در پی حملات گسترده و پی‌درپی ارتش اسرائیل به خاک سوریه، تنش‌های نظامی و دیپلماتیک در منطقه خاورمیانه وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ حملاتی که مقامات تل‌آویو آن را «پیامی روشن» به حاکمان دمشق و در واکنش به درگیری‌های خونین در مناطق دروزی‌نشین سوریه توصیف کرده‌اند.
شامگاه جمعه تا بامداد شنبه، جنگنده‌های اسرائیلی چندین پایگاه نظامی در حومه دمشق، حرستا و التل را هدف قرار دادند که به گفته رسانه‌های رسمی سوریه، دست‌کم یک غیرنظامی کشته و چندین نفر دیگر زخمی شدند. مهم‌ترین هدف این حمله، ناحیه‌ای در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری سوریه بود؛ رویدادی کم‌سابقه که به‌سرعت با واکنش بین‌المللی همراه شد.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در واکنش به حملات هوایی اخیر اسرائیل به سوریه، این اقدامات را نقض حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه دانسته و خواستار توقف فوری آن‌ها شد. وی تأکید کرد که حاکمیت، تمامیت ارضی و وحدت سوریه باید به‌طور کامل احیا شود و تمامی اقدامات تجاوزکارانه باید فوراً پایان یابد
گوترش همچنین تصریح کرد که هیچ نیروی نظامی در منطقه حائل بین سوریه و اسرائیل نباید حضور داشته باشد، جز نیروهای حافظ صلح سازمان ملل. وی از اسرائیل و سوریه خواست تا مفاد توافقنامه خلع سلاح ۱۹۷۴ را که به‌طور کامل به قوت خود باقی است، حفظ کنند .
دبیرکل سازمان ملل افزود که سازمان ملل بر تسهیل یک انتقال سیاسی فراگیر، معتبر و صلح‌آمیز در سوریه و دریافت کمک‌ها برای مقابله با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های بشردوستانه در جهان متمرکز است. وی هشدار داد که برخی از بازیگران ممکن است سعی کنند از این وضعیت برای اهداف خود سوءاستفاده کنند و بر لزوم ایستادن جامعه بین‌المللی در کنار مردم سوریه تأکید کرد.
در پایان، گوترش این لحظه را «لحظه‌ای از امید و بی‌سابقه» اما «لحظه‌ای از عدم اطمینان بزرگ» توصیف کرد و بر اهمیت حمایت جامعه بین‌المللی از مردم سوریه در این دوران حساس تأکید نمود
در اقدامی بی‌سابقه، منابع خبری گزارش دادند که ترکیه با ارسال سیگنال‌های اختلالی به سیستم‌های ناوبری جنگنده‌های اسرائیلی تلاش کرده است مسیر آن‌ها را از آسمان سوریه منحرف کند. طبق گزارش خبرگزاری «منا»، ترکیه علاوه بر محکومیت دیپلماتیک این حملات، از ابزارهای جنگ الکترونیک برای دفاع غیرمستقیم از خاک سوریه استفاده کرده است؛ حرکتی که تلویزیون دولتی اسرائیل نیز آن را تأیید کرده است.
این تحولات در حالی روی می‌دهد که دو روز پیش از حملات، وزارت خارجه ترکیه از اسرائیل خواسته بود به اقدامات نظامی علیه خاک سوریه پایان دهد و نسبت به گسترش بحران و تهدید ثبات منطقه هشدار داده بود.
در تحولی دیگر، رسانه‌های عربی گزارش داده‌اند که یک بالگرد نظامی اسرائیل برای مدت کوتاهی در استان سویدا، یکی از مناطق حساس دروزی‌نشین، فرود آمده است. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که تنش‌های فرقه‌ای در جنوب سوریه بالا گرفته؛ تنش‌هایی که ریشه در انتشار یک فایل صوتی توهین‌آمیز منتسب به یک عضو جامعه دروزی دارد و به درگیری مرگبار میان نیروهای سنی و دروزی انجامیده است.
دولت سوریه پس از این ناآرامی‌ها تلاش کرده کنترل اوضاع را در مناطق دروزی‌نشین احیا کند. رهبران این اقلیت نیز با انتشار بیانیه‌ای، هرگونه فراخوان برای تجزیه سوریه را رد کرده‌اند. اما به‌نظر می‌رسد اسرائیل در تلاش است تا با پررنگ‌کردن اختلافات قومی، ساختار سیاسی و اجتماعی سوریه را متزلزل کند. نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، تأکید کرده که کشورش «هیچ‌گونه تهدیدی علیه اقلیت دروزی یا استقرار نیروهای بیگانه در جنوب دمشق را تحمل نخواهد کرد.»
سوریه پس از سقوط اسد؛ میدان رقابت ژئوپلیتیکی یا قربانی جنگ نیابتی؟
پس از سقوط بشار اسد در حدود پنج ماه گذشته، خلأ قدرت به‌وجودآمده در دمشق باعث شده سوریه بیش از پیش به میدان رقابت راهبردی میان ترکیه و اسرائیل بدل شود. آنکارا به‌دنبال تثبیت دولتی قدرتمند، متحد و همسو با منافع خود در دمشق است، در حالی که تل‌آویو خواهان باقی‌ماندن سوریه به‌عنوان کشوری ضعیف و دچار شکاف‌های قومی و مذهبی است.
تحلیلگران معتقدند افزایش نفوذ ترکیه در سوریه می‌تواند تهدیدی جدی‌تر از حکومت پیشین برای امنیت ملی اسرائیل باشد. در گزارشی محرمانه که توسط کمیته امنیتی دولت اسرائیل تهیه شده، نسبت به قدرت‌گیری یک دولت سنی با حمایت ترکیه هشدار داده شده و احتمال تبدیل آن به دولت نیابتی آنکارا مطرح شده است.
در همین راستا، حملات اخیر اسرائیل نه‌تنها زیرساخت‌های نظامی سوریه، بلکه مواضع مورد علاقه ترکیه را نیز هدف قرار داده است. اسرائیل تلاش می‌کند از شکل‌گیری هرگونه اتحاد رسمی نظامی میان دولت جدید سوریه و ترکیه جلوگیری کند؛ اتحادی که می‌تواند آزادی عمل تل‌آویو در عملیات‌های هوایی را به‌شدت محدود کند.
تلاش آمریکا برای مهار تنش پیش از خروج از سوریه
در میانه این بحران، ایالات متحده نقش یک بازیگر کلیدی و میانجی‌گر را ایفا می‌کند. طبق گزارش منابع دیپلماتیک، در نهم آوریل، مقاماتی از ترکیه و اسرائیل در باکو دیدار محرمانه‌ای داشتند تا درباره آینده امنیتی سوریه و جلوگیری از درگیری مستقیم نظامی مذاکره کنند. هدف اصلی این گفت‌وگوها، ایجاد یک کانال ارتباطی برای کاهش تنش بود؛ سازوکاری مشابه با توافقات پیشین ترکیه با روسیه و آمریکا.
با توجه به تصمیم واشنگتن برای خروج نظامی از سوریه تا پایان سال جاری، تحلیلگران بر این باورند که آمریکا تلاش دارد قبل از ترک منطقه، توازن نسبی و تفاهمی بین دو متحد راهبردی خود، یعنی ترکیه و اسرائیل، برقرار کند. ترامپ نیز در دیدار اخیر خود با اردوغان در کاخ سفید، به‌طور غیرمستقیم به نتانیاهو هشدار داد که در قبال تحولات سوریه باید «عاقلانه‌تر» رفتار کند.
سوریه؛ قربانی کشمکش قدرت‌های منطقه‌ای
از سال ۲۰۱۱ تاکنون، سوریه به آوردگاه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بدل شده است. با سقوط نظام اسد، به‌نظر می‌رسد بازیگرانی چون ترکیه و اسرائیل در تلاش‌اند آینده سوریه را مطابق با منافع راهبردی خود رقم بزنند. در این میان، آنچه قربانی اصلی این کشمکش‌هاست، مردم و ساختار ویران‌شده سوریه است.
همان‌طور که یکی از تحلیلگران برجسته منطقه اشاره می‌کند: «در گذشته، این لبنان بود که زیر پای فیل‌های منطقه‌ای له می‌شد، حالا دوباره نوبت سوریه است.»
