حملات هوایی ایالات متحده و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران اکنون معمایی جدی برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) ایجاد کرده است: چگونه می‌توان تشخیص داد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده، از جمله مقادیر نزدیک به سطح تسلیحاتی، در جریان بمباران نابود شده‌اند یا به صورت مخفیانه از محل خارج شده‌اند؟ ترامپ همچنان اصرار دارد هیچ اورانیومی از فردو خارج نشده است: ««این کار بسیار خطرناک است. بسیار سنگین است – بسیار بسیار سنگین. انجام آن بسیار سخت است. ما هم که هشدار زیادی ندادیم. آنها نمی‌دانستند ما داریم می‌آییم تا زمانی که واقعاً رسیده بودیم.» به گفته کارشناسان اما جست‌وجوی ذخایر اورانیوم باقی‌مانده، کاری طاقت‌فرسا و زمان‌بر خواهد بود. بازیابی مواد از میان آوارها، نمونه‌برداری محیطی و تحلیل‌های دقیق علمی نیازمند ماه‌ها بررسی خواهد بود
حملات هوایی ایالات متحده و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران اکنون معمایی جدی برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) ایجاد کرده است: چگونه می‌توان تشخیص داد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده، از جمله مقادیر نزدیک به سطح تسلیحاتی، در جریان بمباران نابود شده‌اند یا به صورت مخفیانه از محل خارج شده‌اند؟
در حملاتی که در روزهای اخیر علیه تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان انجام شد، رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، مدعی شد که این مراکز به طور کامل با بمب‌های سنگرشکن نابود شده‌اند.
اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده نمی‌تواند به‌طور دقیق بگوید چه میزان خسارت به سایت فردو – تأسیساتی که در دل کوه ساخته شده و حجم زیادی از اورانیوم با غنای بالا را تولید می‌کرد – وارد شده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، دوشنبه اعلام کرد احتمال زیادی وجود دارد که سانتریفیوژهای حساس آسیب دیده باشند، اما مشخص نیست چه بر سر ۹ تن اورانیوم غنی‌شده، از جمله بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای نزدیک به سطح تسلیحاتی، آمده است.
مقامات غربی می‌گویند این مقدار اورانیوم، در صورت غنی‌سازی بیشتر، می‌تواند برای ساخت حداقل ۹ بمب هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد. حتی گم‌شدن بخشی از این ذخایر نیز برای قدرت‌های غربی که نسبت به نیت‌های ایران بدبین هستند، بسیار نگران‌کننده است.
رافائل گروسی فاش کرد که ایران در روز ۱۳ ژوئن، همزمان با اولین حملات اسرائیل، به او اطلاع داده که در حال اتخاذ تدابیری برای محافظت از تجهیزات و مواد هسته‌ای خود است. اگرچه ایران توضیح بیشتری نداد، اما این اطلاع‌رسانی به‌نظر می‌رسد نشان‌دهنده جابه‌جایی ذخایر قبل از بمباران بوده باشد.
یک دیپلمات غربی مرتبط با پرونده که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفت که بیشتر اورانیوم غنی‌شده در تأسیسات فردو، چند روز پیش از حملات از محل خارج شده بود: «تقریباً انگار می‌دانستند که قرار است این اتفاق بیفتد.»
تصاویر ماهواره‌ای نیز این فرضیه را تقویت می‌کنند؛ صفی از کامیون‌ها و خودروها پیش از حمله در خارج از تأسیسات دیده شده‌اند. با این حال، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، روز پنج‌شنبه اظهار داشت که اطلاعاتی دال بر انتقال این مواد در دست ندارد.
دونالد ترامپ نیز نگرانی‌ها درباره انتقال اورانیوم را رد کرده و در مصاحبه‌ای که قرار است یکشنبه از شبکه فاکس نیوز پخش شود، تأکید کرده که ایرانی‌ها «هیچ چیزی منتقل نکرده‌اند» و انجام این کار را «بسیار دشوار» توصیف کرده است.
او گفت: «این کار بسیار خطرناک است. بسیار سنگین است – بسیار بسیار سنگین. انجام آن بسیار سخت است. ما هم که هشدار زیادی ندادیم. آنها نمی‌دانستند ما داریم می‌آییم تا زمانی که واقعاً رسیده بودیم.»
کاخ سفید از اظهارنظر درباره این موضوع خودداری کرد و وزارت خارجه آمریکا نیز تنها به سخنان عمومی ترامپ ارجاع داد.
تا پیش از حملات اخیر، آژانس به طور منظم به تأسیسات هسته‌ای ایران دسترسی داشت و از طریق دوربین‌ها و بازرسی‌های دائمی، برنامه غنی‌سازی را رصد می‌کرد. اما اکنون، در پی حملات شدید، این تصویر شفاف با آوار و خاکستر محو شده است.
جست‌وجوی ذخایر اورانیوم باقی‌مانده به گفته کارشناسان، کاری طاقت‌فرسا و زمان‌بر خواهد بود. بازیابی مواد از میان آوارها، نمونه‌برداری محیطی و تحلیل‌های دقیق علمی نیازمند ماه‌ها بررسی خواهد بود.
الی هاینونن، بازرس ارشد سابق آژانس، گفت: «ممکن است برخی مواد قابل دسترسی نباشند، زیر آوار پراکنده شده یا در جریان بمباران از بین رفته باشند.»
در واکنش به این حملات، مجلس ایران روز چهارشنبه به قطع همکاری با آژانس رأی داد. تهران ادعا می‌کند که قطعنامه اخیر شورای حکام، که ایران را ناقض تعهداتش در پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) معرفی کرد، عملاً به اسرائیل برای انجام این حملات مشروعیت داده است. آژانس چنین برداشتی را رد کرده است.
در عین حال، آمریکا از فعالیت‌های آژانس حمایت کرده و خواهان تضمین امنیت بازرسان در ایران شده است. اما از زمان آغاز حملات، آژانس قادر به انجام هیچ بازرسی جدیدی نبوده و به گفته گروسی، «شرایط در محل» برای انجام این بازرسی‌ها بسیار دشوار است: «آنجا آوار وجود دارد، احتمال وجود مهمات عمل‌نکرده هست.»
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها، سرنوشت اورانیوم با غنای ۶۰ درصد است؛ موادی که تنها یک گام دیگر تا رسیدن به غنای تسلیحاتی دارند. ایران پیش از حملات، بیش از ۴۰۰ کیلوگرم از این ماده را در اختیار داشت.
آژانس هشدار داده که حتی اگر برنامه تسلیحاتی فعال نباشد، نگهداری چنین سطحی از اورانیوم هیچ توجیه غیرنظامی ندارد. علاوه بر آن، برخی کارشناسان معتقدند ایران احتمالاً سانتریفیوژهای اضافی‌ای در مکان‌هایی دارد که آژانس از آنها بی‌اطلاع است.
کِلسی داونپورت از انجمن کنترل تسلیحات در واشنگتن در پستی در شبکه اجتماعی X نوشت: «ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران شاید بخشی از ‘هدف عملیات’ نبوده‌اند، اما خودشان یکی از خطرناک‌ترین عناصر در گسترش هسته‌ای هستند – به‌ویژه اگر سانتریفیوژها نیز گم‌شده باشند.»
آژانس اعلام کرده که نمی‌تواند تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران کاملاً صلح‌آمیز است، اما تاکنون هیچ شواهد معتبری از وجود یک برنامه تسلیحاتی منسجم پیدا نکرده است.
پس از یک دهه دسترسی مداوم به تأسیسات غنی‌سازی ایران، آژانس اکنون با چالشی پیچیده روبه‌رو است. حملاتی که با هدف توقف برنامه هسته‌ای ایران انجام شد، اکنون می‌توانند ردیابی اورانیوم را غیرممکن سازند و راه را برای پنهان‌کاری بیشتر هموار کنند. آینده این بحران به میزان شفافیت ایران، توان آژانس در بازرسی مستقل، و اراده سیاسی قدرت‌های جهانی در حل‌وفصل مسالمت‌آمیز این بحران وابسته خواهد بود.
