۱۵ اکتبر در سال ۲۰۰۸، به دنبال بحث‌های جوامع مدنی در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن چین در سال ۱۹۹۵، و پس از قطعنامۀ ۶۲/۱۳۶ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر ۲۰۰۷، به نام «روز جهانی زنان روستایی» نام‌گذاری شد. این روز، «روز جهانی زنان روستایی» اعلام شد تا توجه دولت‌ها را به سهم نابرابر و ظالمانۀ زنان روستایی از منابع آموزشی، بهداشتی و اقتصادی جهان جلب کند.(۱) (۲) این روز فرصتی است برای توجه و قدردانی از این زنان و نشان دادن نقش حیاتی آنان در کشاورزی، دامداری و تأمین معیشت خانواده‌ها، با هدف کاهش گرسنگی و فقر جهانی و دست‌یابی به توسعۀ پایدار.
در بُعدِ جهانی، طبق آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، زنان روستایی حدود ۴۳درصد از نیروی کار کشاورزی و دامپروری در کشورهای در حال توسعه را تشکیل می‌دهند.(۳) این زنان نه تنها نقش بسیار مهمی در کشاورزی و تأمین معیشت خانواده‌ها داشته، بلکه نقش حیاتی در توسعۀ پایدار، مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ منابع آب و خاک دارند. زنان در این حوزه به درو و برداشت محصولات حیاتی، تولید مواد غذایی، آب‌کشی و سایر کارهای مهم و سخت به کار گرفته می‌شوند.(۴) ۸۰درصد از خانوارهای بدون آب لوله‌کشی در جهان، به کار زنان و دختران در جمع‌آوری آب متکی بوده و بین ۵۰ تا ۸۰درصد تولید مواد غذایی در این کشورها بر عهدۀ این زنان است. (۵)(۶) با این حال در بسیاری از نقاط جهان، زنان در زمینۀ مالکیت و مدیریت زمین‌های کشاورزی با مشکلات زیادی روبرو بوده و علیرغم نقش اساسی آن‌ها در تولید مواد غذایی و تأمین معیشت خانواده، دسترسی این زنان به زمین، اعتبارات مالی و ابزارهای مدرن کشاورزی بسیار محدود است.(۶)
در ایران، طبق آمارهای رسمی، زنان روستایی تقریباً ۲۵درصد(۷) از جمعیت زنان کشور را تشکیل می‌دهند. طبق گزارش‌ها، این زنان نه تنها در کشاورزی و دامداری فعالیت داشته، بلکه در صنایع دستی نیز بسیار فعال هستند. تقریباً ۸۰درصد(۸) از تولیدات صنایع دستی کشور بر عهدۀ این زنان است. این فعالیت‌ها به درآمدزایی خانواده‌ها و بهبود وضعیت مالی آن‌ها کمک می‌کند. این زنان که نزدیک به ۴۵درصد از نیروی کار در بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهند، با تبعیض اقتصادی آشکار تنها مالک یک‌درصد از زمین‌های کشاورزی در سراسر کشور هستند.(۹) نابرابری در دسترسی به منابع کشاورزی مانند بذر و ابزار کشاورزی باعث می‌شود محصولات زنان نسبت به مردان بازده کمتری داشته باشند. علاوه بر این، زنان روستایی کمتر به امکانات مالی مانند وام‌های بانکی یا مشاوره‌های اقتصادی دسترسی دارند، در حالی که بخش عمده‌ای از نیروی کار در این عرصه را تشکیل می‌دهند. این وضعیت می‌تواند زنان را در معرض خطرات بیشتری مانند فقر، گرسنگی، خشونت مبتنی بر جنسیت و مهاجرت قرار دهد. بهبود دسترسی زنان به مالکیت زمین و منابع کشاورزی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این خطرات و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنان داشته باشد.(۹)(۱۰)
دسترسی نابرابر به منابع آب پایدار در ایران یکی دیگر از مشکلات اساسی زنان است که آن‌ها را در معرض خطرات جدی قرار میدهد. در بسیاری از مناطق روستایی، زنان اغلب مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا مانند کولبری آب می‌شوند. به عنوان مثال، در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان و کرمان ، کودکان و زنان برای تأمین آب روزانه مجبور به طی مسافت‌های طولانی هستند که این امر می‌تواند به مشکلات جسمی و حتی مرگ آنان منجر شود.(۱۰)(۱۱) زنان برای حمل ظرف‌های سنگین آب دچار مشکلات جسمی مانند پیری و یائسگی زودرس نیز می‌شوند.(۴) عدم دسترسی به منابع آب پایدار و زیرساختهای مناسب بهداشتی، زنان روستایی و عشایری را در معرض بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی قرار میدهد.
میزان مرگ و میر مادران(۱۲) در مناطق روستایی به‌طور قابل توجهی بالاتر از مناطق شهری است که نشان‌دهندۀ شکاف بزرگ در دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی است. بسیاری از زنان عشایری به دلیل نبود امکانات بهداشتی مناسب، با مشکلاتی مانند سوءتغذیه، بیماری‌های مزمن و عدم دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مواجه هستند. این زنان با مشکلات متعددی در زمینۀ آموزش نیزمواجه‌اند. بر اساس آمار، نرخ باسوادی در میان زنان عشایر(۱۳) به‌طور قابل توجهی پایین‌تر از میانگین کشوری است، که منجر به معضلات بیشتری در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی می‌شود. کودکان عشایری و روستایی به دلیل نبود مدارس مناسب و فاصله‌های طولانی، اغلب از تحصیل باز می‌مانند یا مجبور به ترک تحصیل می‌شوند.(۱۳) این مسائل نیاز مبرم به سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی همه‌جانبه و توسعۀ زیرساختهای بهداشتی و آموزشی در مناطق روستایی و عشایری و بهبود دسترسی به منابع آب پایدار به منظور بهبود شرایط زندگی این زنان و خانواده‌های‌شان را نشان میدهد.
شرایط اقلیمی و بی‌عدالتی‌های اقلیمی نیز تأثیرات منفی زیادی بر زندگی زنان روستایی و عشایری دارد. شرایط کوچ‌‌نشینی و زندگی در مناطق صعب‌العبور دسترسی زنان به پزشک، خدمات بهداشتی و درمانی و مراکز آموزشی را بسیار محدود می‌کند.(۱۴) با توجه به تغییرات اقلیمی، اولین مسئله‌ای که احتمالاً، به وقوع می‌پیوند، توقف تحصیل دختران و ازدواج آنان است. به نقل از آمار سازمان عفو بین‌الملل، ازدواج کودکان در ایران در سال اخیر ۱۰٫۵٪ افزایش یافته است.(۱۶) مقابله با فقر و ایجاد شرایط مناسب، جهت خنثی کردنِ تأثیر تغییر اقلیم و برنامه‌ریزی پایدار برای نسل آینده، رابطۀ مستقیم با حقوق برابر جنسیتی، اقتصادی و اجتماعی این زنان تلاش‌گر دارد.
نابرابری جنسیتی در جوامع روستایی بسیار چشم‌گیر است؛ این زنان از محروم‌ترین گروه‌های اجتماعی بوده و در تبعیض چندلایه زندگی کرده‌اند و با مشکلات زیادی مانند فقر، تبعیض و دسترسی محدود به منابع و آموزش‌های لازم برای دست‌یابی به حقوق انسانی و شهروندی خود روبرو هستند. شاخص‌های موجود که به ارزیابی سطح خشونت در جامعه کمک می‌کنند، نشان می‌دهند که وضعیت زنان روستایی به مراتب بغرنج‌تر و پیچیده‌تر از زنان شهری است. بسیاری از زنان روستایی به دلیل عدم آگاهی از حق و حقوق انسانی خود و همچنین ارزش‌های جوامع مردسالار که معمولاً در روستاها پررنگ‌تر است، مورد بدترین خشونت‌ها و ظلم‌ها قرار می‌گیرند.
ما معتقدیم که سهم مشارکت زنان، در مشارکت اقتصادی خانوار، به ویژه مشارکت زنان روستایی، سهمی اساسی در مبارزه با فقر شدید، گرسنگی و سوءتغذیه در سطح کلان جامعه است. دسترسی این زنان تلاش‌گر به منابع مالی و حقوق اقتصادی برابر با مردان، و برنامه‌های آموزشی و فن‌آوری‌های مدرن، می‌تواند به بهبود شرایط زندگی آنان و افزایش بازدهی کشاورزی و دامداری کمک کند. ایجاد مکان‌های بهداشتی در مناطق روستایی و عشایری، همراه با لغو قوانین نابرابر در زمینۀ ارث، مالکیت زمین و دسترسی به اعتبارات بانکی از جمله اقداماتی است که می‌تواند وضعیت معیشتی این زنان را بهبود بخشد.
حمایت و پشتیبانی از زنان روستایی و عشایری، برای رسیدن به حقوق انسانی‌شان نه تنها به عدالت جنسیتی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعۀ پایدار و کاهش فقر نیز منجر شود. تنها از طریق ایجاد فرصت‌های برابر و حمایت از این زنان است که می‌توان به دنیایی بهتر وعادلانه‌تر دست یافت.
سه‌شنبه، ۲۴ مهر ۱۴۰۳ (۱۵ اکتبر ۲۰۲۴ میلادی)
گروه کار زنان سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت)
منابع:
- https://www.radiozamaneh.com
- https://pajohesh.bashariyat.org/?p=800
- Magiran | روزنامه دنیای اقتصاد (۱۴۰۲/۰۵/۱۷): «دنیای اقتصاد» تعداد کارگران کشاورزی جهان را بررسی کرد: عدم تمایل قشر جوان به کشاورزی
- روزنامه رسالت | زنـــان آسیب پذیرترین گروه در شرایط بحران (resalat-news.com)
- Women and Agricultural Water Resource Management | United Nations
- Empowering rural women and girls as a solution to environmental sustainability and food security – UNEP-WCMC
- یک چهارم «زنان» ایرانی روستا نشین‌اند – ایسنا (isna.ir)
- سهم ۸۰درصدی زنان از مشاغل خانگی؛ کارآفرینی زنان محور فعالیت های اقتصادی روستایی (tahlilbazaar.com)
- نقش زنان در کشاورزی – پستاکو (pestaco.com)
- زنان بلوچستان و معضل آب (radiozamaneh.com)
- مردمانی که کوله‌بر آب شده‌اند | فرهیختگان آنلاین(farhikhtegandaily.com)
- بررسی و تبیین جمعیت شناختی نابرابری های مرگ و میر زنان در مناطق شهری و روستایی ایران (noormags.ir)
- روز زنان روستایی، بر حاشیه تقویم‌های کهنه-ماهرخ غلامحسین‌پور | جهان زن (wordpress.com)
- سپید آنلاینhttp://sepidonline.ir › …زنان عشایر، صدرنشین جدول بیسوادان
- روزنامه رسالت | زنان بیشتر از مردان قربانی تغییرات اقلیمی (resalat-news.com)
- رشد ۱۰.۵درصدی «ازدواج» دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله/ ثبت ۷۲۵ «طلاق» برای دختران این رده سنی – ایسنا (isna.ir)
