هم وطن: شش سال پیش، در جریان افزایش ناگهانی قیمت بنزین در ایران، اعتراضات در شهرهای مختلف بالا گرفت اما به سرکوبی خونین که تا آن زمان بیسابقه بود، انجامید. بامداد جمعه ۲۴ آبان ۹۸، قیمت حاملهای سوخت افزایش حدودا ۲۰۰درصدی پیدا کرد، برای مثال بنزین آزاد از لیتری هزار تومان به لیتری سه هزار تومان رسید. تصمیمی که برعهده «شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه بود. حالا با گذشت شش سال بعد از پایان دوره کوتاه ریاست جمهوری سیدابراهیم رئیسی و برگزاری انتخابات زودهنگام و پوشیدن ردای ریاست جمهوری بر تن مسعود پزشکیان، بار دیگر موضوع بنزین و افزایش قیمت حاملهای انرژی به موضوعی مهم در مسائل جاری سیاسی کشور بدل شده است.
پزشکیان که در رقابتهای مناظرهای انتخابات ریاست جمهوری وعده داده بود، بدون رضایت مردم بنزین را گران نخواهد کرد، اما بورس انرژی ایران در اطلاعیهای از آغاز عرضه بنزین سوپر در تاریخ دوم آذر ماه خبر داد و قیمت پایه بنزین سوپر را ۶۵۸۰۰ اعلام کرد که با جمع هزینههای جانبی به حدود قیمت ۷۵۰۰۰ تومان میرسد. این در حالی است که نرخ اعلام شده باعث ایجاد نرخ سوم در حامل انرژی بنزین میشود و قیمت بنزین آزاد و سهمیهای فعلا بدون تغییر به کار خود ادامه میدهد.
در روزها و ماههای گذشته مسعود پزشکیان و اعضای دولتش در مصاحبهها و نشستهای گوناگون درباره واقعی نبودن قیمت بنزین صحبت کردند. به طور مثال رئیس جمهور در اواخر مهرماه ۱۴۰۴ درباره قیمت بنزین گفته بود: « قیمت بنزین که ۱۵۰۰ تومان نمیشود، اصلا آب را به این قیمت میدهند؟ راهحل چیست؟من میتوانم به این سادگی فردا بگویم بنزین ۳۰ هزار تومان است؟ میشود اینکار را کرد؟ ». و یا محمدجعفر قائم پناه معاون اجرایی پزشکیان در مصاحبهای گفته بود: «به باور همه کارشناسان، تصمیمگیری برای اصلاح قیمت بنزین ناگزیر است و فرقی ندارد دولت پزشکیان باشد یا دولت دیگر. برق و گاز را بسیار پایینتر از قیمت تمامشده به مصرفکننده میرسانیم و این باعث مصرف بیرویه میشود. اصلاح قیمتها راهکار منطقی برای مدیریت مصرف و جلوگیری از هدررفت منابع است.»
این صحبتها در حالی مطرح شد که پزشکیان و اعضای دولتش بارها گفته بودن بدون در نظر گرفتن موافقت مردم به دنبال افزایش قیمت بنزین نخواهند رفت. با توجه به آنکه جمهوری اسلامی به تازگی جنگ ۱۲ روزه را با انبوهی از ویرانیها در لایههای امنیتی و نظامی پشت سر گذاشته، سرمایه اجتماعی خود را در طول دو تا سه سال گذشته از دست رفته میبینید، هواداران خود را نسبت به وضعیت موجود دلسرد دیده و در کنار آن نفوذ گسترده امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل و تهدیدات نظامی آمریکا را مانند شبح بر بالین سر خود حس کرده و قدرت منطقهای خود را تا حد زیادی در خاورمیانه از دست داده، افزایش قیمت بنزین آن هم از نوع آزاد و سهمیهای مانند انفجار یک بمب با قدرت تخریبی بالا خواهد بود و باعث سرازیر شدن هجمهای از اتفاقات ریز و درشت منفی برای کشور میشود.
افزایش قیمت بنزین در تاریخ جمهوری اسلامی بارها میان دولت و مجلس به جنگی بی نتیجه و دعواهای فاقد اهمیت مشهور شده است. زمانی که سیدمحمدخاتمی در قامت ریاست جمهوری به دنبال افزایش پلکانی قیمتهای حامل انرژی بود، مجلس هفتم با ریاست حداد عادل طرح تثبیت قیمتها را به تصویب رساند که آن را هدیهای از طرف مجلس به مردم دانست. اما نقطه درگیریهای مجلس و دولت در موضوع افزایش قیمت بنزین مربوط به آبان ۹۸ بود. در آن زمان نمایندگان مجلس به ویژه طیف امید که رهبری آنها بر عهده محمدرضا عارف بود به دنبال طرح دو فوریتی برای بازگشت قیمت به قبل از ۲۴ آبان ۹۸ بودند که با در بسته مواجه شدند. حتی بعد از پایان اعتراضات به دلیل برخوردهای قهری با مردم از جمله شلیک به سر و پا به دنبال استیضاح رحمانی فضلی وزیر وقت کشور بودند که موفق نبودند.
به طور مثال مصطفی کواکبیان نماینده مجلس شورای اسلامی وقت درباره آن ماجرا گفته بود: « بحث بنزین را مردم نمیدانند که بخدا بحث سران سهقوه نبود، بحث شورایعالی امنیت ملی بود! یعنی همان تصمیم را بردند در شورایعالی امنیت ملی مصوب کردند. یعنی ما وقتی صبح به مجلس رفتیم آقای شمخانی تشریف آوردند. گفتند ما این را تصویب کردیم؛ میدانید که آنچه را که شورای عالی امنیت ملی تصویب کند لازمالاجراست. چرا چنین چیزی باید در شورای عالی امنیت ملی مصوب شود؟ ». این جنگ زرگری تا آنجا ادامه پیدا کرد که حتی حسن روحانی هم گفته بود موافقت رهبری نظام را در زمینه افزایش قیمت بنزین به دست آورده است اما بعدها دست خطی از رهبری نظام درباره افزایش قیمت حامل انرژی منتشر شد که نوشته بود :« بند الف و ب از سرفصلهای اصلاح قیمتحاملهای انرژی مربوط به خود مسئولان محترم سه قوه است.» یا در سخنرانی کلاس درس خارج از فقه در ۲۶ آبان ۹۸ گفته بود: « من صاحب نظر نیستم؛ لکن اگر سران سه قوه تصمیم بگیرند من حمایت میکنم.» و این موضوع خود باعث کشمکشهای سیاسی بین دولت، مجلس و مردم شده بود. به طوری که حسن روحانی که رئیس قوه مجریه بود از لحظه اجرای افزایش بنزین خبر نداشت و باعث شد تیکه کلام « صبح جمعه با خبر شدم » در میان سیاسیون و مردم فراگیر شود.
حالا با گذشت بیش از یک سال از عمر دولت چهاردهم، سه نرخی شدن بنزین از دوم آذر ماه اجرایی خواهد شد و دولت باید مشخص کند در صورت به وجود آمدن مسائل امنیتی در کشور از جمله شکل گیری احتمال قریب به یقین اعتراضات مردمی چه راهکاری در پیش خواهد گرفت. مسعود پزشکیان به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی به همراه سپاه پاسداران به عنوان بازوی اصلی نظامی کشور و نهادهای ریز و درشت اطلاعاتی و امنیتی چه تدابیری درباره اتفاقات احتمالی بعد از افزایش قیمت بنزین اخذ خواهند کرد. آیا قرار است با این حجم از بحرانهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و فشارهایی که از هر سمت و سو به مردم وارد میشود باز هم وارد مقابله سخت با آنان شود؟
پزشکیان قبل از رسیدن به پاستور زمانی که نماینده مجلس شورای اسلامی بود در جایی گفته بود قیمت تمام شده بنزین باید ۲۵ هزار تومان باشد و حالا بعد از پوشیدن کت و شلوار ریاست جمهوری از افزایش قیمت بنزین دفاع کرده و حتی قیمت واقعی بنزین را تا ۴۰ هزار تومان و فراتر از آن اعلام میکند باید این فکر را هم داشته باشد که اساسا افزایش قیمت بنزین هرچه میزان باشد به همان تناسب تورم را افزایش داده و باعث افزایش نجومی قیمت سایر اقلام اساسی خواهد شد.
موضوع دیگر آنکه کشور حد فاصل آذر ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴ با بحران بنزین مواجه بود. به این صورت که مصرف داخلی به سطح بیسابقهای رسید و تولید داخلی توان پاسخگویی به این رشد را نداشت. مصرف بنزین در کشور در اواخر سال ۱۴۰۳به حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز (تقریباً ۱۲۰ میلیون لیتر در روز) رسید که نسبت به سال قبل حدود ۷ تا ۸ درصد افزایش نشان داشت، در حالی که تولیدپالایشگاههای داخلی حدود ۶۷۰ هزار بشکه در روز (تقریباً ۱۰۰ تا ۱۰۵ میلیونلیتر) بود.
این اختلاف باعث کمبود روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون لیتر (تقریباً ۱۵ تا ۲۰درصد از تقاضا) شد که با واردات سوخت یا برداشت از ذخایر جبران شد. در دورههای اوج سفر مانند تعطیلات رسمی، مصرف حتی به بیش از ۱۳۳ میلیون لیتر در روز رسید و در اوایل خرداد ۱۴۰۴ برای یک روز به طور موقت تا ۱۴۳میلیون لیتر افزایش یافت. در پی حمله هوایی اسرائیل به برنامه هستهایایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، صفهای بسیار طولانی در جایگاههای سوخت در سراسر تهران و شهرهای دیگر ایجاد شد؛ صفهایی که به گواهی اکثر کارشناسان حوزه انرژی، پیش از این در تاریخ جمهوری اسلامی ایران سابقه نداشته است. کمبود بنزین بهطور محسوس در بسیاری از مناطق دیده شد و مشخص شد آمادگی قبلی برای مدیریت چنین بحرانی وجود ندارد.
طبق گفته رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا با اشاره به رشد قاچاق ورودی و خروجی در سالهای اخیر گفت: روزانه بیش از ۲۱ میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق میشود و که ارزش این میزان قاچاق حدود هزار میلیارد تومان است. خوب است دولت به طور شفاف مشخص کند قاچاق سوخت آن هم به این میزان توسط کدام شبکه صورت میگیرد و برنامه دولت برای متوقف کردن این مسیر چیست؟ زیرا با توجه به افزایش احتمالی قیمت بنزین در آینده نزدیک دولت با بحران سوخت نیزبرای تامین نیاز روزانه کشور نیز دست به گریبان خواهد شد.
موضوع دیگر آنکه اسماعیل سقاب اصفهانی به تازگی در حکمی از سوی رئیس دولت به عنوان رئیس سازمان بهینهسازی و مدیریت راهبردی انرژی منصوب شد. انتصابی که واکنشهای بسیاری را برانگیخت و پزشکیان در توجیه انتخاب خود در جلسه هئیت دولت گفت: « از نخستین روز آغاز به کار، موضوع حل ناترازیهای انرژی برای من و مجموعه دولت یکی از اصلیترین، مهمترین و حیاتیترین مسائل کشور بوده است. بر همین اساس، از گروههای متعدد صاحبنظر، ایدهپرداز و دارای برنامه دعوت شد تا دیدگاهها و پیشنهادهای خود را در این زمینه ارائه کنند. از میان این طرحها و مباحث و برنامهها، تحلیلها و تسلط تیم و شخص آقای سقاب اصفهانی جامعتر، دقیقتر و کارآمدتر بود؛ ازاینرو ایشان برای ریاست سازمان بهینهسازی و مدیریت راهبردی انرژی برگزیده شدند تا انشاءالله با همکاری همه دستگاهها، امور و برنامهها در مسیرصحیح هدایت شود.»
رئیس دولت بارها گفته بود کار اداره دولت را با کارشناسان پیش خواهد برد اما خوب است آقای پزشکیان در این زمینه توضیح دهد فردی که در دولت ابراهیم رئیسی دبیر ستاد راهبردی تحول و مسئول رصد و پایش «سند تحول دولت مردمی» بود و کارنامه دیگری از آن به چشم نمیخورد و حتی مدرک دکتری وی نیزمورد سوال و چالش اصلی میان مخالفان است توضیح دهد چه طور موضوع خطیری به نام انرژی که کشور سالها با چالش مواجه است به دست او سپرده شده. آیا کار کارشناسی در این انتخاب به چشم میخورد یا صرفا تحت شعار «وفاق» آن هم با جبهه پایداری و جریان سیاسی سعید جلیلی این انتصاب صورت گرفته که دستپخت اولیه این انتصاب، تعیین نرخ بنزین سوپر با قیمت ۷۵۰۰۰ تومان است.
نکته آخر آنکه پزشکیان بیشتر از آنکه با جامعه گرفتار زخمهای سرکوب و بحرانهای اجتماعی و اقتصادی وفاق کند اما بیشتر با جریان سیاسی مخالف خود وفاق کرده و با انتصابات ریز درشت باعث شده تا نه تنها مشکلات کمتر نشود بلکه حالا با گرفتن تصمیم افزایش قیمت بنزین آخرین میخهای تابوت خود را جهت از دست دادن اندک سرمایه اجتماعی به دست آمده در انتخابات ریاست جمهوری اخیر را از دست بدهد و حاکمیت را بیشتر از گذشته در باتلاقی فرو ببرد که از مدتها پیش در آن گرفتار شده است.
