سیامین نشست سازمان ملل درباره تغییرات اقلیمی، موسوم به COP30، که در شهر بلم در برزیل برگزار شد، سرانجام شنبه ۲۲ نوامبر با تأخیر و پس از مذاکراتی طولانی و پرتنش پایان یافت. نتیجه نهایی این نشست—که «موتیراو» نام گرفته—اگرچه از سوی رئیسجمهور برزیل، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، «پیروزی» توصیف شد، اما برای بسیاری از کشورها و نهادهای زیستمحیطی، توافقی حداقلی و بسیار دور از سطح ضرورت بحران اقلیمی به شمار میرود.
«موتیراو»، که به معنای «تلاش جمعی» است، عنوان متنی است که پس از دو هفته مذاکره دشوار به دست آمد. این توافق در شرایطی نهایی شد که سال ۲۰۲۵ بهعنوان سالی ثبت شده که جهان برای نخستین بار—و بهزعم برخی متخصصان شاید برای همیشه—مرز ۱/۵ درجه گرمایش نسبت به دوران پیشاصنعتی را پشت سر گذاشته است. لولا در سخنانی در حاشیه نشست گروه بیست در ژوهانسبورگ اعلام کرد: «علم پیروز شد و چندجانبهگرایی بر جای ماند. جامعه جهانی میبایست میان ادامه مسیر یا تسلیمشدن یکی را انتخاب میکرد، و ما راه نخست را برگزیدیم.»
اما در پشت این خوشبینی، واقعیتی تلختر نهفته است. شبکه «اقدام اقلیمی» در واکنش به نتیجه اجلاس اعلام کرد: «حقیقت زیبا نیست. چندجانبهگرایی در بحران است و دیپلماسی پنهانی که در پشت درهای بسته پیش رفت، اعتماد به روند COP را بیشتر تضعیف کرد. به شفافیت و صداقت بیشتری نیاز داشتیم.»
در نهایت پرسشی که همواره در نشستهای اقلیمی مطرح میشود بار دیگر مطرح است: آیا توافقی ضعیف بهتر از نبود توافق است؟ مذاکرات COP30 بهطور رسمی باید روز جمعه پایان مییافت، اما اختلافات آنچنان عمیق بود که تا روز بعد ادامه یافت. بلوک کشورهای جاهطلبتر—شامل حدود ۹۰ کشور از اروپا، آمریکای لاتین و حوزه اقیانوس آرام—سرانجام در برابر جبهه کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و همچنین گروهی از کشورهای در حال توسعه که توان مالی لازم برای گذار انرژی را ندارند، عقب نشست.
مهمترین عقبنشینی در متن نهایی، حذف کامل اشاره به «سوختهای فسیلی» بود؛ موضوعی که در نخستین پیشنویس موتیراو وجود داشت. مذاکرات قرار بود به تدوین نقشهراه خروج تدریجی از نفت، گاز و زغالسنگ منجر شود و تعهدات COP28 در دوبی را پیش ببرد. با این حال، فشار سنگین کشورهای دارای منافع نفتی و مخالفت برخی کشورهای کلیدی، موجب شد که در متن نهایی حتی اشارهای مستقیم به سوختهای فسیلی وجود نداشته باشد. با این وجود، برخی تحلیلگران مانند سباستین ترییر از مؤسسه IDDRI میگویند ارجاع متن به «برنامه کار شتابدهنده» با محوریت اجماع امارات متحده عربی، در عمل همان معنا را دارد.
واکنش اروپا و دیگر کشورها نیز نشاندهنده نارضایتی گسترده است. وپکه هوکسترا، کمیسر اقلیمی اتحادیه اروپا، با صراحت اعلام کرد: «پنهان نمیکنیم که انتظار بیشتری داشتیم و به سطح بالاتری از انتظارات نیاز بود.» لورانس توبیانا، یکی از معماران توافق پاریس در سال ۲۰۱۵، نیز گفت نتیجه COP30 «نشان میدهد که ترامپ اشتباه میکرد؛ اقدام اقلیمی مسیر برگشتناپذیر خود را آغاز کرده است، اما دولتها باید بسیار فراتر از تعهدات امروز خود بروند.»
در این میان، غیبت کامل ایالات متحده در جریان مذاکرات و نقشآفرینی مخرب کشورهایی چون روسیه، عربستان سعودی و هند بر پیچیدگی روند افزود. در تلاش برای کاهش نارضایتیها، آندره کورئا دو لاگو، رئیس برزیلی کنفرانس، وعده داد بهزودی «نقشهراه خروج از سوختهای فسیلی» و همچنین «برنامه مقابله با جنگلزدایی» بر پایه مشارکت داوطلبانه کشورها تدوین خواهد شد—وعدهای که بسیاری آن را ناکافی میدانند.
از دیگر نکات توافق موتیراو، گنجاندن برای نخستینبار «گفتوگو درباره تجارت جهانی» در یک توافق اقلیمی است؛ موضوعی که برای مقابله با اثرات زیستمحیطی تجارت جهانی اهمیت فزایندهای دارد. در حوزه تأمین مالی نیز، توافق بر سه برابر کردن کمک مالی به کشورهای در حال توسعه برای سازگاری با پیامدهای تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۳۵—نسبت به هدف ۴۰ میلیارد دلاری فعلی که هرگز محقق نشده—توافق شده است. با وجود این، نهادهای مستقل این سطح از تعهد مالی را «بسیار کمتر از نیاز واقعی» دانستهاند.
در مجموع، COP30 اگرچه از شکست کامل گریخت، اما نتوانست پاسخی درخور برای شرایط اضطراری اقلیمی ارائه کند. بلم بهجای آنکه نقطه آغازین مرحلهای تازه از اقدام جهانی باشد، به قول بسیاری از ناظران، به «حداقلِ ممکن» بسنده کرد—حداقلی که ممکن است هزینههای آن در دهههای آینده بسیار سنگین باشد.
