برایم گفتن اینکه در کشور ما احزاب فراگیر یا توده ای (mas party) وجود ندارند زیاد آسان نیست، احساس میکنم که شاید دوستان بسیاری را که هوادار یا عضو این یا آن حزب و یا سازمان سیاسی هستند را آزارده خاطر میکنم.
متاسفانه در ایران همه احزاب الیتی، یعنی عمدتن متشکل از تعدادی از نخبگان سیاسی هستند. این امر در مورد ۲۷ حزب و تشکل اصلاح طلبی که “جبهه اصلاحات ایران” را نیز تشکیل داده اند، آزادانه فعالیت میکنند، تا دیروز در اپوزیسیون بوده و امروز در پوزیسیون هستند که همچنان آقای خاتمی را رهبر معنوی خود می دانند نیز صادق است.
اما این اعتقادِ تمامیت خواهان که بدون داشتن احزاب فراگیر نخواهیم توانست به دمکراسی گذار کنیم نیز گزافه گویی است.
براندازان و انقلاب گرا ها نیز که حل این مشکل را به فردای سرنگونی موکول میکنند نیز بجان ننشسته و غیر قابل فهم و شاید ناپخته محسوب می شود. چطور می توان انتظار داشت مردم بدون رهبری های حزبی و یا با تکیه به این یا آن جبهه تشکیل شده بین نخبگان یا فرد کاریزماتیک، نظامی به قد و قواره ایران را احتمالن با هزینه زیاد جانی سرنگون کنند و بعد احزابی که نبوده و نقشی نداشته اند، تازه شکل بگیرند، فراگیر شوند و رهبری جامعه را بدست بگیرند، شوخی بیش بنظر نمی آید.
اما اخیرن دکترین آنهایی که به گذار به دمکراسی به طریق دمکراتیک Democratic Transition معتقد هستند بیشتر مطرح شده است. نتیجه حضور آگاهانه محدود مردم در انتخابات غیر دمکراتیک اخیر و کمک به پیروزی شکننده آقای پزشکیان بر رقیب تمامیت خواهش تائیدی بر این ادعا است.
آنها به مسیر های رسیدن به دمکراسی به مانند شیلی و آفریقای جنوبی معتقدند. اما در آن کشورها، حتی در خفقان ترین دوران ها، احزاب فراگیر وجود داشتند که بطور غیر قانونی و مخفیانه فعالیت می کردند، که عاقبت با تشکیل جبهه و یا کنگره ای بین خود توانستند به دمکراسی برسند. اما پر واضح است که چون در ایران احزاب فراگیر وجود ندارند امکان گذار دمکراتیک به دمکراسی متفاوت با مسیر آن کشورها خواهد بود.
سئوال محوری این است: جایگزین نقش احزاب برای طی کردن مسیر گذار به دمکراسی بشیوه دمکراتیک چه خواهد بود و چگونه خواهیم توانست آنچنان فشاری را بر نظام بیاوریم که مجبور به تن دادن به گذار به دمکراسی شود؟
پاسخ به این سئوال، هر چند مختصر و محدود، اما موجود است و ما در حال زیستن در آن هستیم:
– مبارزات مدنی غافل کننده، قاطع و بی وقفه دختران و جوانان که به نام جنبش زن، زندگی، آزادی شروع شد، و اجازه نداد که مورد تسخیر هیچ جریان یا فردی قرار گرفته و علارغم کشته شدن بیش از ۶۰۰ جوان و کودک، همچنان راسخانه و بشکل نافرمانی مدنی در کف خیابان ادامه دارد.
– مبارزه سیاسی فراگیر دیگری با تحریم انتخابات مهندسی شده مجلس شروع شد و با انتخابات غیر دمکراتیک اخیر نیز به اوج و بلوغ خود رسید.
در ضمن شاهد هستیم که اکثریت مردم اشکال مستقیم مبارزاتی مدنی و سیاسی را با ابزار های اعمال نظر مستقیم، بدون مرکزیت متمرکز و بدون تکیه به سازمان ها و احزاب الیتی و یا سلیبریتی های سیاسی مورد استفاده قرار می دهند:
– استفاده از ابزار رای دادن یا رای ندادن در آکسیون های انتخاباتی غیر دمکراتیک مهیا شده توسط نظام ولایی حاکم را شاهد بودیم.
– در طی دوران انتخابات حکومتی نیز از طرف هواداران پزشکیان و با تائید او، پیشنهادی به نام”کمند” (کمیته مردمی نظارت بر دولت) راه اندازی شده است. که البته باید امیدوار بود که بعد از پیروزی آقای پزشکیان، همچنان این پروژه پیش برود. اما پدیده جدید در صورت موفقیت باید مسیر مستقل خود را پیش گیرد و در هر ابعادی با هویتی مردمی و غیر حکومتی باقی بماند.
– پلتفرم جمع آوری امضاء “کارزار” مورد علاقه همه جناح های مردمی قرار گرفته و مورد استفاده قرار میگیرد. اخیرن نیز در مورد قطع درختان پارک قیطریه، برکناری شهردار تهران، آقای زاکانی، را به یک خواسته همگانی تبدیل کرده است. از طرفی نیز هواداران اصولگرایان نیز در حال جمع کردن امضاء برای “محاکمه حسن روحانی” هستند.
– در عرصه جهانی نیز ایرانیان دیاسپورای ایرانی و حتی افراد مقیم در ایران بطور گسترده از پلتفرم جهانی کارزار ” برای تغییر جهان” change.org بهره می برند.
– خیابان همیشه مطرح بوده و چه بسا در آینده نزدیک شاهد جنبش اجتماعی (معیشتی) اعتراضی، قوی تر از آنچه هست، در کف خیابان باشیم.
اینها نمونه هایی موجود از امکانات دمکراتیک همگانی هستند. متوجه هستیم که شیوه های مبارزه و کنشگری بدون واسطه حزبی و نمایندگی با مضمون رفراندمی و همه پرسی جذابیت و کارایی پیدا کرده اند.
احتمالن در ایران مسیر گذار به دمکراسی بطور دمکراتیک و از این طریق های مبارزاتی خواهد گذشت.
