کشتار دسته‌جمعی علویان در سواحل سوریه؛ زخم عمیق در گذار شکننده قدرت

تحقیقات خبرگزاری رویترز پرده از جنایتی هولناک در سواحل مدیترانه‌ای سوریه برداشته است؛ جایی که طی سه روز در ماه مارس، نزدیک به ۱۵۰۰ نفر از اقلیت مذهبی علویان به دست نیروهای دولتی و گروه‌های متحد با حکومت جدید سوریه قتل‌عام شدند. شواهد به‌دست‌آمده از منابع متعدد، از جمله خانواده‌های قربانیان، مقامات امنیتی، تصاویر و ویدئوها، فهرست‌های دست‌نویس قربانیان و منابع داخلی وزارت دفاع، نشان می‌دهد که زنجیره فرماندهی این حملات مستقیماً به چهره‌های نزدیک به دولت جدید در دمشق می‌رسد.

خشونت‌ها در پی شورشی از سوی طرفداران بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه، آغاز شد. شورشی که به کشته شدن حدود ۲۰۰ نیروی امنیتی انجامید. در واکنش به این شورش، نیروهای جدید که عمدتاً از گروه‌های سنی پیشین اپوزیسیون مسلح بودند و اکنون زیر چتر دولت جدید به رهبری احمد شرع فعالیت می‌کنند، دست به پاکسازی گسترده علویان زدند. این گروه‌ها از جمله واحد ۴۰۰، بریگاد عثمان، و گروه‌های تحت حمایت ترکیه مانند بریگاد سلطان سلیمان شاه و لشکر حمزه، در این حملات دست داشتند.

در روستای الرسافه، خانواده‌ای شاهد کشته شدن فرزندان‌شان بودند؛ یکی از پسران، سلیمان رشید سعد، پس از قتل، قلبش از بدن خارج شده و بر سینه‌اش گذاشته شد. در روستای صنوبر نیز ۲۳۶ نفر، عمدتاً جوانان بین ۱۶ تا ۴۰ سال، کشته شدند. برخی از مهاجمان فهرست‌هایی از اسامی افراد مورد هدف در اختیار داشتند و قربانیان را بر اساس نام خانوادگی یا سابقه حضور در نیروهای اسد شناسایی می‌کردند.

یافته‌های رویترز نشان می‌دهد که در دست‌کم ۴۰ محل، جنایت‌هایی از جمله قتل، غارت، سوزاندن خانه‌ها و نقض شدید حقوق بشر رخ داده است. در برخی موارد، اجساد مثله شده، بر زمین رها شده بودند و شاهدان از رفتارهای تحقیرآمیز، از جمله واداشتن مردان به خزیدن و عوعو کردن مانند سگ‌ها خبر داده‌اند.

خبر نگار نیویورک تایمز در همان زمان وقوع جنایت در گزارش خود نوشت: خیابان‌های شهر سوری «بانیاس» تقریباً خالی بود؛ خودروهای سوخته در خیابان‌ها پراکنده بودند و از برخی ساختمان‌ها چیزی بیش از دیوارهای سوخته و توده‌ای از خاکستر باقی نمانده بود. نیروهای امدادی یک فروشگاه مبلمان غارت‌شده را به سردخانه‌ای موقت تبدیل کرده بودند و در هر گوشه از شهر اجساد بی‌جان به زمین افتاده بودند.

شهر بانیاس شاهد یکی از بدترین کشتارها در سوریه در طی ماه گذشته بوده است؛ کشتاری که در آن هزاران مرد مسلح به سواحل سوریه در مدیترانه حمله کردند و بیش از ۱۶۰۰ غیرنظامی که عمدتاً از اقلیت مذهبی علوی بودند را قتل عام کردند.

ساکنان این شهر به نیویورک‌تایمز گفتند که تنها در سه روز، افراد مسلح خانه به خانه رفتند، غیرنظامیان را اعدام کردند و در خیابان‌ها به روی مردم آتش گشودند. خبرنگار این روزنامه می‌نویسد: «من و همکارانم توانستیم یک روز از این رویدادها را از نزدیک در شهر گزارش کنیم و شاهد قتل‌عام علویان بودیم.»

ویدئوهایی که نیویورک‌تایمز صحت آن‌ها را تأیید کرده، نشان می‌دهد برخی مردان مسلح با خودروهای خود از روی اجساد کشته‌شدگان در خیابان عبور کردند. این قتل‌ها که انگیزه‌های فرقه‌ای در آن‌ها انکارناپذیر است، موجی از وحشت را در بانیاس به راه انداخت. با گسترش وحشت در شهر، هزاران نفر از علویان ناچار به فرار شدند. برخی در جنگل‌های اطراف شهر پنهان شدند و روزها با خوردن برگ و آب رودخانه زنده ماندند. برخی دیگر با خودروهایشان فرار کردند و میان اجساد پراکنده در خیابان‌ها راه خود را باز کردند.

در همان زمان حاکمان جدید سوریه عملاً منطقه را برای خبرنگاران خارجی مسدود کردند و خبرنگاران نیویورک‌تایمز نیز ناچار به ترک شهر شدند، اما بررسی تصاویر و مصاحبه این روزنامه با شهروندان نشان داد که غیرنظامیان مسلح و برخی از گروه‌های شورشی سابق، بخش عمده‌ای از این قتل‌ها را انجام داده‌اند.

کانون منطقه علویان سوریه در امتداد نواری ۱۷۰ کیلومتری سواحل کوهستانی بین لبنان و ترکیه قرار دارد. شهر بانیاس با حدود ۴۰ هزار نفر جمعیت، در مرکز این ناحیه واقع شده است؛ شهری که به طور سنتی بر اساس خطوط فرقه‌ای تقسیم شده است: جنوب آن عمدتاً محل سکونت مسلمانان سنی است و محله‌های شمالی عمدتاً علوی‌نشین هستند.

علیرغم وعده رئیس‌جمهور جدید، احمد شرع، برای مجازات عاملان این کشتارها، تا کنون هیچ فردی در ارتباط با کشتار علویان به دادگاه معرفی نشده است. گزارش کمیته حقیقت‌یاب تشکیل‌شده از سوی دولت هنوز منتشر نشده و بسیاری از خانواده‌های قربانیان بدون مدرک رسمی مرگ، عزادار مانده‌اند.

دولت جدید سوریه که از بقایای هیئت تحریر شام (HTS) شکل گرفته، در تلاش است همزمان با نزدیکی محتاطانه به غرب، به‌ویژه آمریکا، چهره‌ای اصلاح‌طلب نشان دهد. اما ارتباط مستقیم نیروهای تحت فرمان آن با این جنایت‌ها مشروعیت سیاسی‌اش را به چالش کشیده است. به‌ویژه که برخی از این گروه‌ها همچنان تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند.

شمار دقیق قربانیان هنوز مشخص نیست. برخی نهادهای حقوق بشری همچون دیده‌بان حقوق بشر سوریه آمار کشته‌شدگان را بیش از ۱۵۰۰ نفر اعلام کرده‌اند. سازمان ملل نیز کشته‌شدن ۱۱۱ نفر را تایید کرده، اما اذعان داشته که این رقم به‌مراتب کمتر از واقعیت است.

بسیاری از روستاهای علوی‌نشین در استان‌های لاذقیه، طرطوس و حما پس از این کشتارها خالی شده‌اند و ساکنان‌شان به پایگاه هوایی حمیمیم پناه برده‌اند. ساکنانی که هنوز از بازگشت به خانه‌های خود واهمه دارند.

ناظران بین‌المللی هشدار می‌دهند که استمرار این وضعیت می‌تواند پایه‌های انتقال قدرت در سوریه را متزلزل کند و به خشونت‌های فرقه‌ای تازه دامن بزند. بحران اعتماد میان اقلیت‌ها و دولت جدید، همراه با بی‌پاسخ‌ماندن جنایت‌ها، یادآور زخم‌های التیام‌نیافته‌ی جنگ داخلی سوریه است.