با برقراری آتش‌بسی که شهرهای ویران غزه را آرام کرده، حماس بلافاصله از خفا بیرون آمد.
این گروه مسلح نه‌تنها از جنگ ۱۵ماهه‌ای با اسرائیل – که از مرگبارترین و ویرانگرترین جنگ‌های اخیر به‌شمار می‌آید – جان سالم به‌در برده، بلکه همچنان کنترل محکم خود را بر این باریکه ساحلی حفظ کرده است؛ منطقه‌ای که اکنون چهره‌ای آخرالزمانی دارد. با قول سرازیر‌شدن کمک‌های بشردوستانه طبق توافق آتش‌بس، دولت تحت هدایت حماس روز دوشنبه اعلام کرد توزیع این کمک‌ها را میان مردم به ستوه‌آمده غزه هماهنگ خواهد کرد.
اسرائیل با وجود به‌کارگیری نیروی نظامی عظیم در غزه، نتوانست حماس را که یکی از اهداف اصلی جنگ‌اش بود، سرنگون کند. این موضوع احتمال ازسرگیری درگیری‌ها را بالاتر می‌برد، اما ممکن است نتیجه باز هم همان باشد.
هنگام تحویل سه گروگان اسرائیلی به صلیب سرخ بین‌المللی در یکشنبه، شماری از مبارزان نقابدار حماس با سربندهای سبز و لباس نظامی، در برابر دوربین‌ها رژه رفتند و انبوه صدها نفری را که گرد خودروها جمع شده بودند، عقب نگه داشتند؛ این رویداد بُعدی نمایشی داشت.
اما در بخش‌های دیگر غزه صحنه‌هایی حیرت‌انگیز‌تر رخ داد: هزاران نیروی پلیس حماس که لباس فرم به تن داشتند، دوباره پیدا شدند و حتی در ویران‌شده‌ترین مناطق نیز حضورشان را نشان دادند.
محمد عبد، پدر سه فرزند که بیش از هفت ماه پیش از بخش‌هایی از شهر غزه گریخته بود و اکنون به خانه‌اش بازگشته، می‌گوید: «پلیس‌ها از همان اول اینجا بودند، ولی لباس فرم‌شان را نپوشیده بودند» تا هدف حمله اسرائیل قرار نگیرند. «آنها بین آوارگان در چادرها می‌ماندند. به همین خاطر کسی دست به دزدی نزد.»
ساکنان دیگری می‌گویند پلیس در طول جنگ در بیمارستان‌ها یا مکان‌های دیگر دایر بوده و مردم می‌توانستند جرایم را گزارش دهند.
اسرائیل بارها تلفات سنگین غیرنظامیان و آسیب به تأسیسات زیربنایی را به گردن حماس انداخته و می‌گوید نیروها و دستگاه‌های امنیتی این گروه خود را در محله‌های مسکونی، مدرسه‌ها و بیمارستان‌ها پنهان می‌کنند.
جنبشی ریشه‌دار
نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد تنها اقلیتی از فلسطینیان از حماس حمایت می‌کنند. اما این گروه اسلام‌گرا – که موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد – در جامعه فلسطینی ریشه‌های عمیقی دارد: از شاخه نظامی گرفته تا تشکیلات سیاسی، رسانه و خیریه‌هایش که از اواخر دهه ۱۹۸۰ شکل گرفته‌اند.
حماس طی دهه‌ها، به‌عنوان یک گروه چریکی سازمان‌یافته عمل کرد و حمله‌های ضربتی علیه نیروهای اسرائیلی و بمب‌گذاری‌های انتحاری در خاک اسرائیل انجام می‌داد. درحالی‌که بسیاری از رهبرانش کشته می‌شدند، سریعاً جایگزین می‌یافت. در انتخابات پارلمانی ۲۰۰۶ با اختلاف پیروز شد و سال بعد، با درگیری خیابانی یک‌هفته‌ای با تشکیلات خودگردان فلسطینِ موردحمایت غرب، کنترل غزه را در دست گرفت.
از آن زمان، حماس یک دولت تمام‌عیار تشکیل داد، با وزارتخانه‌ها، پلیس و دستگاه اداری غیرنظامی. نیروهای امنیتی‌اش به‌سرعت طوایف نیرومند غزه را مهار کردند و گروه‌های مسلح رقیب را در هم کوبیدند. همچنین اعتراض‌ها را خاموش و هر از گاهی تجمعات را با خشونت سرکوب کردند.
حماس از چهار جنگ پیشین با اسرائیل هم در قدرت باقی ماند. با کمک ایران توان خود را به‌تدریج بالا برد، بردِ راکت‌هایش را افزایش داد و تونل‌های عمیق‌تر و طولانی‌تری برای در امان ماندن از حملات هوایی اسرائیل ساخت. تا ۷ اکتبر ۲۰۲۳، حماس یک ارتش سازمان‌یافته متشکل از ده‌ها هزار نیرو داشت.
در تهاجم ناگهانی‌ای که جنگ را کلید زد، نیروهای حماس از هوا، زمین و دریا جنوب اسرائیل را هدف گرفتند و حدود ۱۲۰۰ نفر – عمدتاً غیرنظامی – را کشتند. آنها همچنین ۲۵۰ تن را اسیر کردند.
جنگی متفاوت از سایر جنگ‌ها
اسرائیل در پاسخ، حملهٔ زمینی و هوایی‌ای ترتیب داد که به گفتهٔ مقام‌های بهداشت غزه، بیش از ۴۷هزار فلسطینی را کشت و محله‌های زیادی را به تلی از آوار بدل کرد. نزدیک به ۹۰ درصد جمعیت غزه چندین بار آواره شدند.
طی هر روز جنگ، ارتش اسرائیل اعلام می‌کرد ده‌ها پیکارجو را کشته یا فرماندهی میانی را هدف قرار داده یا تونلی را نابود کرده یا کارخانه سلاحی را منهدم ساخته است. نیروهای اسرائیلی رهبر ارشد حماس، یحیی سنوار، و اغلب معاونان او را کشتند. اما رهبری در تبعید حماس بیشتر دست‌نخورده باقی مانده و ظاهراً محمد سنوار، برادر یحیی، نقش بیشتری در غزه بر عهده گرفته است.
ارتش اسرائیل مدعی است بیش از ۱۷هزار نیروی حماس – حدود نیمی از نفرات آن پیش از جنگ – را کشته، هرچند مدرکی ارائه نکرده است.
حملات هوایی پرشمار اسرائیل به‌طور مرتب زنان و کودکان را هدف گرفت و گاه همهٔ اعضای یک خاندان گسترده را محو کرد. ارتش اسرائیل می‌گوید مقصر تلفات غیرنظامیان خود حماس است. اما بازماندگان بمباران‌ها که در چادرها زندگی می‌کنند، می‌توانند به گسترش موج جدیدی از هواداران حماس تبدیل شوند.
اوایل همین ماه، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در سخنرانی‌ای گفته بود که حماس تقریباً به همان اندازه که نیرو از دست داده، توانسته نیروی تازه جذب کند.
مایکل میلشتین، کارشناس امور فلسطین و افسر سابق اطلاعاتی اسرائیل، می‌گوید حماس دیگر قادر نیست عملیاتی در ابعاد ۷ اکتبر انجام دهد، ولی به ریشه‌های شورشی‌اش بازگشته و با تاکتیک‌های ابتکاری، از جمله بازیافت مهمات منفجر‌نشده اسرائیلی برای ساخت بمب دست‌ساز، استفاده می‌کند.
او می‌افزاید: «حماس موجودی دوزیست است. رنگ‌اش را مطابق شرایط عوض می‌کند… در نظر افکار عمومی، حماس جنگ را با درک محکمی از موفقیت به پایان می‌برد. ظرفیت جذب نیرو بسیار بالا خواهد رفت. خودشان هم نمی‌دانند چطور می‌خواهند مدیریت کنند.»
اسرائیل تضمین می‌کند که جایگزینی نباشد
منتقدان فلسطینی حماس از مدت‌ها پیش می‌گویند که هیچ راه‌حل نظامی برای این مناقشه وجود ندارد، مناقشه‌ای که پیش از شکل‌گیری حماس آغاز شده است.
آنان استدلال می‌کنند اگر فلسطینی‌ها مسیری دیگر برای پایان دادن به دهه‌ها اشغال اسرائیل داشتند – که در طول جنگ هم تثبیت شده – احتمال می‌رفت از حماس فاصله بگیرند. اما بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که مخالف تشکیل کشور فلسطین است، چنین راهی را باز نکرده است.
نتانیاهو پیشنهادهای آمریکا و کشورهای عرب دوست را برای سپردن ادارهٔ غزه و بخش‌هایی از کرانه باختری به یک تشکیلات فلسطینی اصلاح‌شده، در قالب راهی برای تشکیل دولت در آینده، رد کرده است. او، در عوض، گفته که کنترل امنیتی بی‌پایانی بر هر دو منطقه اعمال خواهد کرد.
آوی ایساخاروف، روزنامه‌نگار کهنه‌کار اسرائیلی – و خالق سریال «فائودا» در نتفلیکس – می‌گوید امتناع نتانیاهو از طرح‌ریزی برای «روز بعد» بزرگ‌ترین شکست این جنگ بوده است. او در روزنامه یدیعوت آخرونوت نوشت: «اسرائیل از یک کابوس بیدار شده و با همان کابوس روبه‌روست… حماس در قدرت می‌مانَد و به ساخت تونل‌های بیشتر و جذب نیروی بیشتر ادامه می‌دهد، بدون شکل‌گیری هیچ جایگزین محلی.»
نتانیاهو تهدید کرده اگر اسرائیل به اهدافش نرسد، پس از فاز نخست شش‌هفته‌ای آتش‌بس، جنگ را ازسر خواهد گرفت. حماس هم گفته بدون آتش‌بس دائمی و عقب‌نشینی اسرائیل از غزه، گروگان‌های باقیمانده آزاد نخواهند شد.
هیچ دلیلی ندارد فکر کنیم کارزار نظامی تازه نتیجه‌ای دیگر داشته باشد.
اوایل اکتبر، اسرائیل شهرهای شمالی بیت لاهیا، بیت حانون و جبالیا را محاصره کرد و تقریباً تمام کمک‌های بشردوستانه را قطع نمود. این اقدام هزاران نفر را مجبور به فرار کرد و بر اساس اظهارات شاهدان، هر چه سر راه بود از جمله مدرسه‌ها و پناهگاه‌ها را ویران ساخت.
ارتش اسرائیل پیش‌تر هم عملیات‌های گسترده‌ای در این سه منطقه داشته اما بار دیگر شاهد شکل‌گیری مجدد نیروهای مسلح بوده است. فقط در همین ماه، دست‌کم ۱۵ سرباز اسرائیلی در شمال غزه کشته شده‌اند.
مردمی که یکشنبه به جبالیا بازگشتند، با صحنه‌ای گسترده از ویرانی روبه‌رو بودند که در آن، جز بقایای کج‌شده تعداد اندکی بنا در انبوهی از آوار خاکستری چیزی به چشم نمی‌خورد. ده‌ها پلیس حماس بر بازگشت آنها نظارت داشتند.
منبع: آسوشیتدپرس – برگردان برای اخبار روز: همایون فرزاد
