در جریان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در تیانجین، چین و روسیه روز دوشنبه به طور رسمی از موضع ایران در برابر تلاش کشورهای اروپایی برای بازگرداندن تحریمهای لغوشده سازمان ملل حمایت کردند.
در نامهای که به امضای وزرای خارجه سه کشور، عباس عراقچی از ایران، وانگ یی از چین و سرگئی لاوروف از روسیه رسید و در تیانجین منتشر شد، آمده است که اقدام بریتانیا، فرانسه و آلمان برای فعالسازی «مکانیسم ماشه» و بازگرداندن تحریمها «از نظر حقوقی و رویهای مخدوش» است. این نامه تأکید میکند که اروپا با این اقدام «اختیارات و وظایف شورای امنیت سازمان ملل را مورد سوءاستفاده قرار داده است.»
در بخشی از نامه مشترک وزرای خارجه، آمده است: «اقدام وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی (E۳) به وضوح مغایر با قطعنامه مذکور است و بنابراین، ذاتاً از نظر حقوقی و رویهای معیوب میباشد. مسیری که سه کشور اروپایی (E۳) در پیش گرفته است، اختیار و کارکردهای شورای امنیت سازمان ملل متحد را مورد سوء استفاده قرار داده و همزمان اعضای آن و همچنین جامعه بینالمللی را در مورد ریشههای اختلال در اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ گمراه میسازد».
این نامه با یادآوری وضعیت کنونی برجام حاصل خروج یکجانبه آمریکا و عدم جبران اثرات منفی این تصمیم توسط کشورهای اروپایی است، تاکید کرده مادامی که به آثار خروج آمریکا از برجام به نحو مقتضی رسیدگی نشود، امکان اعمال سازوکار حلوفصل اختلافات علیه ایران وجود ندارد. وزرای خارجه سه کشور همچنین با یادآوری اصول پذیرفتهشده حقوق بینالملل، تأکید کردهاند سه کشور اروپایی به عنوان طرفهایی که خود مرتکب نقض عهد شدهاند، نمیتوانند مدعی بهرهمندی از حقوق و سازوکارهای مندرج در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ باشند.
وزرای خارجه ایران، چین و روسیه تصریح کردهاند که بر خلاف اقدامات طرفهای اروپایی، «اقدامات جبرانی ایران، از جمله تعلیق اجرای تعهدات برجامی، مشخصا در پاسخ به خروج آمریکا و نقض تمامی تعهدات آن و پس از دورهای تداومیافته از پایبندی مستمر ایران و عدم اقدام سه کشور اروپایی (E۳)/اتحادیه اروپا در جبران وضعیت اجرا شد. گامهای متقابل برداشته شده توسط ایران نمیتواند مبنایی برای فعالسازی مکانیسم «اسنپبک» باشد. غیرقابل پذیرش است که از این مکانیسم برای پاداش دادن به خروج آمریکا و متعاقبا عدم پایبندی سه کشور اروپایی(E۳)/اتحادیه اروپا به تعهداتشان، از جمله موارد مقرر در بیانیۀ پس از نشست ۲۵ مه ۲۰۱۸ کمیسیون مشترک برجام، سوء استفاده شود».
در این نامه با تأکید بر اینکه برجام جزئی غیرقابل تفکیک از قطعنامه ۲۲۳۱ است و سه کشور اروپایی نمیتوانند بدون تکمیل فرآیند سازوکار حلوفصل اختلافات برجام. به شورای امنیت رجوع کنند، تصریح شده است که سه کشور اروپایی فرآیند حلوفصل اختلافات را تکمیل نکردهاند و «از آنجایی که الزامات مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ محقق نشده است، مکاتبه وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا را نمیتوان به عنوان یک اعلان ارائه شده توسط یک کشور مشارکتکننده در برجام ذیل بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در نظر گرفت».
نامه مشترک سه کشور ایران، چین و روسیه با یادآوری اینکه به گواه آژانس بینالمللی انرژی اتمی ایران پس از اجرایی شدن برجام در سال ۲۰۱۵ تعهدات خود را اجرایی کرده، تأکید نموده است «اعمال مجدد تحریمهای خاتمهیافته شورای امنیت علیه ایران غیرمنطقی و نامعقول است. این اقدام تنها به پاداش دادن به سه کشور اروپایی(E۳) به دلیل عدم پایبندی قابل توجه آنان، خنثی کردن سالها تلاش دیپلماتیک، تضعیف اعتبار توافقهای چندجانبه و ایجاد سابقهای برای اجرای گزینشی تعهدات بینالمللی منجر خواهد شد. بنابراین، حفظ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، از جمله چارچوبهای زمانی آن، حائز اهمیت است».
در این نامه تصریح شده است که با توجه به دلایل مزبور، «شورای امنیت نمیتواند بر اساس نامه ارائهشده توسط سه کشور اروپایی(E۳) اقدام کند و باید آن را باطل و بلااثر در نظر گیرد. هرگونه گام یا اقدامی که با نادیده گرفتن یا نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اتخاذ شود، نمیتواند منجر به ایجاد تعهدات بینالمللی قانونی برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد گردد».
سه کشور از اعضای شورای امنیت خواستهاند با رد اعلان ارسالی سه کشور اروپایی(E۳)، بر پایبندی خود به اصول حقوق بینالملل و دیپلماسی چندجانبه صحه گذارند. این نامه به سه کشور اروپایی نیز توصیه کرده است با عقبنشینی از مسیر مخرب کنونی، از اقداماتی که اتحاد و کارایی شورای امنیت را تضعیف میکند، اجتناب ورزند.
در پایان، این نامه ضمن توصیه به همه طرفها جهت پیگیری مسیر گفتگو و دیپلماسی، تأکید نموده باید از ارعاب، تحریم و تهدید به استفاده از زور، اجتناب شود.
سه کشور ایران، چین و روسیه از دبیرکل سازمان ملل متحد خواستهاند نامه مذکور به عنوان سند ملل متحد میان اعضای توزیع گردد.
چین و روسیه از امضاکنندگان توافق هستهای ۲۰۱۵ با ایران بودند؛ توافقی که در ازای محدودیت بر برنامه هستهای تهران، بخش عمدهای از تحریمهای بینالمللی را لغو کرد. اما در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ رئیسجمهور وقت آمریکا کشورش را از توافق خارج ساخت و راه برای بحرانهای بعدی هموار شد.
سه کشور اروپایی موسوم به E3 هفته گذشته مکانیسم ماشه را فعال کردند و ایران را به نقض تعهدات هستهای متهم ساختند. این در حالی است که توافق ۲۰۱۵ در اکتبر امسال به پایان میرسد و بازگشت تحریمها میتواند محدودیتهای لغوشده را دوباره برقرار کند.
ایران بارها اعلام کرده است که از سقفهای تعیینشده در زمینه تولید اورانیوم عبور کرده، اما این اقدام را «پاسخی موجه» به خروج آمریکا از توافق میداند.
پس از حملات اسرائیل و ایالات متحده به تأسیسات هستهای ایران در ژوئن گذشته، گفتوگوهایی میان تهران و سه کشور اروپایی برای توافقی جدید آغاز شد. با این حال، اروپا مذاکرات هفته گذشته در ژنو را «فاقد نشانه کافی از آمادگی ایران برای توافق تازه» دانست.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، با انتشار متن نامه مشترک در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «موضع مشترک ما با وزرای خارجه چین و روسیه بازتابدهنده این واقعیت است که تلاش اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه فاقد مبنای حقوقی و از نظر سیاسی مخرب است.»
