اورهان پاموک نویسنده ترکیه ای و برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۰۶ در مقاله ای که امروز در روزنامه ی گاردین منتشر شده است با اشاره به اعتراضات گسترده در ترکیه می گوید هرگز چنین سرکوبی را در این کشور شاهد نبوده است. او می نویسد:
از زمان بازداشت رقیب اصلی سیاسی رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان، شهردار استانبول، اکرم امام‌اوغلو، به اتهامات بی‌پایه و ساختگی فساد و تروریسم، میدان تقسیم ــ بزرگ‌ترین مکان گردشگری و قطب اعتراضات سیاسی استانبول ــ خالی از جمعیت مانده و تحت محاصره پلیس قرار گرفته است. در ۵۰ سالی که در استانبول زندگی کرده‌ام، هرگز به اندازه این روزها شاهد این میزان اقدامات امنیتی در خیابان‌ها نبوده‌ام.
ایستگاه متروی تقسیم و بسیاری دیگر از شلوغ‌ترین ایستگاه‌های شهر تعطیل شده‌اند. دولت منطقه‌ای رفت‌وآمد خودروها و اتوبوس‌های بین‌شهری به استانبول را محدود کرده است. پلیس وسایل نقلیه را بررسی می‌کند و کسانی را که احتمال می‌رود برای شرکت در اعتراضات به شهر می‌آیند، بازمی‌گرداند. در سراسر کشور، تلویزیون‌ها مدام روشن هستند تا مردم بتوانند آخرین تحولات نگران‌کننده سیاسی را دنبال کنند. دفتر فرمانداری استانبول به مدت یک هفته، تجمعات و تظاهرات سیاسی را ممنوع کرده – حقوقی که در قانون اساسی تضمین شده‌اند. با این حال، اعتراضات خودجوش و درگیری‌ها با پلیس همچنان ادامه دارند، حتی با وجود محدودیت اینترنت برای جلوگیری از تجمعات. پلیس با گاز اشک‌آور بی‌رحمانه برخورد می‌کند و افراد زیادی را بازداشت کرده است.
ما از خود می‌پرسیم چطور چنین اتفاقات هولناکی می‌تواند در کشوری بیفتد که عضو ناتوست و خواهان عضویت در اتحادیه اروپا؟ در حالی که جهان مشغول دونالد ترامپ، جنگ فلسطین و اسرائیل، یا درگیری اوکراین و روسیه است، آنچه از دموکراسی ترکیه باقی مانده، اکنون برای زنده ماندن می‌جنگد.
بازداشت رقیب اصلی رئیس‌جمهور – سیاستمداری که توان جلب حمایت عمومی گسترده دارد – حکومت مستبد و مشت‌آهنین اردوغان را به مرحله‌ای تازه رسانده است. بازداشت امام‌اوغلو فقط چند روز پیش از آن صورت گرفت که حزب اپوزیسیون اصلی قرار بود رسماً او را به‌عنوان نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی کند. حالا حتی موافقان و مخالفان دولت در یک چیز اتفاق نظر دارند: اردوغان، امام‌اوغلو را تهدیدی سیاسی می‌بیند و می‌خواهد از شر او خلاص شود.
در سه انتخابات اخیر شهرداری استانبول، امام‌اوغلو بیشتر از حزب حاکم عدالت و توسعه رای آورده است. در انتخابات آوریل ۲۰۱۹، پس از شکست نامزد حزب اردوغان، اردوغان نتیجه را به بهانه «تخلفات فنی» باطل کرد، اما دو ماه بعد که انتخابات دوباره برگزار شد، امام‌اوغلو بار دیگر – با اختلاف بیشتر – پیروز شد. در انتخابات محلی ۲۰۲۴ نیز پس از پنج سال شهرداری، او بار دیگر بر رقیب دولت پیروز شد و برای سومین بار شهردار شد.
همان سناریویی که بر سر خود اردوغان آمد؟
اما اینجا یک چرخش تاریخ هم هست. اردوغان هم ۲۷ سال پیش هدف حمله‌ای مشابه بود. در سال ۱۹۹۸، او شهردار منتخب استانبول بود، و چهره‌ای محبوب. اما ساختار نظامی و سکولار، اسلام‌گرایی سیاسی او را خطرناک دانست. او نیز به دلیل خواندن شعری سیاسی به جرم تحریک نفرت دینی، بازداشت و چهار ماه زندانی شد.
اما همین زندان و سرپیچی‌اش از تمکین به نظام موجود، باعث شد محبوبیتش بیشتر شود. حالا برخی تحلیل‌گران می‌گویند سرنوشت مشابهی در انتظار امام‌اوغلو است، کسی که اتهامات را رد کرده و وعده داده «تسلیم نخواهد شد». بازداشت او ممکن است ناخواسته باعث محبوبیت بیشترش شود.
با این حال، وضعیت دقیقاً یکسان نیست. هدف این بار، حذف کامل امام‌اوغلو از عرصه رقابت است. یک روز پیش از اعزام پلیس برای بازداشت او، رسانه‌های نزدیک به اردوغان و رئیس دانشگاه منصوب دولت، مدرک دانشگاهی امام‌اوغلو را به بهانه‌هایی باطل کردند. از آنجا که تنها افراد دارای مدرک دانشگاهی می‌توانند برای ریاست‌جمهوری در ترکیه نامزد شوند، این اقدام می‌توانست او را رد صلاحیت کند – هرچند او گفته علیه این تصمیم اعتراض خواهد کرد.
اتهامات فساد و تروریسم نیز پس از آن مطرح شدند. برچسب زدن «تروریست» به مخالفان سیاسی، پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶، به بخشی از ابزار حکومت اردوغان تبدیل شده است.
من هم این را از نزدیک تجربه کرده‌ام. وقتی در سال ۲۰۱۹، جایزه نوبل ادبیات به پیتر هاندکه اعطا شد – نویسنده‌ای که از اسلوبودان میلوشویچ حمایت کرده بود – اردوغان خشمگین شد و بی‌مقدمه و بدون تله‌پرومپتر گفت: «همین جایزه را به یک تروریست اهل ترکیه هم داده بودند!» اشاره‌ای غیرمستقیم به من بود. من آن روز قرار بود از نیویورک به استانبول برگردم و تقریباً سفرم را لغو کرده بودم، تا اینکه سخنگوی ریاست‌جمهوری اعلام کرد منظور رئیس‌جمهور من نبوده‌ام.
دست‌اندازی دوباره به منابع شهر
دادگاهی که تحت نفوذ دولت است، اکنون امام‌اوغلو را به جرم فساد زندانی کرده – اما نه به اتهام تروریسم. اتهام تروریسم می‌توانست به اردوغان این اجازه را بدهد که فرد مورد نظر خود را به‌عنوان شهردار منصوب کند؛ مقامی که حزبش سه بار نتوانسته در انتخابات آن را به‌دست آورد. برخی نگرانند اردوغان از این طریق دوباره کنترل درآمدهای هنگفت شهرداری را برای تبلیغات حزبی خود به دست گیرد.
بازداشت امام‌اوغلو فقط حذف یک رقیب محبوب نیست – بلکه بازگرداندن منابع مالی و قدرتی است که هفت سال از آن محروم مانده است. اگر موفق شود، انتخابات بعدی ریاست‌جمهوری فقط شامل چهره اردوغان و نامزدهای مورد نظر او خواهد بود؛ همان‌ها که عکس‌هایشان در همه جای شهر نصب شده‌اند و تابلوهای نوری شهرداری برای تبلیغ‌شان روشن خواهد بود.
اما برای کسی که از نزدیک سیاست ترکیه را دنبال می‌کند، این‌ها شگفت‌انگیز نیست. ترکیه در دهه گذشته دموکراسی واقعی نداشته – فقط یک دموکراسی انتخاباتی بوده؛ جایی که می‌توانید رای بدهید، اما آزادی اندیشه و بیان وجود ندارد. دولت ترکیه تلاش کرده مردم را به یک شکل درآورد، یکدست کند. کسی حتی درباره ده‌ها روزنامه‌نگار و کارمند دولتی که در روزهای اخیر به‌طور خودسرانه بازداشت شده‌اند صحبت نمی‌کند – شاید برای تقویت پرونده امام‌اوغلو، یا شاید چون فرض بر این است که کسی توجه نخواهد کرد.
اکنون، با بازداشت محبوب‌ترین سیاستمدار کشور – کسی که احتمالاً در انتخابات ملی آینده اکثریت آرا را به‌دست می‌آورد – حتی همین شکل محدود دموکراسی هم رو به پایان است. این موضوع دردناک و غیرقابل‌قبول است، و به همین دلیل است که هر روز افراد بیشتری به اعتراض‌ها می‌پیوندند. دست‌کم برای اکنون، هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند چه اتفاقی خواهد افتاد.
یک پاسخ
نکته بسیار قابل توجه دیگری که باید به آن اشاره شود، دستگیری بیش از بیست تن از اعضای حزب کمونیست ترکیه در منازلشان و بدون هیچ حکم قانونی دادگستریست که نشان از جدی و همه جانبه بودن برنامه سرکوب حکومت برای اپوزیسیون مترقیست.