روایت سپیده قلیان، زندانی سیاسی ایرانی، از زندگی در بند زنان زندانهای بوشهر و اوین، ترکیبی است خیره‌کننده از جزئیات هولناک و عینی، سوررئالیسم سرگیجه‌آور و خوش‌بینی بی‌باکانه. هر خط، هر صحنه، سرشار از ایستادگی بی‌قیدوشرط است.
برای خواننده، حیرت از دو سو فرا میرسد: لحظه‌ای داریم قصه‌ی زنی را که زیر نظارت دائمی دوربین و مأمور، تلاش میکند جنینش را سقط کند—چرا که ادامه‌ی بارداری‌اش می‌تواند به بهای جان خود او، کودک متولدنشده‌اش و خانواده‌اش تمام شود. لحظه‌ای دیگر، با شور و هیجان یک آشپزِ خبره، دستور پخت شیرینی «گوش فیل» را می‌خوانیم، مناسب برای پذیرایی از مهمان‌های جمعی: «اصلاً سخت و شلوغ نیست. نیازی هم به فر ندارید. شیرینی‌اش هم بسته به ذائقه‌تان!»
قلیان پس از مشارکت در سازمان‌دهی اعتصاب کارگران نیشکر در سال ۲۰۱۸ بازداشت و شکنجه شد. پس از آزادی موقت در اوایل ۲۰۱۹، خیلی زود دوباره بازداشت شد—این بار بعد از پخش «اعترافات» اجباری‌اش از تلویزیون دولتی ایران. چهار سال بعد، هنگام آزادی، با انتشار ویدیویی حجاب از سر برداشت، رژیم را محکوم کرد و خواستار سقوط علی خامنه‌ای شد. ویدیو در فضای مجازی پربازدید شد؛ و به همان سرعت، دوباره روانه‌ی اوین شد. (مازیار بهاری، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی مقدمه، به دلایل امنیتی نمی‌تواند توضیح دهد این دست‌نوشته‌ها چگونه از زندان بیرون آمده‌اند.)
این‌ها حقایق‌اند، و در کتاب، فراوان‌تر هم آمده‌اند: روایت‌هایی از آنچه «جرم» نامیده شده، احکام صادرشده، و گاه سرنوشت نهایی هم‌بندان قلیان. از جمله سکینه صغوری، زنی ۳۴ ساله که در زندان زایمان کرد و مجبور شد سوگند بخورد که نوزادش عضو داعش است؛ الهه درویشی، که نه به خاطر عمل خودش، بلکه به خاطر اتهام وارده به همسرش درباره‌ی مشارکت در یک حمله تروریستی زندانی شد؛ یا فاطمه مثنی، زندانی سیاسی‌ای که اولین‌بار در سه‌سالگی به زندان افتاد، چون مادرش عضو یک گروه مخالف بود.
اما زندگی فقط از حقایق ساخته نشده، و هیچ زندانی قادر به دربند کشیدن خیال نیست. مریم حاجی‌حسینی، دانشمند متهم به جاسوسی که ۴۱۲ روز را در انفرادی گذراند و سپس به ۱۰ سال زندان محکوم شد، دستور تهیه‌ی کوفته‌اش را این‌گونه نوشته: «رشته، گوشت. پیاز. سیب‌زمینی. کشمش. سینک ظرف‌شویی. بنزین. مهره و پیچ و سایر مخلفات!»
برنامه‌ی روزانه‌ی او هم چنین است: «بیست‌ویک ساعت و نیم مطالعه، یک ساعت خواب، پنجاه‌وپنج دقیقه درخواست اعدام، نیم‌ساعت نرمش، پنج دقیقه آشپزی و شیرینی‌پزی.»
مشخص نیست چند تا از این خوراکی‌ها واقعاً در دل زندان پخته شده‌اند، و چندتای‌شان زاییده‌ی خیالند—رویایی از آینده‌ای ممکن. بااین‌حال، زنان زندانی فوق‌العاده خلاق‌اند: از جمله، ماجرای اجرای نمایشی از «مرگ و دوشیزه» اثر آریل دورفمان، که صحنه‌ی آن را با قفسه‌های فلزی کتابخانه‌ی زندان ساخته بودند، هنوز دوازده سال بعد از اجرا، الهام‌بخش است.
اما تأثیرگذارترین بخش کتاب، شاید تئاتری دیگر باشد: یک نمایش سایه. جایی که زنی که خودخواسته سقط جنین کرده، هر شب میزبان سایه‌ی زنی دیگر است—برخی زنده، برخی درگذشته؛ یک رقصنده، یک مادر شیرده. یکی‌شان نازنین زاغری-رتکلیف است، که در اقیانوسی طوفانی دست‌و‌پا می‌زند و گیسوان بلندش را به سوی دخترش پرتاب میکند تا ببافد. سرنوشت نازنین به آزادی ختم شد؛ بسیاری دیگر نه، و شاید هرگز.
اما قلیان اینجاست تا بر حضور این زنان، بر صدایشان، بدن‌هایشان، و میل‌شان به زندگی و لذت، تأکید کند. شیرینی، بیسکوییت، پودینگ—ممکن است سطحی به نظر برسند، اما تجلی نیاز به شیرینی، تسلی، و خلاقیت‌اند. بسیاری از دستورها، مخاطب را دعوت می‌کنند تا آن‌ها را در آشپزخانه‌ی خود بپزند و با شادی بخورند. سخت است با احترام و قدردانی، به دعوت‌شان پاسخ نداد.
باشگاه نانوایان زندان اوین: زنده ماندن در بدنام‌ترین زندانهای ایران در ۱۶ دستور پخت نوشته سپیده قلیان توسط انتشارات Oneworld به انگلیسی منتشر شده است.
الکس کلارک – گاردین
جمعه ۱۱ آوریل ۲۰۲۵
برای حمایت از گاردین و آبزرور، نسخه‌ی خود را از guardianbookshop.com سفارش دهید.
13 پاسخ
درود بر سپیده قلیان و تمام زنان شجاع و دلیر زندانی ایران
لویی آراگون شاعر و نویسنده بزرگ و عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست فرانسه سال ها پیش سروده بود : “زنان آینده بشریت هستند ”
با زنانی امثال سپیده ، گلرخ ، نرگس … زنان مطمئنا آینده ایران و خاورمیانه خواهند بود !
سپیده قلیان ، زندانی سیاسی در زندان اوین ، طی نامه ای به کنفرانس امنیتی مونیخ خواهان ” پیوند خوردن نیروهای دمکراتیک ایران ” و “حمایت جامعه بین‌المللی از نهادهای مدنی ” شده است و نوشته نسلی که در جریانات سال گذشته در ایران برخاسته ” نه فقط جمهوری اسلامی بلکه تفکر استبدادی را زیر سئوال می‌برد “.خانم قلیان نوشته ” زن زندکی آزادی ” جنبشی نیست که به این زودی‌ها بخوابد … انقلاب فراز و فروز دارد و کشورهای دمکرات و جوامع بین‌المللی دقیقا در چنین شرایطی باید صدای جامعه مدنی ، حقوق بشری و نهادهای دموکراتیک ایران باشند “. ناتمام
با درود لطفا آدرس خرید کتاب و یا چگونه میتوان به این کتاب دسترسی پیدا کرد را بنویسید .
با مهر و سپاس هاشم
این کتاب بی‌شم خواندنی و تاثیر‌گذار است
F Sharifi گرامی با درود؛ سپیده قلیان هوادار کارگران نیشکر۷ تپه که فریاد نان-کار آزادی-اداره شورایی سر می دادند؛از زندان نوشته:حکم اعدام پخشان عزیزی و وریشه مرادی انداختن طناب دار بر گردن جنبش مهسا است.
وریشه مرادی زندانی محکوم به اعدام- از بند زنان اوین-۹ بهمن ۱۴۰۳: ژن ژیان آزادی مقاومت زندگی ست«حکم اعدام برای من صادر گشته، برای «ما»!
اینان پرچمدار جنبش سه شنبه های نه به اعدام در زندانهای کشور هستند. درود بیکران بر رزمشان!
چماقداران حزب اللهی در قیام ۵۷ شعار آزادی زندانی مسلمان سر میدادند و حسین بازجو ها و حسن نصرالله ها…و محور مقاومتی ها هم:جنبش مهسا را “غائله”؛”اغتشاش” و وابسته به غرب دانسته و میدانند! تو خود مفصل بخوان حدیث ازین مجمل! وریشه و سپیده ها و نرگس ها….”خطا کارند” و باید در زندان بمانند!!!؟؟؟
سپیده قلیان نه تنها هوادار مبارزات کارگران , روزنامه نگار و اکنون نویسنده زبردست کارگری ،بلکه طبق مقاله گاردین در سازمان‌دهی اعتصاب کارگران نیشکر هفت تپه در سال ۲۰۱۸ شرکت داشته است .
۷ سال بعد از این تاریخ، شجاع ترین عملکرد خانم ملیحه محمدی و شرکا ، امضاء نامه قوچانی و باقی در حمایت از رژیم بوده !
کهنسال گرامی
کاملا درست است و با شما هم عقیده ام.
“چپ” های حامی سرمایه داری و فاشیسم اسلامی از دیدگاه من ، راست های ارتجاعی خجل هستند !
در تاریخ هم زیاد دیدیم مانند مورد امروز که نخست وزیر پیشین والس و بخش بزرگی از رهبران حزب سوسیالیست فرانسه ، مانند محور مقاومتی های شیعه، از قدرت حاکم و یا از مواضع راست افراطی حمایت میکند !
F Sharifi گرامی با درود: با هر دو کامنت شما موافقم.البته هل دادن مردم به سوی صندوقهای رای و خاک پاشی به چشم مردم را هم به سوابق “مبارزات” ملیحه محمدی و شرکا اضافه کنید.
تندرست و شاد باشید.
تحولاتی در جامعه ایران و حتی در زندانهای ایران صورت گرفته وضعیتی ایجاد شده است که افرادی نظیر معصومه علینژاد، اسرائیل انترناسیونال، رادیو فردا و زمانه ،صحنه گردان معرکه شده اند و رهبری معنوی اعتراضات به ویژه جامعه روشنفکری و متوسط ایران را در دست گرفته اند،متاسفانه در رفتار و رویه سپیده قلیان و بعضی زندانیان سیاسی نظیر او موثر واقع شده است. نقشی که امروز سپیده قلیان می‌خواهد بازی کند در خدمت افشای جمهوری اسلامی نیست در خدمت نابودی ایران برای ادامه تحریم و مداخله نظامی در ایران است.
وقتی اسلام آمد، اول یک کار “برجسته” را عملا بنام نامی خودش ثبت کرد و آن شکستن “بت ها” بود. تا به حال به این شکستن فقط از جنبه پس زدن “خدایان قبیله” ای توجه شده. اما موضوع خیلی فراتر از این بوده و هست. در واقع این بت ها در عین اینکه شوژه های پرستش بودند، اما “زن” بودند و “هنر” آن زمان شبه جزیره عربستان بودند. اسلام در حقیقت در گام نخست ورودش به عرصه تاریخ و تولد نا مبارکش، علیه زنان و هنر متولد شد.
و بنظر میرسد که این زنان هستند که باید پوزه این دین را دوباره به خاک بمالند. و این هنر است که می تواند از عهده دلجویی انسان امروز و علیه این دین بر آید.
سپیده قلیان با مبارزه و مقاومتش، و حالا هم با هنرش، خود اثری از سپیده ای است که در حال دمیدن. است.
باسپاس فراوان از انتشار،
آیا می توانم در گاهنامه شعر و قصه فرانکفورت منتشر کنم؟
rezabagheryreza@gmail.com
درود برمبارز افتخار آفرین سپیده قلیان که روح حاکم بر جریانِ جاری و انقلابی جنبش زن زندگی آزادی را در میهن بازتاب میدهد. او از زندانهای مخوف رژیم جمهوری اسلامی بما بیرونیان پیام حفظ همبستگی و اتحاد برای مبارزه با هر گونه استبداد میدهد و میگوید جنبش زن زندگی آزادی، زنده و امید ما ایرانیان است…..
سپیده قلیان و همه‌ی همراهان او چه در زندان کوچک و چه در زندان بزرگ امیدواری ایران به یک چامعه مدرن هستند. بهتر است که بدون تخطتِئه دیگران قهرمانان این کشور را پاس داریم. خانم محمدی هم مبارز است ولی مخالف جنگ و البته ترسو چون فکر می کند اگر به ترامپ فرصت داده شود که جنگ کند، جنگ را به همه چیز ترجیح می دهد. در ضمن قوچانی فرصت طلب را در دیگ باقی و محمدی نجوشانید که هیچ شباهتی به هم ندارند و البته خیلی از دیگر کسانی که آن مقاله را امضا کردند با هم قابل جمع نیستند.