مقدمه
آخرین گزارش ” شورای جهانی اقلیم” که حاصل کار بیش از هزار محقق در مدت ۸ سال بود، در سال ۲۰۲۳ منتشر شد. “آنتونیو گوترش” دبیر کل سازمان ملل متحد، نتایج کار این شورا را به عنوان “پرونده شرم” بشریت نامید و آن را فهرستی از وعده های توخالی جامعه جهانی دانست، که ما را به سمت کره ای غیرقابل سکونت هدایت می کند.
“ریچارهاس” در مقاله ای با عنوان “همانطورکه جهان می سوزد “، هشدار می دهد که نبرد با تغییرات آب و هوایی درحال شکست است. او می نویسد، حتی اگر روند انتشار گازهای گل خانه ای متوقف شود، دمای زمین به علت گستره فعالیت های مخرب گذشته همچنان افزایش می یابد، بنابر این تهدیدی که تغییرات اقلیمی با تخریب اکوسیستم، افزایش دما، کمبود آب، از بین رفتن امنیت غذایی و جابجایی گسترده انسان ها، برای بقای حیات روی زمین ایجاد می کند، ریسک خطرناکی برای کره زمین است.
کریستوفر کلارک تاریخدان در کتاب “خوابگردها”، در توضیح رخداد های مارپیچی که منجر به جنگ جهانی اول شد، می نویسد:
“وقوع ناگهانی جنگ جهانی اول ناشی از زنجیره ای از تصمیمات اجتناب پذیر بودند، و در هر مرحله در مسیر این فاجعه، راه چاره وجود داشت. بدگمانی و بی اعتمادی متقابل، محاسبات اشتباه و ناسیونالیسم، منجربه جنگ خانمان سوزی شد، که نتایج فاجعه بار آن را هیچکس نمی توانست پیشگویی کند.”
او سیاسمتداران آن دوره را “خوابگرد هایی” توصیف می کند که با اطمینان به سمت پرتگاه در حال حرکت بودند.
با نگاهی به سیاست اقلیمی در سراسر جهان در سه دهه گذشته، می توان به نتیجه مشابه ای از ترسیم کریستوفر کلارک، در رابطه با وقوع جنگ جهانی اول رسید. با وجود همه اندوخته ها علمی در رابطه با فاجعه اقلیمی و با اطلاع از اینکه در میان ده ریسک در دهه آینده در جهان، نیمی از این ریسک ها در ارتباط با مسائل زیست محیطی هستند، اقدامات جامعه جهانی را می توان “خیلی کم و خیلی دیر” ارزیابی نمود.
از سوی دیگر مهمترین تفاوت زمان ما با سال های قبل از جنگ اول جهانی این است، که بحران اقلیمی بلحاظ سرعت و شدت، رخدادی ناگهانی نیست.
آینده تغییر اقلیم و تغییرات آب و هوایی
ششمین گزارش “شورای جهانی اقلیم” مجموعه ای از آخرین یافته ها در زمینه تغییر اقلیم، اثرات و مخاطرات گسترده آن است. در این گزارش وابستگی متقابل اقلیم و تنوع زیستی و جوامع انسانی مورد تاکید قرار می گیرد. این گزارش ارتباط تنگاتنگ بین سازگاری با تغییراقلیم، کاهش تولید و انتشارگازهای گل خانه ای، گرمایش جهانی، سلامت اکو سیستم، رفاه انسان و توسعه پایدار را تایید می کند.
براساس گزارش شورا، گرمایش جهانی تقریبا در تمام سناریوها و مسیرهای مدل سازی شده در دوره کوتاه مدت (۲۰۴۰-۲۰۲۱) افزایش می ابد و دلیل اصلی آن نیز افزیش تجمعی انتشار دی اکسید کربن است. هر افزایش جزئی در گرمایش جهانی، موجب ایجاد تغییرات شدید از جمله بارندگی های شدید، موج گرمای شدید و طولانی، خشک سالی طولانی، آتش سوزی جنگل ها و… می شود.
یکی از مهمترین بحران های تغییر اقلیم، که بشر درطی دهه آینده با آن روبروست، تغییرات آب و هوایی است ، که منجر به گرمایش جهانی می شود. طبق اعلام سازمان ملل متحد به دلیل انتشار دی اکسید کربن، دمای کره زمین از سال ۱۹۹۰ به بعد پنچاه درصد افزایش یافته است.
کنوانسیون تغییر آب و هوا و کنفرانس اعضا
کنوانسیون تغییر آب و هوا یک پیمان بین المللی است، که با کوشش هزاران نفر از نمایندگان دولت ها، نمایندگان بخش صنعت و اقتصاد ، محققین و نهادهای مدنی و بین المللی در سه دهه اخیر شکل گرفته است. اهداف این کنوانسیون کنترل و محدودیت تولید انتشار گازهای گل خانه ای، بررسی آسیب پذیری کشورهای مختلف جهان به خصوص کشورهای گلوبال جنوب و همچنین یافتن چارجوب های لازم برای همکاری در سطح جهانی، در جهت یافتن راه حل برای بحران های اقلیمی است.
در فاصله ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ ترکیبی از فعالیت های دولتی و غیر دولتی منجر به شکل گیری “هیئت بین الدولی تغییر اقلیمی” به وسیله سازمان جهانی هواشناسی و برنامه محیط زیست ملل متحد گردید.
هدف اصلی این هیئت بررسی اطلاعات علمی، فنی، اجتماعی و اقتصادی مربوط به تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت انسان در کره خاکی است. این هیئت تا کنون ۶ گزارش در رابطه با تغییرات اقلیمی ممنتشر کرده است.
اولین گزارش هیئت بین الدولی تغییر اقلیم با شواهد علمی، مسئله تغییر اقلیم را اثبات و بر دخالت انسان در این تغییر تاکید کرد. نتایج این گزارش در حقیقت شروعی برای مذاکرات کنوانسیون بود. در سال ۱۹۹۲ با توجه به اقدامات هیئت بین الدولی تغییر اقلیم، چارچوبی برای کنوانسیون تغییر آب و هوا تنظیم شد.
کنوانسیون تغییر آب و هوا در سال ۱۹۹۲ در اجلاس ریو با هدف محدودیت در انتشارگاز های گل خانه ای ناشی از فعالیت های صنعتی رسمی شد و در سال ۱۹۴۴ اجرائی گردید. از سال ۱۹۹۵ تا کنون این کنواسیون تحت عنوان کنفرانس اعضا (کاپ) به کار خود ادامه داده است. اولین کنفرانس اعضا در سال ۱۹۹۵ در شهر برلین برگزار شد.
کنفرانس اعضا (کاپ) در گذر زمان
تا کنون ۲۸ کنفرانس اعضا (کوپ) برگزار شده است. مهمترین معاهده ها تا کنون پروتکل کیوتو در سال ۱۹۹۷ و پیمان پاریس در سال ۲۰۱۵ بوده است. پذیرش پروتکل کیوتو نقطه عطفی در کنفرانس یازدهم (کوپ ۱۱) بود. برای اولین بار توافق اقلیمی تعهد آوری بر مبنای حقوق بین المللی در جهت کاهش انتشار گاز کربن در سطح ملی، توسط ۱۳۲ کشور امضا شد. به طور مشخص کشورهای پیشرفته صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال میزان انتشار گازهای گل خانه ایی را به اندازه ۵ درصد زیر مقدار انتشار ۱۹۹۰کاهش دهند.
تلاش کنفرانس جهانی آب و هوا در کپنهاک (کوپ ۱۵) در سال ۲۰۰۹ در جهت یافتن جانشینی جامع، معتبر و از نظر حقوقی الزام آور، بجای پروتکل کیوتو به یک فاجعه تاریخی منجر گشت، که نتایج آن تاکنون نیز سیاست جهانی اقلیم را، تحت الشعاع خود قرار داده است.
از سوی دیگر در این کنفرانس کشورهای پیشرفته صنعتی، کاهش تولید گازهای گل خانه ای را تا ۴۰ درصد رقم مشابه در سال ۱۹۹۰ را نپذیرفتند و توافقی نیز در رابطه با کمک های سالانه ۱۴۰ میلیارد دلاری به کشورهای درحال توسعه، برای مقابله با بحران های زیست محیطی شکل نگرفت. گفته می شود که تاثیر بحران مالی ۲۰۰۸ و همگرایی کشورهای بریکس، دو دلیل شکست کنفرانس جهانی کپنهاک بوده اند.
چند سال بعد در کنفرانس پاریس پیشرفت قابل توجه ای حاصل شد. مهم ترین و کلیدی ترین موضوع در پیمان پاریس این بود، که کشورها تلاش کنند که روند افزایش درجه حرارت زمین را که از زمان صنعتی شدن آغاز شده است ، در زیر ۲ درجه سانتیگراد وترجیحا ۱.۵ درجه متوقف کنند. این پیمان جایگزین پیمان نامه کیوتو شد. پیمان پاریس از نوامبر۲۰۱۶ به اجرا در آمد. تا کنون ۱۸۹ کشور از ۱۹۷ توافقنامه را تصویب کرده اند.
پیمان پاریس مجموعه متنوغی ازمقرارت با تعهدات نسبتا سخت در خصوص کاهش انتشار گازهای گل خانه ای است، این موافقت نامه همچنین حاوی تعهدات نرم تر در خصوص انطباق با تغییرات اقلیمی، تامین مالی، تکنولوژی و ظرفیت سازی است.
مهمترین نتیجه کاپ در دوبی ۲۸، اعلام توافق نزدیک به ۲۰۰ کشور، برای گذار از سوخت فسیلی بود. درپیش نویس توافق نهایی کاپ ۲۸ مواردی مانند “سه برابر کردن ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر در سطح جهان”، تسریع تلاش ها برای کاهش تدریجی انرژی زغال سنگ”، دو برابر کردن میانگین سالانه جهانی بهبود بهره وری انرژی تا سال ۲۰۳۰، در عرصه کشاورزی، غذا و سلامت و همچنین بر مبارزه با گاز گل خانه ای متان تا ۲۰۳۰ تاکید شده بود.
تردیدی در این نیست، که مهمترین نتیجه کاپ ۲۸، نه پایان دادن به سوخت فسیلی، بلکه کاهش استفاده از سوخت های فسیلی است.
آینده سیاست تغییرات اقلیمی
در رابطه با آینده سیاست های اقلیمی سئوال این است که آیا تمهیدات سیاسی محدودی که در حال حاضر برای کنترل انتشار گازهای گل خانه ای در کنفرانس های جهانی اتخاذ می گردد، کافی است؟
بررسی نتایج فعالیت های جامعه جهانی در رابطه با دست یابی به اهداف پیمان پاریس، نشانگر این است که با وجود امکان به کارگیری فناوری های مختلف، سیاست عامل اصلی ناتوانی دست یابی به این اهداف است
یافته های اخیر در زمینه سرعت فزاینده تغییرات اقلیمی حاکی از آن است، که اثر انباشت انتشار گازهای گل خانه ای می تواند شدیدتر از حد انتظار باشد. لذا خشک سالی گسترده در مناطق حیاتی کشاورزی و تغییرات ناگهانی به صورت دمای سرد و اخلال در تامین آب آشامیدنی و مواد غذایی را به همراه خواهد داشت و مهاجرت های دسته جمعی و نا ارامی های مدنی نیز نتایج آن خواهد بود.
در یک کلام می توان گفت که تغییر اقلیم تهدیدی برای رفاه انسان و سلامت کره زمین است. فرصت های تضمین آینده ای قابل زیست و پایدار برای همه به سرعت در حال کاهش هستند.
تنظیم پیمان ها در کنفراس های تغییر آب و هوایی، در این شرایط اگرچه یک روند لازم است، اما بدون اراده سیاسی برای هدایت اقتصاد های جهانی به سوی منابع غیرکربنی انرژی، نمی توان از فاجعه جلوگیری کرد. عملیاتی نمودن این اراده سیاسی نیزبه تناسب قوا در حوزه های سیاست، اقتصاد و نهادهابی بین المللی در شرایط کنونی وابسته است.
در حوزه سیاسی: تسلط دولت ها برفرآیند سیاست گذاری و وجود لابی و گروه های فشار، بازیگران سیاسی که با قدرت گفتمانی نه تنها در کنفرانس ها، دستور کار را مشخص می کنند، بلکه چگونگی بحث پیرامون مسائل را نیز اداره می کنند.
در حوزه اقتصاد: کنترل بازار توسط شرکت های فراملیتی (قیمت گذاری پایین و تخصیص یارانه ها به انرژی فسیلی) و سرمایه گذاری های عظیم در توزیع و استخراج نفت و گاز.
در حوزه نهاد های بین المللی: بازیکران با قدرت نهادی مانند بانک جهانی، که مجهز به قدرت ابزاری هستند و از منابعی چون جایگاه قدرت، پول، دسترسی به رسانه، کارکنان و قابلیت ها برخوردارند.
واقعیت این است که در لحظه حاضر نه تناسب قوا و نه اراده سیاسی، برای یک پیشرفت شکرف موجود است.
