در تحولی مهم در مناسبات خاورمیانه، احمد الشُرَع، رئیس موقت دولت سوریه، روز چهارشنبه در نخستین سفر رسمی خود از زمان بهدست گرفتن قدرت وارد مسکو شد تا با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، دیدار و گفتوگو کند. این دیدار در حالی انجام میشود که یک سال از سقوط بشار اسد، متحد دیرینه مسکو، میگذرد و کرملین میکوشد جایگاه خود را در سوریه پس از اسد بازتعریف کند.
بر اساس بیانیه کرملین، محور مذاکرات میان پوتین و الشُرَع بررسی «چشمانداز روابط دوجانبه در حوزههای اقتصادی، تجاری و انسانی» و همچنین گفتوگو درباره «تحولات اخیر خاورمیانه» خواهد بود. این دیدار، به گفته ناظران، تلاشی از سوی روسیه برای برقراری روابط کاری با دولت جدید دمشق و در عین حال تضمین ادامه حضور نظامی خود در خاک سوریه است.
روسیه که در جریان جنگ داخلی سوریه طی دهه گذشته با حملات هوایی گسترده به حمایت از اسد پرداخته و نقشی تعیینکننده در بقای او ایفا کرده بود، در سال گذشته در برابر پیشروی سریع شورشیان سکوت اختیار کرد. در جریان آن حمله برقآسا، نیروهای شورشی کنترل پایتخت را به دست گرفتند و بشار اسد، پس از بیش از بیست سال حکومت، ناگزیر به فرار شد. مسکو که در آن زمان تمرکز خود را بر جنگ اوکراین گذاشته بود، واکنشی نظامی نشان نداد و بهجای آن، پناهندگی سیاسی به اسد و خانوادهاش اعطا کرد.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، روز دوشنبه در گفتوگویی با خبرنگاران، اعطای پناهندگی به اسد را «تصمیمی انسانی» توصیف کرد و گفت: «او و خانوادهاش با خطر واقعی نابودی فیزیکی روبهرو بودند.» لاوروف همچنین شایعات مربوط به «مسموم شدن» بشار اسد در خاک روسیه را رد کرد و افزود: «او در پایتخت ما در آرامش زندگی میکند و هیچ نشانهای از مسمومیت وجود ندارد.»
از سوی دیگر، دولت جدید دمشق در رویکردی عملگرایانه تلاش دارد با مسکو روابطی واقعگرایانه برقرار کند. الشُرَع در گفتوگویی با برنامه ۶۰ دقیقه شبکه سیبیاس آمریکا تأکید کرده بود که «دولت کنونی سوریه از همه ابزارهای قانونی برای پیگرد و محاکمه بشار اسد استفاده خواهد کرد». با وجود اختلافات بنیادین، دمشق جدید میداند که زیرساختهای کلیدی کشور، از انرژی تا تأمین غلات، همچنان تا حد زیادی به روسیه وابسته است.
بهرغم کاهش نیروهای روسی در سوریه، مسکو همچنان کنترل پایگاههای هوایی و دریایی خود در سواحل لاذقیه و طرطوس را حفظ کرده است. منابع دیپلماتیک میگویند که پوتین امیدوار است با دولت جدید توافقی امضا کند تا حضور نظامی روسیه در این دو پایگاه بهصورت درازمدت تضمین شود. افزون بر این، روسیه اخیراً چند محموله نفتی به سوریه ارسال کرده تا کمبود سوخت را در مناطق تحت کنترل دولت موقت کاهش دهد.
از ابتدای سال جاری، تماسهای دیپلماتیک میان دو کشور شدت گرفته است. یک هیئت روسی در ژانویه به دمشق سفر کرد و در ماه ژوئیه نیز اسعد الشیبانی، وزیر خارجه سوریه، به مسکو رفت. در بیانیه خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) آمده است که گفتوگوهای امروز در کرملین بر «توسعه همکاریهای اقتصادی و انسانی در راستای منافع مشترک دو کشور» متمرکز خواهد بود.
سفر احمد الشرَع به مسکو نشانهای از تلاش دو طرف برای عبور از سایه سنگین جنگ داخلی و بازسازی روابط استراتژیک است. با این حال، تحلیلگران بر این باورند که کرملین در شرایطی قرار گرفته که باید میان حفظ نفوذ سنتی خود در دمشق و پذیرش واقعیتهای جدید سیاسی سوریه توازن برقرار کند.
در حالی که سوریه پس از دو دهه استبداد اسد وارد مرحلهای تازه از گذار سیاسی شده است، دیدار امروز در مسکو میتواند آغازگر فصل جدیدی در روابط دمشق و مسکو باشد — فصلی که در آن روسیه دیگر حامی یک دیکتاتور نیست، بلکه شریک محتاط دولتی در حال بازسازی است.
