در پی افزایش چشمگیر تلفات غیرنظامیان در جریان تشدید بی‌سابقه تنش‌های نظامی میان ایران و اسرائیل از ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، و در سایه تهدیدات درباره گسترش بیشتر این درگیری‌ها، سازمان عفو بین‌الملل از مقامات ایرانی و اسرائیلی خواست تا به تعهدات خود ذیل حقوق بین‌الملل بشردوستانه برای محافظت از غیرنظامیان پایبند باشند.
در تاریخ ۱۶ ژوئن، سخنگوی دولت ایران گزارش داد حملات اسرائیل منجر به کشته شدن دست‌کم ۲۲۴ نفر، از جمله ۷۴ زن و کودک شده است، بی‌آنکه مشخص کند چه تعداد از کشته‌شدگان غیرنظامی بوده‌اند. وزارت بهداشت ایران نیز اعلام کرد که ۱۸۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
در اسرائیل، فرماندهی جبهه داخلی ارتش اعلام کرد حملات ایران منجر به کشته شدن دست‌کم ۲۴ نفر، از جمله زنان و کودکان شده و تصریح کرد همگی قربانیان غیرنظامی بوده‌اند. شمار زخمی‌ها نیز نزدیک به ۶۰۰ نفر اعلام شده است.
آنیِس کالامار، دبیرکل عفو بین‌الملل، در این باره گفت: «با افزایش شمار کشته‌ها و زخمی‌ها، سازمان عفو بین‌الملل از هر دو طرف می‌خواهد به تعهدات خود پایبند باشند و مانع از آن شوند که غیرنظامیان بار دیگر بهای سنگین اقدامات نظامی بی‌ملاحظه را بپردازند.»
او افزود: «تشدید بیشتر این درگیری‌ها می‌تواند پیامدهایی ویرانگر و گسترده برای غیرنظامیان در سراسر منطقه و فراتر از آن به همراه داشته باشد.»
کالامار همچنین تأکید کرد: «بیانیه‌های آمریکا و کشورهای گروه هفت تاکنون نتوانسته‌اند به فاجعه انسانی ناشی از این تنش‌ها برای غیرنظامیان در هر دو کشور اذعان کنند. دولت‌ها نباید در حمایت از یک طرف درگیری در برابر طرف دیگر موضع‌گیری کنند، گویی که رنج غیرنظامیان مسئله‌ای حاشیه‌ای است. اولویت باید جلوگیری از درد و رنج بیشتر مردم باشد، نه پیگیری اهداف نظامی یا ژئوپولیتیکی.»
عفو بین‌الملل با انتقاد از عملکرد هر دو طرف، افزود: «مقامات اسرائیل و ایران بارها بی‌تفاوتی کامل خود را نسبت به حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین‌المللی نشان داده و مرتکب جنایات جدی بین‌المللی شده‌اند، بدون آنکه پاسخگو باشند.»
این نهاد افزود: «جامعه جهانی نباید اجازه دهد اسرائیل از تشدید درگیری‌ها به عنوان ابزاری برای انحراف توجه‌ها از نسل‌کشی جاری علیه فلسطینیان در نوار غزه و اشغال غیرقانونی سرزمین‌های فلسطینی و نظام آپارتاید خود بهره‌برداری کند.»
همچنین، عفو بین‌الملل هشدار داد نباید رنج مردم ایران در پی دهه‌ها سرکوب و نقض سیستماتیک حقوق بشر از سوی دولت ایران، که اکنون با بمباران‌های بی‌وقفه تشدید شده، نادیده گرفته شود.
این نهاد یادآور شد بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه، همه طرف‌ها موظفند کلیه اقدامات ممکن را برای حفاظت از غیرنظامیان و کاهش رنج و تلفات انجام دهند. این حقوق به‌طور صریح حملات عمدی علیه غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی، و حملاتی که میان اهداف نظامی و غیرنظامیان تمایز قائل نمی‌شود یا تلفات غیرنظامیان را نامتناسب ایجاد می‌کند، ممنوع کرده است.
در مرگبارترین حمله به اسرائیل، هشت نفر از جمله سه کودک در شهر بات یام در ۱۵ ژوئن کشته شدند. در ایران نیز دست‌کم ۱۲ نفر، از جمله کودکان و یک زن باردار، در میدان تجریش تهران جان باختند.
در سایه این تشدید تنش‌ها، اسرائیل به اخراج اجباری و گرسنگی دادن به فلسطینیان در نوار غزه ادامه می‌دهد. همچنین محاصره کامل کرانه باختری را برقرار کرده و حملات شهرک‌نشینان با حمایت دولت اسرائیل رو به افزایش است.
از سوی دیگر، مقامات ایران نیز در پاسخ به حملات اخیر اسرائیل، محدودیت‌هایی در دسترسی به اینترنت اعمال کرده و اقدام به بازداشت روزنامه‌نگاران و مخالفان کرده‌اند. ارتباط زندانیان، از جمله در زندان‌های نزدیک مناطق بمباران شده، با دنیای بیرون قطع شده است. در تاریخ ۱۶ ژوئن، مقامات ایران یک فرد متهم به جاسوسی برای اسرائیل را اعدام کردند که نگرانی‌ها را درباره سرنوشت دیگر محکومان به اعدام با اتهامات مشابه افزایش داده است. عفو بین‌الملل خواستار آزادی فوری مدافعان حقوق بشر و سایر افراد بازداشت‌شده به‌طور خودسرانه و جابه‌جایی زندانیان از مناطق در معرض خطر شد.
تهدیدها و هشدارهایی پر از وحشت
در روزهای گذشته، مقامات اسرائیلی از جمله نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو و وزیر دفاع اسرائیل، ایسرائیل کاتز، و سخنگوی فارسی‌زبان ارتش اسرائیل، کامال پینچاسی، هشدارهایی مبهم و گسترده درباره تخلیه مناطق مختلف تهران صادر کردند که میلیون‌ها نفر را در هراس فرو برد. برخی از این هشدارها در نیمه‌شب صادر شد، بدون آنکه مشخص کنند منظور شهر تهران است یا کل استان.
ایسرائیل کاتز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مردم تهران باید تاوان اقدامات دولت ایران را بپردازند.» ساعاتی بعد، ارتش اسرائیل در ویدیویی فارسی از مردم خواست منطقهٔ سوم تهران را تخلیه کنند؛ منطقه‌ای با بیش از ۳۵۰ هزار نفر جمعیت در حدود ۳۰ کیلومتر مربع. اما نقشه‌های منتشرشده هیچ اطلاعات واضحی درباره نقاط خطر یا مناطق در معرض انفجار ارائه نکرده و ابهام ساکنان را بیشتر کرد. فعالان مدنی ایران بعدتر این نقشه‌ها را با مرزبندی واضح بازنشر کردند.
ارتش اسرائیل پیش از آن نیز با انتشار بیانیه‌ای از مردم سراسر ایران خواسته بود از مناطقی که محل تأسیسات نظامی و وابستگان آن است، فوراً خارج شوند. اما نبود اطلاعات مشخص درباره این تأسیسات، تنها موجب وحشت عمومی شد.
عفو بین‌الملل تأکید کرد که حتی هشدارهای دقیق و مؤثر نیز اسرائیل را از دیگر تعهداتش در قبال غیرنظامیان معاف نمی‌کند. بسیاری از ساکنان تهران به دلایل مختلف از جمله نبود محل جایگزین، بیماری، محدودیت سوخت و انسداد راه‌ها قادر به ترک شهر نیستند.
در نخستین ساعات صبح ۱۷ ژوئن، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در پستی در تروث سوشال نوشت: «همه فوراً تهران را ترک کنند»، که موجب هراس بیشتری شد. وزیر خارجه آمریکا، مارکو روبیو، و کاخ سفید نیز این پیام را بازنشر کردند، در حالی که رسانه‌ها از احتمال مشارکت آمریکا در حمله به ایران خبر می‌دادند.
از سوی دیگر، رسانه‌های دولتی ایران گزارش دادند که نیروهای مسلح این کشور نیز از ساکنان تل‌آویو خواسته‌اند که این شهر را ترک کنند. در پیامی ویدیویی، سخنگوی ستاد کل نیروهای مسلح گفت: «سرزمین‌های اشغالی را ترک کنید، زیرا این مناطق در آینده برای شما غیرقابل سکونت خواهد شد… حتی پناهگاه‌های زیرزمینی نیز امنیتی برایتان فراهم نمی‌کند.»
در اسرائیل، چنین هشدارهایی موجب وحشت گسترده نشد، چرا که سامانه دفاعی گنبد آهنین و پناهگاه‌های موجود احساس امنیت نسبی ایجاد کرده‌اند. اما اقلیت‌های عرب و بادیه‌نشین که دسترسی به پناهگاه ندارند، قربانی حملات موشکی شده‌اند. خانواده خطیب در شهر تمرا از جمله این قربانیان بودند. گروه‌های مدنی اسرائیلی خواستار اقدام فوری برای تأمین مکان‌های امن برای شهروندان غیر یهودی شده‌اند.
طرف‌های درگیر در جنگ نباید از تهدیداتی که با هدف ترساندن مردم صادر می‌شود استفاده کنند. هشدارهای مبهم و گسترده نمی‌تواند جایگزین تعهدات قانونی برای حفاظت از غیرنظامیان شود. هشدار مؤثر باید با اطلاعات دقیق همراه باشد، نه آنکه میلیون‌ها نفر را به تخلیه کورکورانه وادار کند.
قطع اینترنت و سانسور رسانه‌ای
در ایران، مقامات دسترسی به اینترنت و پیام‌رسان‌ها را قطع کرده‌اند و همین امر ارتباط میلیون‌ها نفر را مختل کرده است.
کالامار گفت: «دسترسی به اینترنت برای حفاظت از حقوق بشر حیاتی است. در دوران جنگ، قطع ارتباطات مانع از دسترسی مردم به منابع حیاتی و اطلاعات نجات‌بخش می‌شود. مقامات ایران باید فوراً دسترسی کامل به اینترنت و ارتباطات را در سراسر کشور برقرار کنند.»
در اسرائیل نیز حکومت از بهانه‌های امنیتی برای سانسور شدید و بازداشت کاربران شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کند.
کالامار هشدار داد: «مقامات اسرائیل نباید مانند گذشته از درگیری‌های نظامی برای سرکوب آزادی بیان استفاده کنند، به‌ویژه با بازداشت خودسرانه شهروندان فلسطینی به اتهامات بی‌اساس تحریک.»
زمینه‌سازی
در تاریخ ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، اسرائیل حملات هوایی و پهپادی را علیه خاک ایران آغاز کرد. به گفته مقامات اسرائیلی، این حملات با هدف نابودی زیرساخت‌های هسته‌ای و موشکی ایران و حذف فرماندهی نظامی آن کشور انجام شد. این در حالی بود که ایران و آمریکا مشغول مذاکراتی برای توافقی جدید در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران و کاهش تحریم‌ها بودند.
در پاسخ، ایران صدها موشک و پهپاد به سوی اسرائیل شلیک کرد.
حملات اسرائیل شهرهایی در استان‌های مختلف ایران از جمله تهران، البرز، فارس، لرستان، همدان، کرمانشاه، قزوین، قم، آذربایجان شرقی و غربی، و اصفهان را هدف قرار داد.
حملات ایران نیز چندین شهر اسرائیل از جمله تل‌آویو، بات یام، تمرا، پتخ تیکوا، بنی براک و حیفا را در بر گرفت.
