واشنگتن پست، در گزارشی می نویسد: نگاهی تحلیلی بر فیلم‌ها، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های کارشناسان مواد منفجره، چگونگی وقوع انفجار مرگبار در بندر شهید رجایی را بازسازی می‌کند. به گفته کارشناسان، قدرت ترکیبی انفجار معادل ۵۰ تُن تی‌ان‌تی برآورد شده استو چهار کارشناس مواد منفجره این حادثه را حاصل یک واکنش شیمیایی شدید دانسته‌اند که به آتش‌سوزی و سپس انفجار انجامیده است
انفجار روز شنبه که دست‌کم ۷۰ کشته و بیش از ۱۰۰۰ زخمی برجای گذاشت، بنا به شواهد تصویری و ارزیابی متخصصان، بر اثر آتش‌سوزی در یک کانتینر حاوی مواد شیمیایی آغاز شد.
ویدئوی نظارتی که ابتدا سه‌شنبه در شبکه اجتماعی X (توئیتر سابق) منتشر شد و توسط واشنگتن پست صحت‌سنجی گردید، لحظه‌ای را ثبت کرده که یک لیفتراک وارد یک کانتینر می‌شود و سپس بیرون می‌آید. لحظاتی بعد شعله‌ای درون کانتینر ظاهر شده و دود به‌سرعت در فضا می‌پیچد. حدود ۹۰ ثانیه بعد، انفجاری عظیم رخ می‌دهد که شعله‌ها و ترکش‌ها را در سراسر بندر بندرعباس پراکنده می‌کند.
گَرِت کالِت، سرتیپ بازنشسته ارتش بریتانیا و متخصص خنثی‌سازی بمب‌های تروریستی که دارای دکترای مهندسی مواد منفجره است، این ویدیو را احتمالاً حاکی از «ذخیره‌سازی فشرده‌ی مواد اکسیدکننده» دانست — موادی خطرناک که خود دارای اکسیژن‌اند و باعث ادامه‌دار شدن احتراق می‌شوند.
محمد جمالیان، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان، به خبرگزاری ایلنا گفته است شرکت واردکننده مواد شیمیایی، به‌اشتباه آن‌ها را به‌عنوان «مواد کم‌خطر» اعلام کرده بود. او گفت: «ما فیلم حادثه را بازبینی کردیم. راننده لیفتراک به‌گمان کم‌خطر بودن مواد، آن‌ها را بدون احتیاط جابه‌جا کرد، که این موجب جرقه و نهایتاً انفجار شد. از مصدومان نیز پرس‌وجو کردیم و همین روایت را تأیید کردند.»
واشنگتن پست بیش از ۹۰ ویدیو را بررسی، تصاویر ماهواره‌ای را تحلیل و با شاهدان عینی، متخصصان مواد شیمیایی، انفجار و ایمنی بنادر مصاحبه کرده است. چهار کارشناس مواد منفجره این حادثه را حاصل یک واکنش شیمیایی شدید دانسته‌اند که به آتش‌سوزی و سپس انفجار انجامیده است.
رنگ دود در تصاویر، حاکی از حضور ترکیبات نیترات‌دار یا پرکلرات‌ها در محل حادثه بوده است. سه کارشناس تأکید کرده‌اند که این ترکیبات در سوخت موشک کاربرد دارند، اما در حجم بالا برای مصارف کشاورزی نیز به کار می‌روند، مانند کودهای شیمیایی. این مواد در محیط‌های خشک، متراکم و داغ – نظیر فضای بسته‌ی یک کانتینر – به‌سرعت آتش می‌گیرند.
بخشی از بندر شهید رجایی که انفجار در آن رخ داد، توسط «بنیاد مستضعفان» که یک هلدینگ بزرگ اقتصادی تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی آیت‌الله علی خامنه‌ای است، اداره می شود. وی روز یکشنبه دستور تحقیق رسمی درباره حادثه را صادر کرد.
وزیر کشور ایران علت حادثه را «کاستی‌ها، از جمله عدم رعایت الزامات ایمنی و سهل‌انگاری» اعلام کرده و خبر داده که برخی افراد برای بازجویی احضار شده‌اند.
بر اساس اطلاعات سازمان بنادر و دریانوردی، بندر شهید رجایی حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد تجارت کانتینری ایران و بیش از نیمی از کل تجارت کشور را پوشش می‌دهد. این بندر سابقه‌ای پرخطر دارد؛ بنا بر گزارش‌های داخلی، دست‌کم سه حادثه مرگبار بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ در آن رخ داده است.
کاپیتان راهول خانا، مدیر جهانی مشاوره ایمنی دریایی در شرکت بیمه «آلیانتس»، می‌گوید: «حتی یک مورد مرگ در بندر باید منجر به بازنگری کامل در عملیات شود.»
سازمان بنادر ایران و مقامات بنیاد مستضعفان تاکنون به پرسش‌های واشنگتن پست پاسخ نداده‌اند.
آتش‌سوزی در حدود ساعت ۱۲:۰۴ ظهر به وقت محلی در ترمینال سینا، در میان کانتینرها آغاز می‌شود. دود زرد ابتدا به نارنجی و سپس به خاکستری روشن تبدیل می‌شود و پس از حدود یک دقیقه به آتشی گسترده بدل می‌گردد. رهگذران ابتدا با آرامش عبور می‌کنند.
در یکی از ویدیوها، صدایی می‌گوید: «به تانکر گاز بگید بره، الان منفجر میشه!» چند ثانیه بعد انفجار عظیمی رخ می‌دهد. طبق گزارش‌ها، فیلم‌بردار این ویدیو، سامان ظریفی، راننده کامیونی بود که بلافاصله پس از آن جان باخت.
جرج هربرت، استاد مؤسسه مطالعات بین‌المللی مونتری، با تمرکز بر دفاع موشکی، در گفت‌وگو با واشنگتن پست اشاره کرد «شعله‌های سفید-زرد و دود بسیار قرمز» می‌تواند ناشی از پرکلرات سدیم باشد، اما پرکلرات آمونیوم هم محتمل است.
کالت نیز تأیید کرد که پرکلرات‌ها عمدتاً در صنایع نظامی، به‌ویژه سوخت موشک‌های ترکیبی و مواد منفجره معادن و ساخت‌وساز به کار می‌روند. او گفت: «کاربردهای بی‌ضرر کمی دارد، اما در حجم بالا می‌تواند در تولید کود استفاده شود.»
ساکنان بندرعباس انفجار را احساس کرده‌اند. بهار، ۳۰ ساله، در منطقه سمدو، ۳۰ کیلومتری بندر، گفت: «کل بدنم می‌لرزید. نمی‌دانستم اول به کدام عضو خانواده زنگ بزنم.» برادرش مهندس یکی از شرکت‌های بندری است و پس از خروج از دفتر، فکر کرده که «جنگ شروع شده است».
در ویدیویی پس از انفجار، مردی با سوختگی، لباس‌های پاره و موهای سوخته دیده می‌شود. در فاصله‌ی حدود ۴۰۰ متری از محل، پنجره‌ها شکسته و ساختمان‌ها تخریب شده‌اند. دود غلیظ قرمز و خاکستری در آسمان می‌پیچد.
تا صبح روز یکشنبه، دود سیاه از سه محل در اسکله برخاسته بود. تصاویر ماهواره‌ای حاکی از وجود دو گودال به قطر ۳۲ و ۲۵ متر هستند که نشان می‌دهد احتمالاً دو کانتینر حامل مواد قابل اشتعال به‌طور متوالی منفجر شده‌اند.
به گفته کارشناسان، قدرت ترکیبی انفجار معادل ۵۰ تُن تی‌ان‌تی برآورد شده است. کالت هشدار داد که تجزیه‌وتحلیل گودال‌ها وابسته به نوع خاک و عمق آن است و می‌تواند ۳۰ درصد خطای برآورد داشته باشد.
هادی، ۲۴ ساله، از کشته‌شدن دوستش در بندر گفته و افزوده که «قطع عضو و کما» از جمله آسیب‌های گسترده بوده‌اند و مردم سراسر کشور برای اهدای خون به بیمارستان‌ها هجوم آورده‌اند. به گفته او، بسیاری از اجساد هنوز شناسایی نشده‌اند و آزمایش‌های DNA آغاز شده است.
او همچنین گفت کارگران به محل کار بازگشته‌اند، اما همچنان در هراس‌اند: «از هوایی که نفس می‌کشیم نگرانیم. مردم شوکه‌اند. اوضاع اصلاً خوب نیست، اما گروه‌های امدادی نهایت تلاششان را می‌کنند.»
