فیلترینگ در ایران، افزایش روزانه نرخ دلار و چالش‌های ثبت نام در جشنواره‌های بین‌المللی ساخت انیمیشن «در سایه سرو» را برای شیرین سوهانی و حسین ملایمی به مسیری پر فراز و نشیب تبدیل کرد. با این حال این زوج هنری توانستند اولین اسکار را برای یک انیمیشن ایرانی به دست بیاورند.
حسین ملایمی معتقد است که با روی کار آمدن دولت ترامپ شانس آنها برای حضور در مراسم اسکار کمتر می‌شود. او در یک گفتگوی اختصاصی به یورونیوز فارسی می‌گوید: «به اعتقاد من روی کار آمدن ترامپ می‌تواند روی دریافت ویزای ما تاثیر منفی داشته باشد. حتی پیش از دوران ترامپ، گرفتن ویزا برای ایرانی‌ها بسیار دشوار بود و حالا با آمدن او این رویه مشکل‌تر خواهد شد.»
با این حال او دراین مصاحبه که پیش از کسب جایزه اسکار با یورونیوز فارسی انجام داد تاکید کرد که حضور در مراسم اسکار برای آنها بسیار ضروری است. او توضیح داد: «تبلیغات و پروموت کردن فیلم در چارچوب رقابت‌های اسکار است، نقشی کلیدی دارد. رقبای ما تقریبا همگی این کار را انجام می‌دهند و معمولا مشکلی مانند گرفتن ویزا ندارند. اما ما متاسفانه با این چالش‌ها روبه‌رو هستیم.»
این زوج هنرمند ساکن تهران پیش‌تر مکاتباتی با آکادمی اسکار انجام داده بودند. آکادمی به آنها اطمینان داده که در صورت نامزد شدن، همکاری‌های لازم را با آنها خواهد داشت. اما ملایمی می‌گوید: «به نظر می‌رسد که آنها شرایط ما را به‌طور کامل درک نمی‌کنند. حتی اگر بخواهند همکاری کنند، فرآیندهای اداری این مسائل بسیار زمان‌بر است و همین باعث می‌شود زمان طلایی را از دست بدهیم.»
به گفته او، این زمان طلایی فرصتی است که فیلمسازان با حضور در لس‌آنجلس و شرکت در رویدادها و همایش‌ها می‌توانند تبلیغات موثری برای فیلم‌های خود انجام دهند.
شیرین سوهانی می‌گوید وقتی اعلام شد انیمیشن «در سایه سرو» نامزد جایزه اسکار شده است «احساسی بی‌نظیر» را تجربه کرده‌اند. چیزی که در زندگی هرگز تجربه نکرده بودند. او با اشاره به استرس‌هایی که برای ساخت این کار تجربه کردند می‌گوید: «این مسیر برای همه همراه با استرس و هیجان است اما وقتی به‌عنوان یک ایرانی در این زمینه کار می‌کنی همه چالش‌ها و سختی‌ها چه از نظر اقتصادی و چه از نظر فشارهای روانی چندین برابر می‌شوند. ما فشارهای زیادی را از جهات مختلف تحمل کردیم، بنابراین تصور کنید چه لحظه سرنوشت‌سازی برای ما بود. ممکن بود حتی با اختلافی بسیار کوچک از لیست نامزدها حذف شویم.»
«خارجی‌ها شرایط دشوار ما را در داخل ایران درک نمی‌کنند»
به گفته ملایمی داستان مشکلات ساخت این انیمیشن خودش به تنهایی «یک مثنوی است» و خارجی ها متوجه نمی‌شوند که «چه شرایطی بر ما گذشته است» و ما در ایران با چه «دشواری‌هایی زندگی و کار می‌کنیم».
کمبود بودجه یکی از جدی‌ترین چالش‌هایی بود که سازندگان انیمیشن «در سایه سرو» در مسیر تولید این اثر با آن مواجه شدند. سوهانی و ملایمی مجبور بودند با هزینه‌های شخصی خود این پروژه را پیش ببرند. در عین حال افزایش مداوم هزینه‌های زندگی، تولید و تجهیزات فشار مضاعفی را بر روند ساخت این انیمیشن تحمیل کرده بود.
در میان مسیر تولید این انیمیشن حسین به اختلال آلوپسی یونیورسالیس مبتلا شد؛ بیماری‌ای که فشارهای مالی و روانی را بر این زوج جوان دو چندان کرد.
استرس قطع اینترنت در ایران
البته مشکلات به همینجا ختم نشد. ملایمی می‌گوید: «ما دائما نگران بودیم که اینترنت قطع شود و نتوانیم فیلم را به جشنواره‌ها ارسال کنیم، شرایط بسیار استرس‌زایی بود. علاوه بر این، مسائل سیاسی نیز گاهی باعث می‌شد تمرکز ما از تولید کنار برود. شاید اگر این مشکلات نبود، فیلم ما به جای ۶ سال و نیم در عرض چهار سال ساخته می‌شد.»
سوهانی نیز با اشاره به این مشکلات، گفت: «بسیاری از قرار ملاقات‌های ما از طریق پلتفرم‌های آنلاین برگزار می‌شد اما هر زمان که جلسه مهمی داشتیم مجبور بودیم درخواست کنیم که به‌جای تماس تصویری مکاتبه ایمیلی داشته باشیم. حتی با وجود استفاده از فیلترشکن کیفیت ارتباط به هیچ وجه مطلوب نبود و این موضوع تاثیر زیادی بر کار ما گذاشت.»
افت ارزش ریال ایران و معضل ارتباط با دنیا
این زوج می‌گویند یکی از دغدغه‌هایشان این بوده که پول‌هایی که به دستشان می‌رسیده را به‌سرعت به دلار یا سکه تبدیل کنند تا بتوانند کار را ادامه دهند چرا که ارزش ریال هر روز کمتر می‌شده است.
یکی دیگر از چالش‌های بزرگ این پروژه، کاهش ارزش پول ملی بود. به گفته آنها ثبت‌نام این اثر در جشنواره‌های مختلف نیازمند پرداخت هزینه ورودی بود که میانگین آن حدود ۴۰ دلار است. رقمی که شاید برای بسیاری از مردم جهان ناچیز به نظر برسد، اما برای این زوج هنری، با توجه به تورم و افزایش روزانه نرخ دلار به یک چالش جدی تبدیل شده بود.
آنها حتی گاهی این مشکل را با جشنواره‌ها مطرح می‌کردند، اما در پاسخ به آنها گفته می‌شد که ایرانی‌های زیادی این درخواست را دارند اما «امکان ارائه تخفیف به این تعداد وجود ندارد.»
انتقال پول از ایران نیز خود معضل دیگری بود. سوهانی توضیح می‌دهد: «پرداخت‌ها از طریق شرکت‌های واسطه انجام می‌شد که خودشان کارمزد بالایی دریافت می‌کردند. حتی با این وجود انتقال پول همیشه موفقیت‌آمیز نبود.»
به اعتقاد او ایران در حوزه فیلم‌سازی سرشار از «استعداد» است و جوانانی در کشور زندگی می‌کنند که با «کمترین امکانات، به‌ویژه در شهرستان‌ها، با دشواری‌های بسیار فیلم می‌سازند». او بر این باور است که اگر شرایط اقتصادی و فضای سیاسی ایران بازتر بود، این کشور می‌توانست در عرصه جهانی بدرخشد و فرصت بیشتری برای دیده شدن استعدادهای ایرانی فراهم شود.
استعدادهایی که از ایران مهاجرت می‌کنند
او در ادامه با ابزار تاسف می‌گود: «این همه استعداد در ایران یا مهاجرت کرده‌اند یا در حال مهاجرت هستند. بسیاری از آنها قلبا دوست دارند در ایران بمانند اما مجبور به ترک وطن می‌شوند. آن‌هایی هم که هنوز نرفته‌اند، علی‌رغم اینکه دوست دارند در ایران بمانند اگر فرصتی داشته باشند اینجا را ترک می‌کنند.»
آنها در ابتدا قصد داشتند تنها یک قصه را روایت کنند. داستانی که بیشتر بر روابط عاطفی میان یک پدر و فرزند یا یک مادر و فرزند تمرکز داشت. به گفته ملایمی کم کم، دغدغه‌های دیگر این دو فیلمساز مانند «مسائل مربوط به محیط زیست، جنگ یا بیماران مبتلا به پی‌تی‌اس‌دی» وارد این اثر شد.
انیمیشن «در سایه سرو» پیچیدگی روابط عاطفی یک خانواده آسیب‌دیده از دوران جنگ را روایت می‌کنند؛ خانواده‌ای متشکل از یک پدر و یک دختر که در منطقه‌ای دورافتاده در حاشیه خلیج فارس زندگی می‌کنند. پدر که در دوران جنگ ناخدا بوده در زمان حمله جنگنده‌ها دچار اختلال استرس پس از سانحه یا بیماری پی‌تی‌اس‌دی می‌شود و همین موضوع چالش‌هایی را برای خانواده ایجاد می‌کند.
این انیمیشن بیست‌دقیقه‌‌ای با تکنیک دوبعدی دستی و به‌صورت فریم به فریم ساخته شده که یکی از دشوارترین تکنیک‌های ساخت انیمیشن است.
ملایمی در پاسخ به سوال که چقدر شانس خودشان را برای دریافت جایزه اسکار بالا می‌بیند، پاسخ داد: «کیفیت تنها فاکتور تعیین‌کننده نیست. عوامل دیگری مانند تبلیغات و هیاهویی که پیرامون یک فیلم ایجاد می‌شود، تاثیر زیادی دارند. بنابراین نمی‌توان از الان نتیجه را پیش‌بینی کرد به‌ویژه که رقبای ما از حمایت سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف در کشور خودشان یا کشورهای دیگر برخوردار هستند. برخی از این فیلم‌ها تولید مشترک چند کشور هستند یا از سوی برخی سازمان‌ها حمایت می‌شوند. متاسفانه، ما تاکنون هیچ حمایتی از ارگان‌های دولتی برای تامین هزینه‌های کمپین اسکار دریافت نکرده‌ایم. حتی عده‌ای نیز با سنگ‌اندازی در مسیرمان، مشکلاتی ایجاد کردند که شاید بهتر باشد فعلا وارد جزئیات آن نشوم. با این شرایط پیش‌بینی نتیجه بسیار دشوار است.»
مسیر رسیدن به اسکار
سوهانی در پاسخ به این پرسش که فیلم چه مسیری را طی کرد تا وارد رقابت‌های اسکار شود، گفت: «فیلم‌ها برای معرفی به آکادمی اسکار از دو طریق می‌توانند اقدام کنند. یکی این است که جوایزی که مورد تایید آکادمی اسکار است را دریافت کنند. تعداد فیلم‌های انیمیشنی که امسال توانستند بیش از ۳ جایزه برای معرفی به اسکار بگیرند، بسیار کم بود و ما یکی از معدود فیلم‌هایی بودیم که ۴ بار به آکادمی اسکار معرفی شدیم. در مجموع ما توانستیم حدود ۳۵ جایزه بین‌المللی از جمله جایزه بهترین فیلم انیمیشن جشنواره ترایبکا در نیویورک، جشنواره فیلم کوتاه لس‌آنجلس و بهترین فیلم انیمیشن در جشنواره اسپارک کانادا را دریافت کردیم.»
«در سایه سرو» با کسب جوایز متعدد از جشنواره‌های معتبری مانند «ترایبکا» و «لس‌آنجلس» در آمریکا، «اسپارک» در کانادا»، و «انیمایو» در اسپانیا، با استقبال زیادی از سوی منتقدین هنری همراه شده است.
این اثر در بخش بهترین انیمیشن کوتاه، با آثاری چون «مردان زیبا»، «آب‌نبات جادویی»، «سرگردان برای شگفتی» و «یاک» رقابت می‌کند.
