به چه کسی پناهنده گفته می‌شود؟
به کسانی که از وحشت آزار و اذیت و محکومیت به دلایل نژادی، مذهبی، قومی، عضویت در گروه خاص اجتماعی، اعتقادی یا سیاسی از کشور خود خارج شده و یا از حمایت آن محروم‌اند، یا کسانی که ملیتی ندارند و از منطقه‌ی مورد سکونت قبلی خود دور شده‌اند و قادر نیستند و یا چنین حسی دارند که نمی‌توانند به کشوری که پیشتر در آن به‌سر می‌برده، بازگردند، پناهنده گفته می‌شود.
در پایان سال ۲۰۱۹ در سراسر جهان ۷۹.۵ میلیون نفر به اجبار آواره شده‌اند. از ۲۶ میلیون نفر پناهنده، بیش از نیمی از آنها کمتر از هیجده سال سن داشتند. ۲۰.۴ ملیون نفر از آنها تحت نظارت «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR)» و ۵.۶ ملیون پناهنده‌ی فلسطینی تحت نظارت «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»، بودند. همچنین ۴۵.۷ ملیون آواره‌ی داخلی، ۴.۲ ملیون پناهجو و ۳.۶ ملیون ونزویلایی فراری از کشور و میلیون‌ها نفر بدون هرگونه تابعیتی یا محروم از آن، بدون دسترسی به حداقل حقوق انسانی مانند تحصیل، بهداشت، کار و آزادی بوده‌اند.
امید بسیار اندکی برای پایان بخشیدن سریع به این وضعیت اسفناک پناهندگان وجود دارد. در دهه‌ی ۹۰ به‌طور میانگین ۱.۵ میلیون پناهنده می‌توانستند هر ساله به سرزمین‌هایشان بازگردند. اما طی دهه‌ی گذشته این تعداد به ۳۸۵۰۰۰ نفر کاهش یافت. به این معنی که رشد آوارگی از راه حل‌ها بسیار پیش افتاده است.
«کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR)»
هزاران سال است که مردمان از آزار و درگیری‌ها فرار می‌کنند و به سرزمین‌های دیگر پناه می‌برند. اکنون سازمان ملل یا UNHCR که آژانس پناهندگی سازمان ملل در امور پناهندگان نیز نامیده می‌شود پس از جنگ جهانی دوم برای کمک به آوارگان اروپائی ایجاد شده بود، کمک می‌کند.
آژانس پناهندگان سازمان ملل در چهاردهم دسامبر سال ۱۹۵۰ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد با ماموریتی سه‌ساله تا تکمیل کار و سپس انحلال ایجاد شد. در ۲۲ جولای سال بعد بنیاد قانونی کمک به پناهندگان و اساسنامه‌ی اصلی راهنمای کار کمیساریای عالی سازمان ملل متحد تصویب شد. یعنی به جای سه سال این کمیساریا کار خود را در پایان سال اول آغاز کرد.
در دهه‌ی ۱۹۶۰ استعمارزدایی در آفریقا نخستین بحران پناهجویان آن قاره را ایجاد کرد که نیاز به دخالت کمیساریای پناهندگی داشت. طی دو دهه بعد این سازمان به بحران آوارگی در آسیا و امریکا کمک کرد. در پایان قرن مشکلات جدید پناهجویی در آفریقا و در چرخه‌ای کامل موج‌های جدید پناهندگان اروپایی از جنگ‌های بالکان به‌وجود آمد.
در جهان، تقریباً در هر دو ثانیه یک نفر در نتیجه جنگ‌ها یا آزارهای حکومتی به اجبار تن به آوارگی می‌دهند و به همین دلیل اهمیت کار این کمیساریا از همیشه بیشتر است.
کمیساریای عالی پناهندگان درمیدان‌های جنگ
کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در ژنو دفتر مرکزی دارد اما ۸۹ درصد از کارمندانش در کشورهای در حال جنگ‌اند. امروزه بیشتر از ۹۷۰۰ نفر در ۱۲۶ کشور جهان برای تقریباً ۵۹ میلیون نفر از پناهندگان، در معرض اخراجی‌ها، آوارگان داخلی و بدون تابعیتی‌ها را حمایت و کمک می‌کنند. بیشترین تعداد از کارمندان این کمیساریا در کشورهای آسیا و آفریقا مستقراند، قاره‌هایی که بیشترین پناهندگان و آوارگان را ایجاد می‌کنند. در بسیاری از آنها شرایط کار دشوار و اغلب خطرناک است. از بزرگترین عملیات این کمیساریا می‌توان به افغانستان، کلمبیا، جمهوری دمکراتیک کنگو، مالی، پاکستان، سوریه، اردن، لبنان، ترکیه و عراق اشاره کرد.
معاهده‌ی جهانی پناهندگی
در هفدهم دسامبر ۲۰۱۸ مجمع عمومی سازمان ملل، قرارداد جهانی پناهندگی را تصویب کرد. با این پذیرش که راه حل پایداری برای وضعیت پناهجویان بدون همکاری بین‌المللی در چهارچوبی منصفانه برای تقسیم مسئولیت‌ها و پیش‌بینی‌ها وجود ندارد.
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای پناهجویان فلسطینی در خاورمیانه در سال ۱۹۴۹ توسط مجمع عمومی، مسئول ارائه‌ی خدمات به پناهندگان ثبت نام شده‌ی فلسطینی شد. هنگامی‌که این آژانس عملیات خود را در سال ۱۹۵۰ آغاز کرد به نیازهای حدود ۷۵۰۰۰۰ آواره‌ی فلسطینی پاسخ داد. «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»، یک مؤسسه‌ی امدادرسانی برای کمک‌های انسانی مستقیم است که در پنج منطقه‌ی عملیاتی: نوار غزه، کرانه‌ی باختری از جمله بیت‌المقدس، اردن، لبنان و سوریه، آموزش‌های ابتدائی و متوسطه، خدمات بهداشتی، خدمات امدادی و اجتماعی، تأمین تسهیلات برای ساخت اردوگاه و تعمیرات آن، کمک‌های مالی کوچک و کمک‌های اضطراری به ۵.۷ ملیون آواره‌ی فلسطینی ثبت شده ارائه می‌دهد. تعاریف پناهجویان تحت عنوان «کنوانسیون پناهندگی ژنو (۱۹۵۱)» و پناهندگان فلسطینی در مجمع عمومی سازمان ملل مکمل یکدیگرند.
به مردمانی پناهنده‌ی فلسطینی گفته می‌شود که محل سکونت معمول آنها از اول جون ۱۹۴۶ تا پانزدهم مه ۱۹۴۸ فلسطین باشد و در نتیجه درگیری‌ها در ۱۹۴۸ خانه و وسائل زندگی خود را از دست داده باشند. همه‌ی آنها و فرزندانشان می‌توانند در «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»، ثبت نام کنند تا خدمات آن را در مناطق عملیاتی دریافت کنند.
مسئولیت هرگونه تغییری در وظایف این آژانس بر عهده‌ی دولت‌های عضو سازمان ملل متحد است. کشورهای عضو، توسط مجمع عمومی، «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»، را موظف کرده‌اند تا زمانی که راه حل سیاسی عادلانه و پایداری برای مشکلات فلسطینیان پیدا شود از آنها محافظت کنند.
یافتن راه حلی سیاسی دشوار است به همین دلیل در سطح جهان، وضعیت‌های طولانی‌مدت پناهندگی وجود دارد که به موجب آن چند نسل متوالی به عنوان پناهنده شناخته می‌شوند. مجمع عمومی در صورت عدم تصویب یک راه حل عادلانه در مورد مسئله‌ی پناهندگان فلسطینی به لزوم کار این آژانس ادامه می‌دهد.
فرزندان پناهجویان پناهنده محسوب می‌شوند
تحت قوانین بین‌المللی و اصل وحدت خانواده، فرزندان پناهندگان و فرزندان آنها نیز تا زمان یافتن راه حلی قابل قبول پناهنده محسوب می‌شوند. هر دو آژانس «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»، و «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR)»، فرزندان و نوادگان پناهندگان را بر این اساس به‌عنوان پناهنده به رسمیت می‌شناسند. روشی که جامعه‌ی جهانی، اهداکنندگان کمک‌ها و کشورهای میزبان به‌طور گسترده آن را پذیرفته‌اند.پناهندگان فلسطینی از پناهجویان دیگر کشورها نظیر افغانستان یا سومالی که چندین نسل متوالی آواره‌اند متمایز نیستند. همه آنها توسط «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR)»، به عنوان پناهنده مورد حمایت‌اند. شرایط طولانی پناهندگی آنها نتیجه شکست راه حل‌های سیاسی برای بحران‌های سیاسی است.
پشتیبانی از اردوگاه‌ها
حافظان صلح سازمان ملل اغلب برای حفاظت از پناهندگان در اردوگاه‌ها حضور دارند. هنگامی که آنها از دسترسی به نیازهای اولیه‌شان نظیر غذا، آب، بهداشت و مراقبت‌های پزشکی محروم می‌مانند، سازمان ملل از طریق اقدامات بشردوستانه دخالت می‌کند. «کمیته‌ی دائمی بین سازمانی ملل متحد (IASC)» از طریق «رویکرد جمعی» همه آژانس‌های بزرگ بشردوستانه را چه در داخل یا خارج از سیستم سازمان ملل برای اقدام هماهنگ گرد هم می‌آورد.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل برجسته‌ترین سازمان در زمینه‌ی حمایت از پناهندگان و آوارگان داخلی است . همراه با «سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)»، هدایت و هماهنگی اردوگاه‌ها را مدیریت می‌کند و در امور پناهگاه‌ها با «فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ» و «جمعیت‌های هلال احمر» هماهنگ است. این کمیساریا دو بار برنده‌ی جایزه‌ی صلح نوبل در سال‌های ۱۹۵۴ و۱۹۸۱ شده است.
تغییرات آب و هوائی، بلایای طبیعی و آوارگی
در قرن بیست‌ویکم بلایای طبیعی (که به دلیل تغییرات اقلیمی)، علاوه بر جنگ و وحشت می‌تواند مردم را مجبور به پناه بردن به کشورهای دیگر کند. بلایایی از قبیل سیل، زلزله، طوفان، رانش زمین که بر شدت و تعداد آنها افزوده می‌شود. آوارگی ناشی از این حوادث بیشتر داخلی است اما می‌تواند علتی برای خروج از مرزها نیز باشد. هیچ یک از قوانین موجود بین‌المللی یا منطقه‌ای وضعیت اسفبار این آوارگان را پاسخ نمی‌دهد.
آوارگی ناشی از اثرات مداوم آب و هوائی نیز عمیقاً داخلی است اما از طریق تسریع در خشکسالی، بیابان‌زائی، شور شدن آب‌های زیرزمینی و خاک و افزایش سطح دریا، تغییرات آب و هوائی نیز می‌تواند به آواره شدن مردم در آن سوی مرزهای بین‌المللی کمک کند.
بلایای دیگری مانند محرومیت شدید اقتصادی – اجتماعی نیز می‌تواند باعث فرار مردم به آن سوی مرزها شود. بیشتر آنها، چون فاقد هرگونه مفهومی برای ماندن هستند کشورشان را ترک می‌کنند. به‌طور معمول کمبود غذا، آب، آموزش، بهداشت و…، ادعای پناهندگی را در چارچوب کنوانسیون ژنو ۱۹۵۱، تامین نمی‌کند. با این وجود بسیاری از این افراد به شکلی از محافظت نیازمندند.
همه این شرایط، جنگ، بلایای طبیعی، تغییرات آب و هوائی – چالش‌های زیادی برای جامعه بشردوستانه بین‌المللی به‌وجود می‌آورد. منابع :
– «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان(UNHCR)»،
-«آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد(UNRWA)»
-«گزارش روند جهانی»
-«ارقام در یک نگاه»
-«پناهندگان و مهاجران»
