پپه موخیکا، رئیس‌جمهور پیشین اروگوئه و چهره نمادین سیاسی آمریکای لاتین درگذشت

پپه موخیکا، رئیس‌جمهور پیشین اروگوئه که به‌خاطر تعهدش به عدالت اجتماعی و یکپارچگی آمریکای لاتین شناخته می‌شد، روز سه‌شنبه ۱۳ مه در سن ۸۹ سالگی درگذشت.

خوزه آلبرتو موخیکا کوردانو، رئیس‌جمهور اروگوئه بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، روز سه‌شنبه و تنها هفت روز پیش از نود سالگی‌اش، درگذشت. او که سال گذشته به توموری در مری مبتلا شده بود، در ژانویه اعلام کرد که سرطانش گسترش یافته و دیگر تحت درمان قرار نخواهد گرفت.

به گزارش اومانیته پس از زندگی‌ای پر از مبارزه و تعهد سیاسی و مردمی، “پپه” موخیکا، آن‌طورکه دوستانش او را با محبت صدا می‌زدند، او به دنبال رهبران هم‌عصرش در موج چپ‌گرایی آمریکای لاتین مانند نستور کرشنر، هوگو چاوز، فیدل کاسترو و نویسنده هم‌وطنش ادواردو گالیانو (که به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۰، ۲۰۱۳، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۵ درگذشتند) این جهان را ترک کرد.

او که اغلب به صورت کاریکاتورگونه و بر اساس ویژگی‌های “غیرمعمول” شخصیتی‌اش (سبک زندگی ساده، رد تشریفات، گفتار بی‌پرده) از سوی رسانه‌های غربی توصیف می‌شد، در واقع فراتر از این ویژگی‌ها بود. پپه موخیکا از آن دسته انسان‌هایی بود که عمر خود را وقف تحقق جهانی دیگر کرده‌اند؛ کسانی که به تعبیر برتولت برشت، “ضروری‌اند.” و او این مبارزه را با مؤثرترین ابزار به پیش می‌برد: الگو بودن.

از مبارزه مسلحانه تا ریاست‌جمهوری

موخیکا در سال ۱۹۳۵ در خانواده‌ای فروتن در مونته‌ویدئو به دنیا آمد. او در کشوری کوچک میان آرژانتین و برزیل، که با نابرابری‌های شدید دست‌به‌گریبان بود، رشد یافت. به‌عنوان جوانی آگاه، به استثمار کشاورزان، دامداران خرد و کارگران صنایع غذایی پی برد و ابتدا به حزب ملی پیوست، سپس اتحادیه مردم را بنیان نهاد و نهایتاً به جنبش آزادی‌بخش ملی توپاماروس، گروهی چریکی الهام‌گرفته از انقلاب کوبا، پیوست.

در سال ۱۹۷۲ دستگیر شد و به‌عنوان “گروگان” در دوران دیکتاتوری نظامی (۱۹۷۳–۱۹۸۵) زندانی شد. سیزده سال حبس و شکنجه را تجربه کرد. پس از سقوط رژیم، به سیاست بازگشت و در سال ۱۹۸۹ به جبهه فراگیر چپ (FA) پیوست و در کنار دیگر چریک‌های سابق، جنبش مشارکت مردمی را پایه‌گذاری کرد. در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۹ به‌ترتیب نماینده و سناتور شد و در سال ۲۰۰۵ به وزارت کشاورزی رسید. او در سال ۲۰۰۹ با کسب ۵۲ درصد آرا به ریاست‌جمهوری رسید.

کاهش فقر و توزیع ثروت

در دوران ریاست‌جمهوری‌اش، پپه موخیکا به چهره‌ای جهانی تبدیل شد. او از اقامت در کاخ ریاست‌جمهوری خودداری کرد و همراه همسرش در مزرعه‌ای روستایی زندگی کرد، ۹۰ درصد حقوقش را به خیریه‌ها بخشید و با خودروی قدیمی فولکس واگن تردد می‌کرد. او گفته بود: “من فقیر نیستم، ساده‌زیستم.” در دوره او اروگوئه ازدواج همجنس‌گرایان را قانونی کرد، سقط جنین را جرم‌زدایی نمود و یکی از نخستین کشورهایی شد که تولید و فروش کانابیس را قانونمند کرد.

اما نباید تنها به این اصلاحات بسنده کرد. کاهش تاریخی فقر از ۴۰ به ۱۲ درصد، ده برابر شدن کاهش فقر شدید، رشد ۷۵ درصدی اقتصاد و افزایش ۵۰ درصدی هزینه‌های عمومی، از جمله دستاوردهای دولت او و تاباره واسکس بودند. این‌ها با وضع مالیات بر درآمد و افزایش ۵۰ درصدی حداقل دستمزد ممکن شد.

مبارزه طبقاتی، دستمزد و حقوق کارگری

دستاوردهای اجتماعی و اقتصادی او، در کنار انتقادهای شدیدش از “مالی‌سازی جوامع” و جهانی‌سازی نابرابر، از او شخصیتی جهانی ساخت. او با قاطعیت از اتحاد آمریکای لاتین دفاع می‌کرد و در سال ۲۰۱۴ به روزنامه گاردین گفت هنوز به “مبارزه طبقاتی” باور دارد، اما میدان‌های نبرد آن امروزه “دستمزدها و حقوق صنفی” هستند. در سال ۲۰۱۵ با محبوبیتی بی‌نظیر از قدرت کنار رفت.

تا واپسین روزهای زندگی، پپه موخیکا صدایی منتقد و همدل باقی ماند؛ از جمله در کارزار انتخاباتی ۲۰۲۴ که با پیروزی جناح او و انتخاب یاماندو اورسی به ریاست‌جمهوری همراه شد. حزب کمونیست اروگوئه در بیانیه‌ای گفت: “پپه موخیکا زندگی‌اش را وقف دفاع از حقوق محرومان کرد و از حمایت توده‌های مردم، در داخل و خارج برخوردار شد.”

اکنون وظیفه ادامه مسیر او بر دوش نسل جدید چپ اروگوئه، به رهبری رئیس‌جمهور جدید اورسی و معاونش کارولینا کوسه است؛ اما برای چریک پیر، وقت استراحت فرا رسیده. شاید در کنار گالیانو، فصل جدیدی از رگ‌های باز آمریکای لاتین را بنویسد، فصلی که در آن جنوب دیگر خون‌ریزی نکند.