به مناسبت روز جهانی زن، یونیسف، بخش زنان سازمان ملل و سازمان پلن‌اینترنشنال، در گزارش مشترکی که به مناسبت همین روز آماده شده گفته‌اند به‌رغم دستاوردهای چشمگیر، امروزه میلیون‌ها دختر نوجوان در سراسر جهان هنوز از مدرسه بازمانده‌اند، برای آینده مجهز نیستند، با کمبودهای خدمات بهداشتی نجات‌دهنده مواجهند و در معرض خطر اقدامات مضر مانند ازدواج کودکان، ختنه زنان، خشونت و آزار قرار دارند.
«رابی»، « رابعه» و «فلوتورا» ۳۰ سال پیش از فیلیپین، مراکش و آلبانی راهی پکنِ چین شدند تا در کنفرانسی بسیار بزرگ شرکت کنند؛ کنفرانسی که به پلتفرم اقدام و اعلامیه پکن معروف شد. زنان بسیاری از ۱۸۹ کشور سال ۱۹۹۵ راهی چین شدند تا درباره حقوق زنان در سرتاسر جهان تصمیمات مهمی بگیرند و عنوان این اعلامیه را گذاشتند: «اقدام برای برابری، توسعه و صلح». حالا همزمان با سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن، بعضی از زنان از تجربه تلاش‌هایشان برای عملی کردن پلتفرم پکن گفته‌اند.
روز جهانی زن در ۸ مارس، همزمان با سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن و پلتفرم در زمانه تشدید بحران‌های جهانی، از بی‌ثباتی اقتصادی و شرایط اضطراری آب‌وهوایی گرفته تا فرسایش دموکراتیک و واکنش منفی علیه برابری جنسیتی گرامی داشته می‌شود. در یک نظرسنجی منحصربه‌‌فرد، کشورهای عضو سازمان ملل پیشرفت‌های خود را در زمینه برابری جنسیتی ارزیابی کردند و بخش قابل‌توجهی گزارش دادند که واکنش‌ها به برابری جنسیتی مانع اجرای سیاست‌های حیاتی آنها ازجمله سیاست‌های مربوط به خشونت مبتنی بر جنسیت می‌شود.
همچنین به مناسبت روز جهانی زن، یونیسف، بخش زنان سازمان ملل و سازمان پلن‌اینترنشنال، در گزارش مشترکی که به مناسبت همین روز آماده شده گفته‌اند به‌رغم دستاوردهای چشمگیر، امروزه میلیون‌ها دختر نوجوان در سراسر جهان هنوز از مدرسه بازمانده‌اند، برای آینده مجهز نیستند، با کمبودهای خدمات بهداشتی نجات‌دهنده مواجهند و در معرض خطر اقدامات مضر مانند ازدواج کودکان، ختنه زنان، خشونت و آزار قرار دارند. این گزارش به بررسی چگونگی تغییر زندگی دختران نوجوان در ۳۰ سال گذشته از زمان تصویب اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام می‌پردازد.
فراخوانی جسورانه
به مناسبت روز جهانی زن (۸ مارس)، بخش زنان سازمان ملل در چند گزارش به این موضوع پرداخته و با هشتگ «برای همه زنان و دختران»، یک فراخوان جمعی برای اقدام در سی‌امین سالگرد اعلامیه پکن منتشر کرده و نوشته که نابرابری جنسیتی بزرگترین چالش دوران ماست و برابری جنسیتی بزرگترین فرصت است.
این بخش سازمان ملل نوشته که سی‌امین سالگرد پلتفرم اقدام پکن فرصتی غیرقابل از دست دادن برای یادآوری به رهبران و فعالان جهانی است که آینده مشترک ما به برابری جنسیتی و افزایش توانمندسازی همه زنان بستگی دارد.
بخش زنان سازمان ملل همچنین در بیانیه‌ای نوشته این روز فراخوانی جسورانه برای اقدام برای همه زنان در سراسر جهان است: درحالی‌که سی‌امین سال اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام را جشن می‌گیریم، جهان عمیقاً نابرابر است. روز جهانی زن فرصتی است برای قیام و درخواست اقدام و اجرای بیانیه پکن و پلتفرم اقدام برای ایجاد جهان برابر و بهتر برای همه.
برای ۸۹ درصد از دولت‌ها، پایان دادن به خشونت علیه زنان اولویت اصلی امروز است و ۱۹۳ کشور تدابیر قانونی علیه آن دارند. داده‌ها نشان می‌دهد که کشورهای دارای قوانین خشونت خانگی موارد کمتری از خشونت علیه زنان را مشاهده کرده‌اند.
بیشتر کشورهای جهان در آموزش به برابری رسیده‌اند. با پر کردن شکاف جنسیتی در دسترسی به علم و فناوری و شکل‌دهی آن، گلوگاه‌های باقی‌مانده را برای فرصت‌های برابر پاک می‌کنیم و فناوری ایجاد می‌کنیم که به افراد بیشتری و سیاره زمین خدمت می‌کند. کشورهای بیشتری خدمات مراقبتی را تقویت کرده‌اند و ۳۲ درصد از کشورهای جهان در حال حاضر حقوق بهتر و شرایط کار ایمن را برای کارکنان مراقبتی ترویج می‌کنند. ۱۱۲ کشور دارای برنامه ملی برای مشارکت دادن زنان در فرآیندهای صلح و امنیت هستند که نسبت به ۱۹ کشور در سال ۲۰۱۰ افزایش قابل‌توجهی داشته است.
نقش همه در پیشبرد برابری جنسیتی و حقوق زنان
«درحالی‌که دولت‌ها مسئولیت اصلی برای انجام تعهدات مندرج در پلتفرم را دارند، همه ما در قفل‌کردن حقوق، قدرت و فرصت‌های برابر نقش داریم. بگذارید تاریخ، سال ۲۰۲۵ را به‌عنوان سالی که جهان از دست کشیدن از حقوق زنان خودداری کرد به یاد بیاورد.» بخش زنان سازمان ملل در یکی از گزارش‌هایش درباره اعلامیه پکن، خطاب به دولت‌ها نوشته که برای همه زنان شجاعانه و قاطعانه عمل کنند.
از بین بردن شکاف جنسیتی در سطح جهان تا سال ۲۰۳۰ به سرمایه‌گذاری سالانه ۳۶۰ میلیارد دلاری نیاز دارد، اما هزینه انفعال بیشتر است. این بخش سازمان ملل شش اقدامی را که می‌تواند تفاوت واقعی ایجاد کند و رهبری زنان جوان و دختران نوجوان را در مرکز همه تلاش‌ها قرار می‌دهد، برشمرده است:
یک انقلاب دیجیتال: بستن شکاف جنسیتی دیجیتال می‌تواند ۵۰۰ میلیارد دلار در پنج سال آینده صرفه‌جویی کند. فناوری باید نیروی برابری باشد نه طرد. از پیمان جهانی دیجیتال حمایت کنید و سیاست‌هایی را وضع کنید که شکاف جنسیتی دیجیتال را پر کند و دسترسی برابر و رهبری را برای همه زنان و دختران در فناوری تضمین کند.
رهایی از فقر: از هر ۱۰زن تقریباً یک‌نفر در فقر شدید زندگی می‌کند. خدمات عمومی و حمایت اجتماعی فرصت‌های اقتصادی و امنیت را برای زنان گسترش می‌دهد. زنان همچنین حداقل دو برابر مردان کارهای مراقبتی بدون مزد انجام می‌دهند. مراقبت ستون فقرات همه جوامع و در عین حال تا حد زیادی کم‌ارزش و بدون دستمزدند. رفع شکاف‌های مراقبتی می‌تواند ۳۰۰ میلیون شغل تا سال ۲۰۳۵ ایجاد کند. برای تقویت حمایت اجتماعی، خدمات عمومی، به‌ویژه خدمات مراقبتی، در بودجه‌های ملی سرمایه‌گذاری انجام دهید تا به زنان فرصت برابر برای شکوفایی و مبارزه با فقر داده شود.
خشونت صفر: از هر سه زن، یک زن در طول زندگی خود خشونت را تجربه می‌کند. اگرچه در سطح جهانی قوانین زیادی در کتاب‌های قانون داریم، اما اغلب آنها ضعیف اجرا می‌شوند و سرمایه‌گذاری در راهبردهای پیشگیری وجود ندارد. قوانین و سیاست‌های ملی را تصویب، اجرا و تأمین مالی کنید که نشان‌دهنده فقدان مجازات در قبال خشونت علیه زنان است و از سازمان‌های محلی زنان حمایت می‌کند.
قدرت تصمیم گیری کامل و برابر: در سرتاسر جهان، تصمیماتی که بر زندگی زنان تأثیر می‌گذارد هنوز توسط مردان گرفته می‌شود. این فقط ناعادلانه نیست، بلکه ناکارآمد است. اجرای قوانین و سیاست‌ها، اعمال تدابیر ویژه موقت برای افزایش تعداد زنان در موقعیت‌های تصمیم‌گیری در سیاست، تجارت و نهادها ضروری است.
صلح و امنیت: بیش از ۶۰۰ میلیون زن در نزدیکی درگیری‌های مسلحانه زندگی می‌کنند و خشونت جنسی مرتبط با درگیری تنها در سال گذشته ۵۰ درصد افزایش یافته است. سازمان‌های زنان اولین پاسخ‌دهندگان به بحران‌ها و قهرمانان صلحند. بااین‌حال آنها پر از کمبود و کم‌ارزش‌اند. برای افزایش مشارکت معنادار زنان در تمام جنبه‌های صلح و امنیت و تأمین مالی سازمان‌های زنان در بحران‌ها و موقعیت‌های درگیری، برنامه‌های ملی با بودجه کامل را اتخاذ کنید.
عدالت اقلیمی: با تسریع بحران آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی، زنان و دختران – به‌ویژه در جوامع روستایی و بومی – بیشترین تأثیرات مخرب آن را متحمل می‌شوند. آنها همچنین در خط مقدم راه‌حل‌ها قرار دارند. اولویت دادن به حقوق زنان و رهبری در اقدام اقلیمی با افزایش سرمایه‌گذاری و دسترسی آنها به مشاغل سبز مانند مراقبت، کشاورزی پایدار و انرژی‌های تجدیدپذیر.
فیلیپین: جابه‌جایی، نابرابری و مقاومت
«رابی هالیپ»، یک رهبر بومی، درباره رهبری مردم بومی ازجمله زنان و جوانان بومی، در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر گفته است. هالیپ از مردم بومی در منطقه «کردیلرا» در فیلیپین می‌آید و با یک ابتکار تحت رهبری مردم بومی که در حال توسعه راه‌حل‌های نوآورانه است، کار می‌کند. سال‌ها قبل از شروع بحث‌های جریان اصلی درباره انتقال از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر، سرزمین‌های بومی مدت‌ها محل سدهای برق‌آبی در مقیاس بزرگ بوده‌اند.
هالیپ می‌گوید: «این سدها به مناطق شهری نیرو می‌دهند و به رشد صنایع دامن می‌زنند، بااین‌حال جوامع بومی میزبان آنها اغلب بدون دسترسی به برق و بدتر از آن آواره می‌مانند. انتقال به انرژی پاک و تجدیدپذیر برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی ضروری است، اما نباید به‌ضرر حقوق مردمان بومی باشد.»
هالیپ می‌گوید که وقتی پروژه‌ها بدون شناخت مسائل و حقوق بومی اجرا می‌شوند، بار تأثیرات آن اغلب بر دوش زنان و جوانان است: «هنگامی که مردم بومی آواره می‌شوند و منابع معیشت خود را از دست می‌دهند، مردان اغلب جامعه را ترک می‌کنند تا در جای دیگری به‌دنبال کار بگردند و زنان را به عهده‌گرفتن مسئولیت تأمین و حفاظت از سرزمین‌های خود، همچنین حفظ کارکردهای جامعه وادار می‌کنند.»
زنان بومی همچنین با خطرات ایمنی و امنیتی ازجمله آزار و اذیت جنسی و خشونت، زمانی که کارگران خارج از جوامع برای کار در پروژه‌های انرژی می‌آیند، مواجهند. درحالی‌که انتقال انرژی می‌تواند فرصت‌های شغلی ایجاد کند، همچنین می‌تواند شیوه‌های سنتی زندگی و معیشت جوامع بومی را مختل کند و تأثیر منفی بر جوانان بگذارد. او توضیح می‌دهد: «زمانی که خانواده‌ها آواره می‌شوند و معیشت سنتی خود را از دست می‌دهند، جوانان اغلب مجبورند مدرسه را ترک کنند تا به والدین خود کمک کنند تا به دنبال درآمدی برای حمایت از خانواده باشند. اگر پروژه‌ها بدون رعایت حقوق مردم بومی انجام شوند، جوامعی که بیشترین قربانی را می‌دهند اغلب کمترین سود را خواهند برد.»
اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام ـ که توسط ۱۸۹ دولت در سال ۱۹۹۵ به تصویب رسید ـ بر اهمیت ادغام زنان به‌ویژه زنان روستایی و بومی، در مدیریت و تصمیم‌گیری محیط‌زیست تاکید کرد. ۳۰ سال بعد، این فراخوان برای اقدام محقق نشده و فوری باقی مانده است. هالیپ می‌گوید که بعضی از طرح‌های نوآورانه انرژی تجدیدپذیر تحت رهبری جامعه وجود دارد که باید از آنها درس گرفت.
او ابتکاری از مالزی را به یاد می‌آورد، جایی که یک سازمان به رهبری مردم بومی، توربین‌های خود را از مواد بازیافتی تولید می‌کند که انرژی حاصل از جریان آب را به برق تبدیل می‌کند. این ابتکار با استفاده از مواد بازیافتی، این سیستم‌ها را مقرون‌به‌صرفه‌تر و پایدارتر می‌کند، درحالی‌که جوامع بومی را قادر می‌کند تا انرژی پاک خود را تولید کنند و اتکا به منابع خارجی را کاهش دهند.
هالیپ می‌گوید: «اکنون که آنها به برق دسترسی دارند، می‌توانند نیازهای روزمره و معیشت سنتی خود را تامین کنند. برای جوامع بومی فیلیپین و سراسر جهان، مشارکت در چنین پروژه‌هایی با رضایت آزاد، قبلی و آگاهانه آنها ضروری است؛ به‌ویژه زمانی که این پروژه‌ها بر جوامع، قلمروها و معیشت آنها تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، همانطور که آخرین گزارش پنل بین دولتی درباره تغییرات آب‌وهوا (IPCC) تاکید کرد، چنین برنامه‌ریزی و اجرای فراگیری که از دانش و ارزش‌های فرهنگی بومی اطلاع داده شده است، می‌تواند به رفع شکاف‌های سازگاری با آب‌وهوا و جلوگیری از ناسازگاری کمک کند.»
به گفته هالیپ، چالش در فقدان سیاست‌ها و مکانیسم‌های توانمندی است که مشارکت مستقیم و معنادار مردم بومی را در پروژه‌های ملی یا محلی تضمین کند: «برای مثال، در توسعه برنامه‌های اقدام ملی در مورد تغییر اقلیم و تنوع زیستی، مردم بومی از سطح جامعه اغلب فرصت مشارکت مستقیم را ندارند. فقدان فرصت برای مشارکت معنادار برای زنان بومی، جوانان و افراد دارای معلولیت آشکارتر است.»
هالیپ می‌گوید: «ما از کشورها می‌خواهیم که اعلامیه سازمان ملل در مورد حقوق مردمان بومی (UNDRIP) و توصیه عمومی ۳۹ کمیته CEDAW را اجرا کنند. مردم بومی حق دارند از حقوق خود برخوردار شوند.»
مراکش: تاریخ جمعی خود را بشناسید و به جلو حرکت کنید
وقتی «رابعه نصیری»، کارشناس حقوق بشر مراکشی در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن در سال ۱۹۹۵ شرکت کرد، می‌دانست که این یک نقطه عطف برای حقوق زنان است: «من از حرکت بین‌المللی‌ای که از زمان کنفرانس نایروبی به راه افتاده بود، الهام گرفتم.»
رابعه، فعال حقوق‌بشر مراکشی و کارشناس حقوق زنان و جنسیت، درباره مبارزه مداوم برای برابری جنسیتی می‌گوید. نصیری به یاد می‌آورد که چگونه فعالان فمینیستی از الجزایر، مراکش و تونس به‌عنوان یک گروه گرد هم آمدند تا از اصلاحات قانون خانواده در کشور و در سطح جهانی حمایت کنند. برای آنها کنفرانس پکن نقطه عطفی در پیگیری آنها برای برابری، حقوق و عدالت بود. او می‌گوید: «این مسئله درس‌های ارزشمندی به همراه داشت، اتحادها را گسترش داد و همبستگی‌ها را تقویت کرد. تصویب پلتفرم اقدام نقطه عطفی بود، زیرا با یک چارچوب عملی و پاسخگویی مستقیم برای کشورها همراه بود و آنها را ملزم به توسعه و اجرای برنامه‌های اقدام ملی می‌کرد.»
برنامه‌های اقدام ملی نوید تغییر را از طریق تخصیص منابع، برنامه‌ها و سیاست‌ها می‌دهد. برای مراکش، حمایت و تعهدات انجام شده در کنفرانس سال ۱۹۹۵ در پکن به اصلاح تاریخی قانون خانواده این کشور منتهی شد.
در سال ۲۰۰۴، قانون جدید خانواده مراکش به‌طور رسمی توسط دولت اعلام و اجرا شد. این شامل تعدادی از اقدامات مترقی برای برابری جنسیتی بود، مانند افزایش سن ازدواج برای مردان و زنان به ۱۸ سال، جرم‌انگاری خشونت خانگی، حقوق برابر حضانت زن و مرد، و پایان دادن به سرپرستی زنان از سوی اعضای مرد خانواده. از سال ۱۹۹۵ پیشرفت‌های زیادی در زمینه برابری جنسیتی و حقوق زنان در مراکش و جهان صورت گرفته است.
نصیری به این واقعیت اشاره می‌کند که برابری جنسیتی اکنون در کانون بحث‌های اجتماعی و سیاسی در مراکش قرار دارد. او می‌گوید: «سیاست‌های عمومی به‌طور فزاینده‌ای از طریق دریچه جنسیتی تحلیل می‌شوند، بااین‌حال پوپولیسم، کلیشه‌های جنسیتی و افزایش محافظه‌کاری در هسته قهقرایی‌های کنونی قرار دارند.»
پلتفرم اقدام پکن عمیقاً به فمینیست‌ها و فعالان حقوق بشر مانند نصیری مرتبط است. او می‌گوید: «اما این تعهد به اجرای آن است که باید تجدید شود.» وقتی از نصیری درباره درس‌هایی از کنفرانس پکن در سال ۱۹۹۵ که به جنبش‌های فمینیستی امروزی مربوط می‌شود سوال شد، می‌گوید: «درس کلیدی اهمیت گفت‌وگوی بین‌نسلی و تبادل یادگیری، درک و همبستگی فمینیستی است که ما را قادر می‌کند تا به‌طور جمعی، مردسالاری را به چالش بکشیم.» او امروز از فمینیست‌های جوان می‌خواهد: «تاریخ جمعی خود را بشناسید و به جلو حرکت کنید.»
آلبانی: ما باید امید را برگردانیم
«فلوتورا ژابیجا» ۷۶ ساله، پیشرو در تجارت و وکالت و بنیان‌گذار انجمن ملی زنان کارآفرین صنعتگر در آلبانی است. در سال ۱۹۹۵، او از معدود زنان آلبانیایی بود که به چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن سفر کرد، جایی که از نزدیک شاهد قدرت کنشگری جهانی بود.
«پنج سال پس از گذار آلبانی به دموکراسی، ما اطلاعات محدود، سازمان‌های جامعه مدنی و حتی تجربه کمتری داشتیم، اما عزم ما بسیار زیاد بود.» ژابیجا به یاد می‌آورد که سازمان ملل در تیرانا ـ پایتخت آلبانی ـ در آن زمان، چند سازمان تحت رهبری زنان را برای شرکت در چهارمین کنفرانس جهانی زنان درگیر کرد. او هیجان‌زده و مفتخر بود، زیرا راه‌های مادرش را در فعالیت‌های اجتماعی دنبال می‌کرد.
او می‌گوید: «ما با قطار پکن به چین پیوستیم. قطار صلح، قطار زنان در ورشو. ما ۲۰۰ نماینده از سراسر جهان بودیم که با یک مأموریت مشترک سفر می‌کردیم. واگن‌های قطار چیزی فراتر از یک وسیله حمل‌ونقل بودند، آنها همچنین مکان‌هایی بودند که در آن در مورد استراتژی‌های برابری جنسیتی بحث می‌کردیم. آنچه در کنفرانس پکن برای من برجسته بود، آزادی‌بیان بی‌نظیری بود که مردم از آن برخوردار بودند.»
ژابیجا در پاسخ به سوالی درباره اینکه بیانیه پکن و پلتفرم اقدام چه تأثیری بر زندگی زنان در آلبانی داشته است، می‌گوید: «تأثیر آن در آلبانی غیرقابل انکار بود. پکن «پلتفرم اقدام» عنصر جدیدی برای اروپا بود و تأثیر قابل‌توجه منطقه‌ای داشت. هدف اولیه این بود که بگوییم ما تنها نیستیم، تاکید کنیم که در کشور خود مستقل کار و در عین حال همکاری‌های بین‌المللی را تقویت کنیم. بیانیه پکن و پلتفرم اقدام نقش مهمی در این سفر ایفا کردند.»
او با صحبت از پیشرفت از سال ۱۹۹۵، می‌گوید که زنان بیشتر از حقوق خود آگاهند و دیگران را به عنوان مربی الهام می‌بخشند: «یکی از زمینه‌هایی که من بیشترین پیشرفت را در آن دیده‌ام، کارآفرینی زنان است. ما فعالانه در بحث‌های اتاق‌های بازرگانی زیر نظر وزارت اقتصاد و وزارت دارایی شرکت و از نقش زنان در تجارت دفاع کرده‌ایم. بااین‌حال ما هنوز به سیاست‌های قوی‌تری برای حمایت از زنان در ایجاد تعادل بین زندگی کاری و خانوادگی نیاز داریم. خدمات مراقبت از کودک باید گسترش یابد تا زنان مجبور نباشند بین شغل و مادری یکی را انتخاب کنند.»
ژابیجا می‌گوید: «برابری جنسیتی را نمی‌توان تنها از طریق کلمات به دست آورد. ما زمان زیادی را صرف گزارش‌ها، نشریات و سخنرانی‌ها کرده‌ایم. به‌جای اینکه صرفاً سیاستمداران را درگیر کنیم، باید مستقیماً با مردم کار کنیم، به‌ویژه جوامع حاشیه‌نشین در مناطق شهری و روستایی که اغلب فراموش می‌شوند. رویکرد ما باید فعال، رودررو و عملی باشد. ما باید متعهد به حمایت از این زنان از طریق پروژه‌ها، تأمین مالی و طرح‌های آموزشی متمرکز باشیم و همه باید بدون استثنا شامل شوند، از کوچک‌ترین تا مسن‌ترین همه نقشی دارند. ما باید امید را به مردم بازگردانیم.»
او از اولویت‌ها برای کشور و جامعه خود می‌گوید: «ضروری است که ما در آموزش‌وپرورش در آلبانی سرمایه‌گذاری کنیم. در مشاغل زنان سرمایه‌گذاری کنید و مراقبت از کودکان را با قیمت مناسب تضمین کنید. روی ورزش و هنر سرمایه‌گذاری کنید تا مردم سرگرم شوند و لذت ببرند.» ژابیجا می‌گوید: «روح مردم را درک کنید. امروز، ذهن‌های بزرگ گرد هم آمده‌اند. افرادی که می‌دانند استعدادها، پتانسیل، انرژی و دانش زنان استفاده‌نشده باقی می‌ماند.» او این لحظه را به‌عنوان لحظه حرکت به جلو می‌بیند و از برداشتن هر قدمی به عقب خودداری می‌کند.
مهسا براتی – هم میهن
