آیا کتاب‌ها می‌توانند در چنین مواقعی کمک کنند؟ بلافاصله پس از حملات حماس در ۷ اکتبر، بسیاری از ما به سراغ آثار ادوارد سعید و دیوید گروسمن، غاده کرمی و آموس اوز رفتیم. این‌گونه به ما آموزش داده شده تا با رویدادهای غیرقابل تصور با مراجعه به ذهن‌های بزرگ که نزدیک‌تر به قلب فاجعه فعالیت می‌کنند، مواجه شویم. هشت ماه گذشته و سخت است احساس نکنیم تمام کلماتی که در مورد این جنگ بی‌پایان نوشته شده‌اند، در مقابل وحشت غیرقابل توصیف، قساوت و سرسختی سیاستمدارانی که ادعا می‌کنند نماینده مردمشان هستند، هیچ معنایی ندارند.
راجا شهده، وکیل ۷۲ ساله، فعال صلح و نویسنده ۱۲ نوشته ظریف و هوشمندانه درباره زندگی در فلسطین، اولین کتاب خود را از زمان آغاز جنگ اسرائیل و حماس نوشته و به نظر می رسد حتی او که نوشته‌هایش معمولاً سخاوتمندانه، خوشبینانه و متعادل است، شاید در حال از دست دادن امید باشد.
وقتی که دوستی اسرائیلی کتاب سال ۲۰۱۷ او، «جایی که خط ترسیم می‌شود»، را به من معرفی کرد، با آثار شهده آشنا شدم. دوستم گفت این کتاب تفکرات او درباره آینده روابط فلسطینی-اسرائیلی را شکل داده است. آن کتاب درباره مکاتبه ۴۰ ساله شهده با یک اسرائیلی به نام هنری آبرامویچ است. مشخصه آثار شهده این گونه است: آرام، موزون، تحلیلی (او همچنین یکی از بنیان‌گذاران سازمان حقوق بشری الحق است) و مملو از امید. کتاب‌هایی مانند کتاب های او ممکن است در نهایت روایت را تغییر دهند. آن کتاب نشان می‌دهد چگونه جزئیات این دوستی خاص – که همیشه آسان نیست و گاهی اوقات به تقابل می‌انجامد، اما همیشه به حس مشترکی از نجابت بازمی‌گردد – می‌تواند به عنوان مدلی برای نزدیکی بین دو جمعیت و نمایندگان سیاسی آنها خدمت کند.
اکنون او کتابی با عنوان تحریک‌آمیز «اسرائیل از چه چیزی در فلسطین می‌ترسد؟» را منتشر کرده است. این کتاب کوتاه و پر از درد به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش اول، «چگونه به اینجا رسیدیم؟»، نسخه ویرایش شده سخنرانی او در یک کنفرانس صلح در کیوتو در سال ۲۰۱۶ است؛ بخش دوم، «جنگ غزه ۲۰۲۳-۲۰۲۴» را با جزئیات وحشتناک و آناتومیک زندگی در غزه شرح می‌دهد، لحن نویسنده بین خشم و ناامیدی متغیر است.
بین بخش اول و دوم کتاب شکاف بزرگی وجود دارد. بخش اول به وضوح اثری از شهده است. او با پرسیدن این سوال شروع می‌کند: چرا پس از توافقات اسلو در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۵، جهان وزن خود را پشت صلح در منطقه نگذاشت، همانطور که برای پایان دادن به آپارتاید در آفریقای جنوبی تلاش کرد؟
نویسنده به شکلی منظم و حقوقی، اما در عین حال بسیار جذاب و خواندنی، به بررسی مواردی می‌پردازد که به عقیده او موجب شده‌اند تا بسیاری از اسرائیلی‌ها تصوری از خود ایجاد کنند که در نتیجه آن، رنج و مشکلات فلسطینی‌ها را نادیده می‌گیرند. او به سال ۱۹۴۸ بازمی‌گردد، سالی که دولت اسرائیل تأسیس شد. برای فلسطینی‌ها، این نکبه یا «فاجعه» است، زمانی که حدود ۷۵۰,۰۰۰ فلسطینی از خانه‌هایشان آواره شدند و بخش‌های بزرگی از فلسطین، از جمله شهر اجدادی شهده یعنی حیفا، توسط اسرائیل تصرف شد. او می‌نویسد، اسرائیل عملکردی استعمارگرانه یافت و غزه تبدیل به «یک زندان روباز شده که در آن هیچ جا برای فرار یا پنهان شدن وجود ندارد».
بخش دوم کتاب به نظر می‌رسد اثری از نویسنده‌ای متفاوت باشد، کسی که سرانجام توسط خشونت اسرائیل در طی هشت ماه گذشته فرسوده شده است. او با یک دوست اسرائیلی ناشناس ملاقات می‌کند و درباره «رفتار غیرقابل توجیه ارتش کشورش» از او می‌پرسد. او با یک دیوار غیرقابل نفوذ مواجه می‌شود. «هر بار که من به جنایات ارتش اسرائیل علیه غیرنظامیان فلسطینی اشاره کردم، او به اعمال جنایتکارانه حماس در ۷ اکتبر اشاره کرد. سپس با صدای غمگین به من یادآوری کرد که اسرائیلی‌ها از تراما رنج می‌برند و در حال عزاداری هستند…»
در لحن شهده، وقتی تلاش می‌کند بفهمد چگونه اسرائیل و حامیان بین‌المللی‌اش می‌توانند همچنان صحنه‌های وحشتناکی را که هر روز در خیابان‌های غزه در حال وقوع است، نادیده بگیرند، تلخی وجود دارد. او بیمارستان‌های تخریب شده، دانشگاه‌های ویران شده، تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها را فهرست می‌کند. همانطور که کتاب به پایان می‌رسد، انگار آخرین نیروی خود را فرا می‌خواند، تا پیامی امیدوارانه بدهد. او می‌نویسد شاید کابوس مطلق چند ماه گذشته به تحقق چیزی که دهه‌ها جنگ و مذاکره نتوانسته‌اند حل کنند، منجر شود: صلح پایدار. «در تاریکی این جنگ ویرانگر، من یک ایده امیدوارکننده داشته‌ام. چه می‌شود اگر این جنگ به پایان برسد، نه با آتش‌بس یا متارکه… بلکه با یک راه‌حل جامع برای درگیری صد ساله بین مردم فلسطینی و اسرائیل؟» او معتقد است که جهان از طریق وحشت آنچه که در غزه شاهد است، یک حقیقت اجتناب‌ناپذیر را خواهد فهمید: «فقط در صورتی که یک دولت فلسطینی تأسیس شود، صلح در منطقه برقرار خواهد شد».
نویسنده کتاب خود را با نقل قول‌هایی از شاعر فلسطینی، رفعت العریر، که اخیراً در یک حمله هوایی اسرائیل جان باخته است، به پایان می‌برد. این نقل قول‌ها پیامی از مقاومت و ایمان را منتقل می‌کنند: تأکیدی بر قدرت و ایستادگی مردم فلسطین در برابر سختی‌ها و مشکلاتی که دارند و روحیه و استقامت آنها.
الکس پرستون – گاردین. برگردان برای اخبار روز: گلنار افشار
رجا شحاده درسته. راجا شهده اشتباهه.