سازمان عفو بینالملل در گزارشی مفصل، حمله هوایی عمدی ارتش اسرائیل به زندان اوین تهران را که در تاریخ ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵ انجام شد، نقض جدی حقوق بینالملل بشردوستانه دانست و خواستار انجام تحقیقات کیفری درباره آن به عنوان جنایت جنگی شد.
این سازمان حقوق بشری بر اساس تحلیل تصاویر ماهوارهای، فیلمهای تأییدشده، و مصاحبه با شاهدان عینی، خانوادههای زندانیان و مدافعان حقوق بشر، تأیید کرده ارتش اسرائیل چندین حمله هوایی به زندان اوین انجام داده که منجر به کشته و مجروح شدن دهها غیرنظامی و تخریب شدید در دستکم شش نقطه از مجموعه زندان شده است.
در زمان وقوع حمله – بین ساعت ۱۱ تا ۱۲ ظهر به وقت تهران – بخشهای مختلف زندان مملو از غیرنظامیان بوده است، از جمله در زمان ملاقات زندانیان. طبق اعلام مقامات ایرانی، دستکم ۸۰ نفر، شامل ۷۹ مرد و زن و یک کودک پنجساله، در این حمله کشته شدهاند.
عفو بینالملل تأکید دارد که مطابق حقوق بینالملل بشردوستانه، زندان اوین به عنوان یک تأسیسات غیرنظامی تلقی میشود و هیچ شواهد معتبری وجود ندارد که این زندان یک هدف نظامی مشروع بوده باشد. به گفته «اریکا گوئهوارا روساس»، مدیر ارشد بخش پژوهش و سیاستگذاری این سازمان: «شواهد نشان میدهند که ارتش اسرائیل با وقاحت و آگاهانه به اهداف غیرنظامی حمله کرده است. حمله آگاهانه به چنین اهدافی جنایت جنگی محسوب میشود.»
در زمان حمله، زندان اوین حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ زندانی در خود داشت، از جمله مدافعان حقوق بشر، معترضان، دگراندیشان سیاسی، اقلیتهای مذهبی تحت تعقیب، و اتباع دو تابعیتی یا خارجی. علاوه بر زندانیان، صدها غیرنظامی نیز در آن زمان در مجموعه حضور داشتند.
بخشهای متعددی از زندان آسیب دیدهاند، از جمله ساختمان اداری، کلینیک پزشکی، آشپزخانه، ساختمان ملاقات، دفتر دادسرا، و بخشهای ۴، ۲۰۹، ۲۴۰، ۲۴۱ و ۸.
مقامات ایرانی تاکنون نام ۵۷ غیرنظامی کشتهشده را اعلام کردهاند، از جمله ۵ مددکار اجتماعی، ۱۳ جوان در حال خدمت سربازی، ۳۶ نفر از کارکنان زندان، و یک کودک. همچنین نام دو نفر از شهروندان غیرزندان که در اطراف زندان کشته شدند، منتشر شده است: مهرانگیز ایمانپور (ساکن منطقه) و هستی محمدی (داوطلب کمک به زندانیان بدهکار).
همچنین عفو بینالملل نام مسعود بهبهانی (زندانی)، لیلا جعفرزاده (خویشاوند زندانی) و علیاصغر پازوکی (رهگذر) را نیز تأیید کرده است.
ساعاتی پس از حمله، مقامات بلندپایه اسرائیلی در شبکههای اجتماعی از این حمله ابراز خرسندی کرده و آن را «حملهای هدفمند به نماد سرکوب جمهوری اسلامی» خواندند. وزیر دفاع اسرائیل، اسرائیل کاتص، و وزیر خارجه، گیدئون ساعر، در اظهاراتی تلویحاً این اقدام را تأیید کردند. ارتش اسرائیل نیز بهطور رسمی اعلام کرد که به زندان اوین حمله کرده است.
عفو بینالملل اعلام کرده که هیچیک از توجیهات اسرائیل – از جمله وجود مأموران اطلاعاتی در زندان – نمیتواند چنین تأسیسات غیرنظامیای را به هدفی مشروع برای حمله نظامی بدل کند.
تصاویر ماهوارهای از ۳۰ ژوئن و ویدئوهای تأییدشده، شش منطقه اصلی آسیبدیده در جنوب، مرکز و شمال زندان را نشان میدهند. انفجارها موجب تخریب گسترده ساختمانها، دیوارهای پیرامونی، ورودیها، ساختمان دادسرا، مرکز درمانی، و سایر بخشها شدهاند. گزارشها همچنین حاکی از تخریب خانههای مسکونی اطراف زندان است.
برخی قربانیان در جریان حضور برای ملاقات یا پیگیری وثیقه برای آزادی عزیزانشان کشته شدهاند. شاهدان و زندانیان سابق از «شمار زیاد اجساد در زیر آوار» خبر دادهاند.
عفو بینالملل از نهادهای قضایی در سراسر جهان خواسته است از اصل صلاحیت قضایی جهانی استفاده کرده و مسئولان این حمله را تحت پیگرد قرار دهند. همچنین از ایران خواسته شده است صلاحیت دیوان کیفری بینالمللی (ICC) را برای رسیدگی به این جنایتها بپذیرد.
عفو بینالملل برای این گزارش، ۲۲ ویدیو و ۵۹ عکس تأییدشده را تحلیل کرده و با ۲۳ نفر از جمله بستگان قربانیان، خبرنگاران، و زندانیان سابق گفتوگو کرده است. همچنین فایلهای صوتی مکالمات تلفنی چهار زندانی با خانوادههایشان را پس از حمله دریافت کرده است.
در پایان این گزارش آمده است که در ادامه تحقیقات این سازمان درباره نقض قوانین بینالمللی در درگیریهای ایران و اسرائیل، یافتههای مرتبط با حملات نیروهای ایرانی به اسرائیل نیز منتشر خواهد شد.
