کشور ما با بحران زیست بومی روبرو است. با نگاهی کوتاه به برخی پژوهش ها، داده ها و اخبار رسانه ها، می توان به ژرفای این بحران پی برد و جلوه های آن را در حوزه های مختلف از جمله در آتش سوزی جنگل ها مشاهده کرد. آتش سوزی جنگل ها در کشور ما به مرزهای فاجعه فرا آمده است.
با مروری بر اخبار رسانه ها در هفته های گذشته، می توان به افزایش بی سابقه آتش سوزی جنگل ها پی برد. آمارهای منتشره در رسانه ها، ابعاد فاجعه را نشان می دهد. براساس آمار دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۲۲ تیرماه امسال، ۶۹۷ فقره حریق در عرصه‌های طبیعی کشور رخ داده که در مجموع ۱۲ هزار و ۹۰۴ هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور را درگیر کرده است. از میان این آتش‌سوزی‌ها ۵۸۳ فقره آتش‌سوزی با سطح درگیری ۱۲ هزار و ۶۰۰ هکتار صرفاً مربوط به منطقه زاگرس بوده است.
آتش هر روز کیلومترها از زاگرس را تبدیل به خاکستر می‌کند. جنگل‌های زاگرس تأمین کننده ۴۰ درصد آب کشور هستند. بلوط‌های زاگرس به دلیل نقش مؤثری که در ذخیره آب، جلوگیری از فرسایش خاک و گرد و غبار دارند قابل قیمت‌گذاری نیستند.
به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان: ۲۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع لرستان از ابتدای فصل گرما تا ۲۴تیرماه ۱۴۰۳ رخ داده‌‌است. به گزارش تسنیم، ۳۱۰۰ هکتار از جنگل‌ها و اراضی لرستان دچار حریق شده‌‌است. رئیس اداره منابع طبیعی اسدآباد در استان همدان می گوید: “آتش سوزی در حسین آباد این شهرستان موجب خاکستر شدن ۱۰۰ هکتار از مراتع، اراضی کشاورزی و باغات منطقه شده و امسال ۹ فقره آتش سوزی در این شهرستان به وسعت ۲۰۰ هکتار رخ داده است».
خبرگزاری تسنیم در گزارشی در ۲۳ تیرماه نوشت که حدود ۱۲ هکتار از پوشش گیاهی منطقه خوش‌ییلاق شاهرود بر اثر آتش‌سوزی گسترده ناشی از “سهل‌انگاری” از بین رفته است. در هفته های گذشته چندین هکتار از تالاب هورالعظیم و جنگل اولنگ و ارتفاعات شاهرود در آتش سوخت. به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان، ۵۰۰ هکتار از نیزارهای تالاب هورالعظیم آتش گرفتند. انجمن محیط زیستی “ژیوا” پاوه اعلام کرد در حدود یک ماه گذشته هشت مورد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های پاوه رخ داده است. به گزارش وبسایت “کردپا”، در جریان آتش‌سوزی مناطق “مەڕەخیڵ” و “بەلەبزان” تاکنون ده‌ها هکتار از مراتع و جنگل‌های بلوط این شهرستان طعمه حریق شده‌اند.
مدیر کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان گفته است: “از ابتـدای امسـال تا ۲۴ تیرماه، ۵۹ مورد آتش‌سوزی به مـساحت بیش از ۵ هزار و ۳۰۰ هـکتار در منـاطـق حـفاظت‌شـده رخ داده. بیشترین تعداد حـریق ۳۷ مورد با ۲۲۵ هکتار در منـطقۀ حفاظـت‌شدۀ کرخه و وسیع‌ترین آتش‌سوزی نیز در منطقۀ خائیز با ۴ هزار و ۱۴۷ هکتار بوده است.”
آنچه گفته شد گوشه ای از آتش سوزی جنگل ها در کشور ما است. ابعاد آتش سوزی ها به مراتب بیشتر است. در سال های قبل هم جنگل های کشور طعمه آتش سوزی بودند. به نوشته روزنامه اعتماد در سال ۱۴۰۲: “۶۲۳ آتش‌سوزی در چهار ماه نخست امسال، منجر به سوختن چهار هزار هکتار از طبیعت کشور شده است.”
عامل آتش سوزی جنگل ها، هم طبیعی است و هم انسانی. کاهش بارندگی، خشکسالی‌های مداوم و تغییر اقلیم از جمله عوامل طبیعی هستند. آتش زدن کاه و کلش مزارع، زنبورداری، انداختن ته سیگار، شیشه و اشیائی که مثل ذره‌بین عمل می‌کنند، ورود گردشگران و افـراد مـعتاد، آتـش‌زدن عـمـدی تـوسـط دام‌داران و یا به دلیل اختلافات، تغییر کاربری جنگل ها به زمین‌های کشاورزی و مسکونی، آتش زدن درخت ها برای استفاده به عنوان سوخت، از جمله عوامل انسانی در آتش سوزی جنگل ها هستند. عامل دیگر سپاه پاسداران است که در برخی مناطق به ویژه در کردستان برای مقابله با نیروهای مخالف، ارتفاعات مناطق را آتش می زند.
عامل مهمتر، بی کفایتی جمهوری اسلامی هم در پیش گیری از آتش سوری جنگل ها است و هم در خاموشی آن ها. با وجود اینکه سال ها است جنگل های کشور می سوزند و به خاکستر تبدیل می شوند و اثرات مخربی بر محیط زیست می گذارند، حکومت اقدامات جدی و موثر برای پیش گیری و مهار آتش سوزی ها انجام نداده است. هر سال نسبت به سال قبل بر ابعاد آتش سوزی جنگل ها افزوده می شود.
راه های مختلفی برای پیش گیری و مهار آتش سوزی جنگل ها وجود دارد. از جمله: تدوین قوانین سخت گیرانه برای جلوگیری از تغییر کاربری و مجازات متخلفین، ایجاد آتش‌شکن و فضاهای باز در داخل جنگل‌ها، جمع آوری مواد سوختنی قابل اشتعال از مناطق چنگلی، نظارت بر سلامت جنگل‌ها با استفاده از فناوری‌های مدرن مانند تصاویر ماهواره‌ای و سنجش از دور، شناسایی مناطق آسیب‌پذیر، سرمایه‌گذاری بر روی فناوری پیشرفته، تجهیز ماموران آتش نشانی به تجهیزات پیشرفته از جمله هواپیماهای آب پاش و هلیکوپتر. در خیلی از مناطق کشور، به دلیل نبود امکانات، برای رسیدن به محل آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، از حیوانات مثل الاغ و اسب استفاده می‌شود. گروهی از داوطلبان در تلاش برای مهار آتش‌سوزی‌های جنگل ها، به دلیل نبود امکانات کافی، جان خود را از دست داده‌اند.
جمهوری اسلامی اقدام ماموران آتش نشانی را به تجهیزات پیشرفته مجهز نمی کند و در مقابل گروه های مردمی و تشکل های محیط زیست که داوطلبانه برای مهار آتش اقدام می کنند و جان خود را به خطر می اندازند، مانع تراشی می کند و برخی از آن ها را دستگیر و به زندان می اندازد.
با وجود فضای سنگین امنیتی، تشکل های محیط زیستی و گروه های داوطلب، هم چنان فعالیت های خود را ادامه می دهند، خطر دستگیری و مرگ را می پذیرند و در خاموش کردن آتش سوزی جنگل ها، شرکت می کنند. ضروری است اقدام مسئولانه آن ها را پاس داشت و در تقویت آن ها کوشید.
سازمان های مردم نهاد محیط زیست لازم است که به دولت فشار بیآورند تا برای پیش گیری از آتش سوزی جنگل ها اقدام کند و تجهیزات پیشرفته برای مهار آتش سوزی ها فراهم آورد.
گروه کار محیط زیست حزب چپ ایران
سوم مردادماه ۱۴۰۳ (۲۴ ژوئیه ۲۰۲۴)
