چند گروه قدرتمند شبه‌نظامی تحت حمایت ایران در عراق برای نخستین‌بار آمادگی خود را برای خلع سلاح اعلام کرده‌اند تا از خطر درگیری فزاینده با دولت ترامپ جلوگیری کنند. این خبر را ۱۰ فرمانده ارشد و مقام عراقی به رویترز گفته‌اند.
به گفته این منابع، که شامل شش فرمانده محلی از چهار گروه اصلی شبه‌نظامی هستند، این اقدام برای کاهش تنش‌ها، پس از هشدارهای مکرر مقامات آمریکایی به دولت عراق از زمان روی کار آمدن ترامپ در ژانویه صورت می‌گیرد.
مقامات آمریکایی به بغداد هشدار داده‌اند که اگر اقدامی برای منحل کردن این گروه‌ها که در خاک عراق فعالیت می‌کنند صورت نگیرد، واشنگتن ممکن است آن‌ها را با حملات هوایی هدف قرار دهد.
عزت شابندر، سیاستمدار برجسته شیعه و نزدیک به ائتلاف حاکم عراق، به رویترز گفت که مذاکرات بین نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی و چند تن از رهبران شبه‌نظامی «بسیار پیشرفته» است و این گروه‌ها تمایل دارند به خواسته آمریکا برای خلع سلاح پاسخ مثبت دهند.
او افزود: «این گروه‌ها سرسختانه بر ادامه وضع موجود پافشاری نمی‌کنند، آن‌ها کاملاً آگاهند که ممکن است هدف حمله آمریکا قرار بگیرند.»
فرماندهان این گروه‌ها از کتائب حزب‌الله، النُجَباء، کتائب سیدالشهدا و انصارالله الاوفیاء هستند که در بغداد و استان‌های جنوبی با خبرنگاران رویترز صحبت کرده‌اند.
یکی از فرماندهان کتائب حزب‌الله – قدرتمندترین گروه شبه‌نظامی شیعه – گفت: «ترامپ آماده است جنگ با ما را به سطوح خطرناک‌تری ببرد. ما این را می‌دانیم و می‌خواهیم از چنین سناریوی بدی جلوگیری کنیم.»
فرماندهان گفتند که نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، به‌عنوان حامی اصلی‌شان، به آن‌ها اجازه داده تصمیمات لازم برای پرهیز از درگیری ویرانگر با آمریکا و اسرائیل را بگیرند.
این گروه‌ها زیر چتر «مقاومت اسلامی در عراق» فعالیت می‌کنند و مجموعه‌ای متشکل از حدود ۱۰ گروه مسلح تندرو شیعه با حدود ۵۰ هزار جنگجو و زرادخانه‌هایی شامل موشک‌های دوربرد و سامانه‌های پدافند هوایی هستند.
از زمان آغاز جنگ غزه حدود ۱۸ ماه پیش، این گروه‌ها مسئولیت ده‌ها حمله موشکی و پهپادی علیه نیروهای آمریکایی و اسرائیلی در عراق و سوریه را بر عهده گرفته‌اند.
مشاور نخست‌وزیر السودانی در امور سیاست خارجی، فرهاد علاءالدین، در پاسخ به پرسش‌ها درباره این مذاکرات به رویترز گفت که دولت متعهد به این است که همه سلاح‌ها در کنترل دولت قرار گیرد و این کار را از طریق «گفت‌وگوی سازنده با بازیگران ملی مختلف» دنبال می‌کند.
دو مقام امنیتی عراقی نیز گفتند السودانی در تلاش است همه گروه‌های مقاومت اسلامی در عراق را که به سپاه یا نیروی قدس وابسته هستند، خلع سلاح کند.
بر اساس گفته‌های این مقامات، برخی از این گروه‌ها از اواسط ژانویه دفاتر خود در شهرهایی مانند موصل و الانبار را تخلیه کرده‌اند تا از حملات هوایی احتمالی در امان بمانند.
همچنین بسیاری از فرماندهان تغییرات امنیتی در زندگی خود اعمال کرده‌اند: تعویض مکرر تلفن همراه، خودرو و محل اقامت.
وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که همچنان از بغداد می‌خواهد کنترل این گروه‌ها را به دست بگیرد: «این نیروها باید به فرمانده کل عراق پاسخ دهند، نه به ایران.»
یکی از مقامات آمریکایی، با بیان اینکه گروه‌ها پیش‌تر نیز به دلیل فشار آمریکا حملات را متوقف کرده بودند، ابراز تردید کرد که خلع سلاح آن‌ها پایدار باشد.
سپاه پاسداران از اظهار نظر در این خصوص خودداری کرد. وزارت خارجه ایران و اسرائیل نیز به پرسش‌های رویترز پاسخی ندادند.
محور مقاومت تحت فشار
عزت شابندر گفت که هنوز توافق نهایی میان دولت و رهبران گروه‌ها حاصل نشده و سازوکار خلع سلاح در دست بررسی است. گزینه‌هایی که روی میز قرار دارند شامل تبدیل این گروه‌ها به احزاب سیاسی یا ادغام در ارتش عراق است.
در حالی که سرنوشت این فرآیند مشخص نیست، اما این گفت‌وگوها نخستین نشانه از تمایل این گروه‌ها به عقب‌نشینی از موضع طولانی‌مدت‌شان درباره حفظ تسلیحات است.
این تغییر موضع در زمانی حساس برای محور منطقه‌ای ایران موسوم به «محور مقاومت» رخ می‌دهد. از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و آغاز درگیری‌های خاورمیانه، این محور به‌شدت تضعیف شده است.
حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان زیر ضربات سنگین اسرائیل هستند. حوثی‌ها در یمن هدف حملات آمریکا قرار گرفته‌اند. سقوط بشار اسد در سوریه، متحد اصلی دیگر ایران، نیز ضربه‌ای دیگر به نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی وارد کرده است.
عراق اکنون می‌کوشد بین روابطش با آمریکا و ایران در پرونده گروه‌های مسلح تعادل برقرار کند. این گروه‌ها پس از حمله آمریکا به عراق در ۲۰۰۳ با حمایت مالی و نظامی ایران شکل گرفتند و اکنون به نیروهایی تبدیل شده‌اند که از نظر قدرت تسلیحاتی با ارتش رقابت می‌کنند.
بر اساس گفته منابع رسمی، وزیر دفاع آمریکا پیت هگزث در تماس تلفنی با نخست‌وزیر السودانی در ۱۶ مارس – پس از آغاز حملات هوایی آمریکا علیه حوثی‌ها – از او خواست مانع از حملات تلافی‌جویانه گروه‌های شیعه به اسرائیل و پایگاه‌های آمریکایی شود.
این گروه‌ها از آغاز جنگ غزه ده‌ها حمله پهپادی و موشکی علیه اسرائیل انجام داده‌اند و در حمله‌ای در اردن، سه سرباز آمریکایی را کشته‌اند.
ابراهیم السُمایدعی، مشاور سیاسی پیشین السودانی، در تلویزیون دولتی عراق گفت که آمریکا از دیرباز به دنبال منحل کردن گروه‌های شبه‌نظامی شیعه بوده، اما این‌بار احتمالاً راه عقب‌نشینی باقی نمی‌گذارد.
او افزود: «اگر خودمان داوطلبانه تن به این کار ندهیم، ممکن است از بیرون و با زور تحمیل شود.»
