سرکوب دولت ترکیه علیه رقیب اصلی رجب طیب اردوغان و سکوت وی درباره اصلاحاتی که ممکن است پس از پایان یک درگیری ۴۰ ساله با شبه‌نظامیان کرد به دنبال داشته باشد، باعث تشدید بی‌اعتمادی در میان کردهایی شده که نگران آینده روند صلح شکننده هستند.
آنچه در خطر است، فرصت ترکیه برای دستیابی به ثبات سیاسی و اقتصادی بیشتر به‌عنوان یکی از اعضای ناتو است؛ ثباتی که می‌تواند زمینه‌ساز کاهش تنش‌ها در سایر مناطق خاورمیانه نیز باشد. اما اگر روند صلح شکست بخورد، نه‌تنها مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جنوب شرقی محروم کشور شدت خواهد گرفت، بلکه شمار قربانیان این درگیری طولانی، که تاکنون از ۴۰ هزار نفر فراتر رفته، ممکن است باز هم افزایش یابد.
به گزارش رویترز، در ماه گذشته، عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، پس از دریافت پیامی از یکی از نزدیکان اردوغان، خواستار انحلال بدون قید و شرط این گروه شد. این درخواست پس از تلاش‌های ناموفقی که در گذشته برای پایان دادن به این مناقشه صورت گرفته بود، هدیه‌ای به دولت بود. حزب طرفدار کردها یعنی دم پارتی (DEM) که سومین حزب بزرگ پارلمان ترکیه است، اکنون خواهان گام‌هایی در جهت دموکراتیزه شدن کشور است.
پ‌ک‌ک به این فراخوان پاسخ داده و آتش‌بس فوری اعلام کرده است. این گروه همچنین اعلام کرده خواهان آن است که شخص اوجالان روند خلع سلاح را هدایت کند و برای موفقیت صلح، باید شرایط سیاسی و دموکراتیک لازم فراهم شود.
مصاحبه با تعدادی از کردها و سیاستمداران نشان می‌دهد شک و تردید بر امید به صلح غالب است، به‌ویژه در جنوب شرقی عمدتاً کردنشین ترکیه، در سایه سرکوب احزاب مخالف و بازداشت غیرمنتظره اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول. بازداشت او به اتهام فساد و محاکمه‌اش که بزرگ‌ترین موج اعتراضات در ترکیه طی بیش از یک دهه گذشته را برانگیخته است.
جنگیز جاندر، نماینده دم پارتی که از اوایل دهه ۱۹۹۰ به طور جدی درگیر موضوع کردها بوده، می گوید: «ما وارد یک میدان مین شده‌ایم. ممکن است مسیر از کنترل خارج شود و به شکست بینجامد. این محتمل است.»
دم پارتی سه دیدار با اوجالان در زندان جزیره ایمرالی، در جنوب استانبول، جایی که از سال ۱۹۹۹ نگهداری می‌شود، داشته است. اما آن‌ها می‌گویند آنکارا آن‌ها را از هرگونه نقشه‌راه اصلاحی بی‌خبر گذاشته است.
دفتر ریاست جمهوری ترکیه به درخواست رویترز درباره مسائل مطرح‌شده در این گزارش پاسخ نداد. مقامات حزب عدالت و توسعه اردوغان می‌گویند تنها خود رئیس‌جمهور می‌تواند در مورد روند صلح صحبت کند، اما او نیز تاکنون توضیح روشنی ارائه نداده است.
اردوغان پس از فراخوان اوجالان گفت: «فضای دموکراتیک برای سیاست، به‌طور طبیعی پس از خلع سلاح گسترش خواهد یافت.»
نشانه‌ای از همگرایی فکری زمانی دیده شد که کردها جشن نوروز، جشن بهار، را در ۲۱ مارس برگزار کردند. اردوغان پیشنهاد داد نوروز به یک تعطیلات رسمی ملی تبدیل شود؛ پیشنهادی که پیش‌تر نماینده دم پارتی، گلجان کاچماز سایییغیت، به پارلمان ارائه داده بود.
او به رویترز گفت این هم‌زمانی تصادفی بوده، اما می‌تواند به تحکیم روند صلح کمک کند.
در دهه ۹۰، ترکیه تجمعات نوروز را ممنوع کرده بود، که باعث درگیری کردها با نیروهای امنیتی می‌شد. این درگیری‌ها در نوروز خونین سال ۱۹۹۲ به اوج خود رسید که در جریان آن ده‌ها نفر، عمدتاً در استان شرناک، کشته شدند. بی‌اعتمادی به دولت همچنان در آن منطقه گسترده است.
در جشن نوروز شرناخ در هفته گذشته، کردها به رقص و آواز پرداختند. محمد زکی ایرمز، نماینده دم پارتی در این منطقه، گفت که حزبش در حال جمع‌آوری نظرات محلی درباره حقوق سیاسی و زبانی کردهاست.
او گفت: «دولت باید گام‌هایی بردارد، اما متأسفانه ما این را در سطح محلی احساس نمی‌کنیم.» این در حالی است که تدابیر شدید امنیتی حاکم است و پایگاه‌های نظامی ترکیه روی تپه‌های اطراف شهر مستقر هستند.
در دهه گذشته، ترکیه ده‌ها شهردار منتخب احزاب طرفدار کردها را برکنار کرده، رهبرانشان را زندانی کرده و هزاران نفر را به اتهام ارتباط با پ‌ک‌ک، که خود آن را رد می‌کنند، بازداشت کرده است.
در همین حال، پ‌ک‌ک که از سوی ترکیه و متحدان غربی‌اش به‌عنوان گروهی تروریستی شناخته می‌شود، از پایگاه خود در کوهستان قندیل در شمال عراق نیز بی‌اعتمادی‌اش به آنکارا را ابراز کرده است.
یکی از نمایندگان پ‌ک‌ک گفت: «از زمانی که اوجالان ابتکار صلح را مطرح کرده، ترکیه نه‌تنها حملات خود را متوقف نکرده، بلکه عملیات‌های نظامی‌اش را نیز کاهش نداده است. جنگنده‌های ترکیه همچنان بالای سر ما پرواز می‌کنند.»
او افزود: «اگر ترکیه واقعاً درباره پیشبرد روند صلح جدی است، باید امتیازاتی بدهد، اما ما تاکنون چنین چیزی ندیده‌ایم.»
یک مقام وزارت دفاع ترکیه در پاسخ به پرسشی درباره عملیات‌های نظامی گفت: «تا زمانی که تروریست مسلحی وجود داشته باشد، عملیات‌های ما ادامه خواهد داشت.» او گفت طی هفته گذشته، ۱۴ شبه‌نظامی در عراق و سوریه کشته شده‌اند.
عمر ایلر، امام مسجد نبی در دیاربکر، بزرگ‌ترین شهر جنوب شرقی ترکیه، تجربه‌ای مستقیم از درگیری‌ها دارد. در سال ۲۰۱۶، درگیری میان نیروهای امنیتی و شبه‌نظامیان در مرکز تاریخی شهر، که نیمی از آن ویران شد، رخ داد.
ایلر درباره آن خشونت‌ها گفت: «خون و اشک سیلاب‌وار جاری شد.» او اردوغان را بابت اصلاح برخی بی‌عدالتی‌ها علیه کردها ستود؛ کردهایی که حدود ۲۰ درصد جمعیت ۸۶ میلیونی ترکیه را تشکیل می‌دهند. او به سرکوب زبان کردی و حتی انکار وجود کردها به‌عنوان یک گروه قومی قبل از روی کار آمدن اردوغان اشاره کرد.
اما ایلر، که در ژانویه به‌عنوان رئیس حزب عدالت و توسعه در دیاربکر منصوب شد، گفت اطلاعی از اصلاحاتی که ممکن است پس از انحلال پ‌ک‌ک رخ دهد، ندارد.
خارج از مسجدی که ایلر ۱۴ سال در آن خطبه خوانده، جایی که پر از دست‌فروش‌ها و واکسی‌هاست، بسیاری به روند صلح اعتماد ندارند.
بهادیر ۶۳ ساله، بازنشسته‌ای که فقط نام کوچک خود را اعلام کرد، گفت: «دولت بارها ما را فریب داده است. پ‌ک‌ک بارها آتش‌بس اعلام کرده، اما بی‌نتیجه بوده. اوجالان باید آزاد شود تا با پ‌ک‌ک صحبت کند.»
خود پ‌ک‌ک نیز خواستار دیدار با بنیان‌گذارش شده، اما مشخص نیست آیا آنکارا چنین اجازه‌ای خواهد داد یا نه.
آخرین تلاش برای پایان دادن به شورش پ‌ک‌ک در سال ۲۰۱۵ شکست خورد؛ زمانی که هم‌زمان، یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه (YPG) – که ترکیه آن را شاخه‌ای از پ‌ک‌ک می‌داند – نفوذ خود را در سوریه گسترش می‌دادند.
آن تجربه باعث شد دولت با احتیاط بیشتری عمل کند، به‌ویژه به‌دلیل قدرت مستمر YPG، که هرچند تحت تأثیر اندیشه‌های اوجالان است، اما می‌گوید فراخوان خلع سلاح او شامل حال آن‌ها نمی‌شود.
اردوغان به‌دنبال اجماع برای تصویب قانون اساسی جدیدی است که به او اجازه دهد در انتخابات سال ۲۰۲۸ نامزد شود و حمایت کردها این مسیر را آسان‌تر خواهد کرد. اما او باید با احتیاط گام بردارد، زیرا اقداماتی که در فرآیند صلح با پ‌ک‌ک به‌عنوان امتیاز تعبیر شوند، ممکن است بخش زیادی از جامعه ترک را از او دور کند.
بینالی ییلدیریم، نخست‌وزیر سابق ترکیه که دیگر در دولت نقشی ندارد، ماه گذشته پیشنهاد داد تعریف شهروندی به‌عنوان «ترک» در قانون اساسی تغییر کند تا اقوام دیگر احساس طردشدگی نکنند.
عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه، این پیشنهاد اصلاح قانون اساسی را رد کرد، اما ییلماز تونچ، وزیر دادگستری ترکیه، روز پنج‌شنبه گفت کشور به قانون اساسی جدیدی نیاز دارد که “همه اقشار جامعه را دربر گیرد.”
با این حال، جنگیز جاندر نشانه‌هایی از امید می بیند. او به دیداری در ضیافت شام پارلمان در این ماه اشاره کرد که اردوغان با یکی از نمایندگان دم پارتی که عضو هیئت ملاقات کننده با اوجالان بود، خوش‌وبش کرد و گفت آماده است در اوایل آوریل با هیئت دیدار کند.
دولت باغچلی، متحد ملی‌گرای اردوغان که در اکتبر این روند صلح را آغاز کرد، خواهان حل سریع این مسئله است و پیشنهاد داده که پ‌ک‌ک کنگره‌ای برای انحلال در شرق ترکیه در اوایل ماه مه برگزار کند.
جاندر اشاره کرد باغچلی اخیراً اوجالان را “رهبر بنیان‌گذار پ‌ک‌ک” نامیده است، که در تضاد با لحن سابق اوست. او پیش از این اوجالان را “رهبر تروریست‌ها” و “قاتل نوزادان” می‌نامید.
او گفت: «از این موضوع درمی‌یابیم که علی‌رغم همه تصاویر منفی، بازداشت‌ها، ممنوعیت‌ها و انتصاب سرپرست‌ها (به‌جای شهرداران)، این روند به جایی می‌رسد.»
برگردان برای اخبار روز: فرشاد مومنی
