در حالی که جنگ داخلی سودان وارد سومین سال خود شده و میلیونها نفر را آواره کرده است، نشانههایی از تحرک تازه و هماهنگ میان واشنگتن و قاهره برای توقف موقت درگیریها دیده میشود. منابع دیپلماتیک به پایگاه خبری «میدل ایست آی» گفتهاند که نمایندگان ارتش سودان و نیروهای شبهنظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» (RSF) هماکنون در واشنگتن در حال گفتوگوهای غیرمستقیم هستند؛ گفتوگوهایی که با میانجیگری مصر، عربستان، امارات و ایالات متحده ــ موسوم به گروه چهارجانبه (Quad) ــ انجام میشود.
مأموریت جدید سیسی از سوی ترامپ
یک منبع در ریاستجمهوری مصر فاش کرده است دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، شخصاً از عبدالفتاح السیسی خواسته برای پایان دادن به جنگ سودان وارد عمل شود. سیسی پس از دیدار خصوصی با ترامپ در حاشیه نشست غزه در شرمالشیخ، عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش سودان، را به قاهره دعوت کرد. بنا بر گفته این منبع، دو رئیسجمهور در آن دیدار درباره «فاجعه انسانی در سودان» و پیامدهای منطقهای ادامه جنگ گفتوگو کردهاند و ترامپ از سیسی خواسته است «هر چه سریعتر راهی برای پایان درگیری بیابد».
نگرانی واشنگتن از پیامدهای منطقهای
ترامپ در گفتوگو با همتای مصری خود هشدار داده است که جنگ سودان میتواند مسیر قاچاق سلاح به نوار غزه از مرز مصر را تسهیل کند و این کشور را به پناهگاه تازهای برای «اسلام سیاسی و گروههای مسلح» بدل سازد. به گفته این منبع مصری، رئیسجمهور آمریکا همچنین از خطر تشدید تنش میان اریتره و اتیوپی سخن گفته و تأکید کرده است که مهار بحران سودان برای آرامسازی شاخ آفریقا «ضروری» است.
جنگ داخلی سودان از آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد، زمانی که اختلاف بر سر ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش، به نبردی خونین انجامید که تاکنون دهها هزار کشته و بیش از ۱۳ میلیون آواره بر جای گذاشته است.
گفتوگوهای واشنگتن و احتمال آتشبس انسانی
منابع دیپلماتیک تأیید کردهاند که هیئتهای ارتش سودان و RSF روز پنجشنبه وارد واشنگتن شدند و گفتوگوها در وزارت خارجه آمریکا آغاز شد. این مذاکرات در مرحله نخست بهصورت غیرمستقیم انجام میشود و هدف اولیه آن دستیابی به آتشبس انسانی دوماهه است.
در صورت موفقیت، قرار است در اواخر اکتبر گفتوگوهای سطح بالاتری برای برقراری آتشبس دائمی برگزار شود. این مذاکرات با هدایت مسعد بولوس، مشاور ارشد امور عربی و آفریقایی در وزارت خارجه آمریکا، پیش میرود که از آغاز ماه اکتبر نقشهراه پیشنهادی گروه چهارجانبه را به طرفین ارائه کرده است.
منابع نزدیک به گفتوگوها میگویند فضای مذاکرات «سخت و با بیاعتمادی» همراه است؛ هیئت RSF خواستار تحقیق درباره «جنایات جنگی ارتش» شده و ارتش نیز تلاش دارد نقش خود در این گفتوگوها را پنهان نگاه دارد.
معادلات میدانی و پیچیدگیهای سیاسی
با وجود آنکه ارتش سودان طی ماههای گذشته کنترل بخشهایی از پایتخت خارطوم را بازپس گرفته، نیروهای RSF همچنان بخش اعظم منطقه دارفور در غرب کشور را در اختیار دارند و نوعی «دولت موازی» تشکیل دادهاند. در روزهای اخیر حملات هوایی متقابل میان دو طرف ادامه داشته و پهپادهای RSF سه روز پیاپی فرودگاه خارطوم را هدف قرار دادهاند.
یک منبع مطلع از روند گفتوگوها هشدار داده است که در چنین شرایطی «رسیدن به توافق دشوار است»، زیرا مسائل پیچیدهای مانند بازآرایی نیروها، مسیرهای عبور کمکهای انسانی و نظارت بر اجرای توافق هنوز حل نشدهاند.
ورود مصر به جای بریتانیا در گروه چهارجانبه
در تحولی قابلتوجه، مصر برای نخستین بار به جای بریتانیا در جمع اعضای گروه چهارجانبه حضور دارد. تحلیلگران این تغییر را نشانهای از اعتماد کاخ سفید به نفوذ قاهره بر برهان و نیز تلاشی برای بازگرداندن جایگاه منطقهای مصر میدانند.
یک مقام مصری به «میدل ایست آی» گفته است: «ترامپ به نفوذ سیسی بر برهان اعتماد دارد. مصر درک دقیقی از ساختار ارتش سودان دارد و میتواند با هر دو طرف گفتوگو کند بدون آنکه کسی را برنجاند.»
منابع مصری همچنین میگویند ترامپ و سیسی در دیدار شرمالشیخ توافق کردند که حل بحران نباید صرفاً در اختیار برهان باشد و همه بازیگران سودانی، از جمله نیروهای پشتیبانی سریع، باید در فرآیند صلح مشارکت داشته باشند تا از بروز تنشهای تازه، بهویژه با امارات متحده عربی که بهطور غیررسمی از RSF پشتیبانی میکند، جلوگیری شود.
رقابتهای منطقهای و تردیدها درباره موفقیت طرح
به گفته تحلیلگران، منافع متضاد مصر، امارات و عربستان میتواند ابتکار جدید آمریکا را تضعیف کند. «کامرون هادسن»، کارشناس شورای آتلانتیک و تحلیلگر پیشین سیا، میگوید:
«واشنگتن بهجای تمرکز بر حل مشکلات درونی سودان، بیشتر تلاش دارد رقابت قدرتهای منطقهای را مدیریت کند. مشکل اینجاست که همه این کشورها متحدان آمریکا هستند و آمریکا میخواهد بدون اعمال فشار بر دوستانش صلح برقرار کند.»
در مقابل، «خلود خیر»، مدیر مؤسسه مشاورهای Confluence Advisory در خارطوم، معتقد است توافقی موقت در دسترس است:
«بهروشنی دیده میشود که فشارهای خارجی بر دو طرف وجود دارد تا آنان را به امضای توافق وادار کند، حتی اگر برخلاف خواست مصر و امارات باشد.» او هشدار داده است که ارتش سودان برای فاصله گرفتن از جریانهای اسلامگرای سیاسی و نیز وابستگی نظامی به ایران، که تأمینکننده سلاح برای آن است، با دشواری روبهرو خواهد بود.
تحرک تازه واشنگتن برای آتشبس در سودان، با وجود اهمیت نمادین، درگیر رقابت منافع قدرتهای منطقهای است. مأموریت جدید سیسی، بازتابی از تلاش آمریکا برای مهار بحران در شاخ آفریقا و جلوگیری از گسترش ناامنی به مرزهای مصر و غزه است. با این حال، منابع دیپلماتیک هشدار میدهند که تا زمانی که ساختار قدرت و نفوذ خارجی در جنگ سودان تغییر نکند، آتشبس موقت هم بهسختی میتواند پایدار بماند.
