاباتی استانی» و متناسب با جمعیت مناطق مختلف تعیین میشود.
در این انتخابات هیچ رأیگیری عمومی برگزار نشد. مقامات موقت گفتهاند که جابهجایی میلیونها نفر در سالهای جنگ و نابودی مدارک هویتی شهروندان، برگزاری رأیگیری مستقیم را در حال حاضر غیرممکن کرده است.
شرع در سخنرانی خود در کتابخانهی ملی دمشق گفت:
«قوانین بسیاری وجود دارند که باید دربارهی آنها رأیگیری شود تا مسیر ساختن و شکوفایی کشور هموار شود. ساختن سوریه مأموریتی جمعی است و همهی سوریها باید در آن مشارکت کنند.»
او پس از به قدرت رسیدن، پارلمان پیشین را که بهعنوان نهادی فرمایشی شناخته میشد، منحل کرده بود.
ترکیب و ویژگیهای مجلس تازه
در این انتخابات بیش از ۱۵۰۰ نامزد رقابت میکنند که تنها ۱۴ درصد آنان زن هستند. بر اساس تصمیم کمیتهی برگزارکننده، هیچ فردی که «از حامیان رژیم سابق» باشد یا «تبلیغ تجزیه و جدایی» کند، حق نامزدی ندارد.
در میان نامزدها، نام هنری حمرا – یک سوریـآمریکایی یهودی – به چشم میخورد؛ نخستین نامزد یهودی از دههی ۱۹۴۰ تاکنون.
انتخابات در استان سویدا، با اکثریت دروزی، و نیز در مناطق تحت کنترل نیروهای کرد (نیروهای دموکراتیک سوریه) بهدلیل تنش میان مقامات محلی و دولت مرکزی بهطور نامحدود به تعویق افتاده است.
نشانهای از تغییر یا تکرار گذشته؟
منتقدان میگویند نظام کالجهای انتخاباتی بهگونهای طراحی شده که کاندیداهای نزدیک به دولت موقت و طبقات بانفوذ دمشق شانس بیشتری برای پیروزی دارند و برخی اقلیتهای قومی و مذهبی عملاً از فرایند حذف شدهاند. با این حال، شماری از شهروندان بر این باورند که همین گام نیز میتواند آغازی برای تغییر تدریجی باشد.
لینا دعبول، پزشک ساکن دمشق، که برای نخستینبار در زندگی خود در یک رأیگیری شرکت کرده، به خبرنگاران گفت:
«در ابتدا میترسیدم چون خاطرهی مجالس گذشته خیلی زشت بود، اما حالا حس میکنم انجام این کار وظیفهی ملی است. خوشحالم و اگر لازم باشد ساعتها در صف میایستم.»
لارا عزوکی، از اعضای کمیتهی ملی انتخابات، گفت:
«این نخستین بار در تاریخ سوریه است که صندوق رأی واقعاً تعیینکننده است؛ نتایج از پیش تعیینشده نیستند و همهی اقوام و گروهها در مجلس نماینده دارند.»
ابراهیم حلَبی، سرباز پیشین ارتش اسد که در جریان قیام سال ۲۰۱۱ از صفوف ارتش جدا شده بود، نیز اظهار داشت:
«این اولینبار در زندگی ماست که در یک روند انتخاباتی دموکراتیک شرکت میکنیم، بدون فشار خارجی و بدون ترس.»
آیندهی مبهم در مسیر بازسازی سیاسی
احمد الشرع، که نیروهای اسلامگرای تحت رهبریاش در دسامبر گذشته ائتلافی از گروههای مخالف را رهبری کردند و حکومت بشار اسد را سرنگون ساختند، اکنون با چالشی دوگانه روبهرو است: از یکسو باید ساختارهای سیاسی جدید را مستقر کند، و از سوی دیگر از تمرکز بیشازحد قدرت در دستان خود پرهیز نماید تا مشروعیت روند انتقالی حفظ شود.
دولت موقت وعده داده است که مجلس تازه تشکیلشده طی ۳۰ ماه آینده مأموریت خود را انجام دهد و مقدمات برگزاری نخستین انتخابات عمومی سراسری را فراهم سازد.
با وجود فضای محتاطانه و محدودیتهای سیاسی، بسیاری از ناظران منطقهای این انتخابات را نشانهای از آغاز فصل جدید در تاریخ سوریه میدانند — فصلی که هنوز مشخص نیست آیا به دموکراسی واقعی منتهی میشود یا صرفاً چهرهای تازه از نظامی قدیمی را بازتولید میکند.
