این صفحه شامل سه مطلب زیر است:
درگذشت پاپ فرانسین، مردی که کلیسا را تکان داد
پاپی که درهای گفتگو با مارکسیسم را گشود
پیام‌های تسلیت ریاکارانه‌ی راست جهانی که پاپ فرانسیس را «چپ‌گرا» و «احمق» می‌خواند
درگذشت پاپ فرانسین، مردی که کلیسا را تکان داد
افقر، محیط زیست، صلح، مهاجران و اصلاح ساختار کلیسا از دغدغه‌های اصلی خورخه ماریو برگولیو، پاپ فرانسیس، دویست‌وشصت‌وششمین پاپ کلیسای کاتولیک رم بود. او در روز دوشنبه عید پاک، در سن ۸۸ سالگی درگذشت.
تا واپسین لحظات عمر، او در تلاش بود تا نقش خود را ایفا کند. روز یکشنبه عید پاک، در بالکن مرکزی کلیسای سن‌پیر واتیکان، پیام «اوربی ات اوربی» را قرائت کرد و برای «نور صلح برای سرزمین مقدس و سراسر جهان» دعا کرد. جزیره کرس و شهر مارسی، از آخرین مقاصد سفرهای او به کرانه‌های مدیترانه بودند؛ دریایی که او آن را «گورستان» می‌نامید. در آژاکسیو، در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۴ – زمانی که در پاریس بازگشایی کلیسای نوتردام جشن گرفته می‌شد – پاپ فرانسیس با صدایی لرزان، خواستار صلح برای سراسر خاورمیانه و میان ملت‌های روسیه و اوکراین شد.
نخستین سفر پاپی او در ژوئیه ۲۰۱۳ به جزیره لامپدوسا بود؛ سفری نمادین در اوج آنچه «بحران مهاجران» خوانده می‌شد. آن سفر سرشار از تصاویری تأثیرگذار و سخنانی پرطنین بود؛ بسیاری آن را آغازی برای نوعی «انقلاب» در کلیسای کاتولیک رم می‌دانستند.
پس از استعفای پاپ بندیکت شانزدهم، در ۱۳ مارس ۲۰۱۳، کمتر کسی به دوران پاپی فرانسیس امیدی داشت. کاردینال اسلوونیایی، فرانس روده، با صراحت گفت: «این یک فاجعه خواهد بود»، سخنی که بسیاری از روحانیون بلندپایه در دل داشتند.
پاپی پیشگام در تاریخ کلیسا
پاپ فرانسیس در تاریخ پاپی چندین عنوان «اولین» را به خود اختصاص داد: اولین پاپ غیراورپایی، اولین پاپ از قاره آمریکا، اولین پاپ از فرقه یسوعیون و نخستین کسی که به‌خوبی ایتالیایی صحبت نمی‌کرد. او از زوایای پشت‌پرده واتیکان دور بود و چهره‌ای ناشناخته به شمار می‌رفت. گفته می‌شود در کنگره انتخاب پاپ در سال ۲۰۰۵، او در میان گزینه‌های نهایی در برابر یوزف راتسینگر، که بعدها پاپ بندیکت شانزدهم شد، قرار داشت. پس از کناره‌گیری بندیکت، کمتر کسی باور داشت که اسقف اعظم بوئنوس آیرس جانشین او شود.
خورخه ماریو برگولیو که در آن زمان ۷۶ سال داشت، با مشکلات جدی سلامتی روبه‌رو بود و چندان با معیارهای سنتی کلیسا همخوانی نداشت. اما پس از دو روز تعلیق، وقتی دود سفید برخاست و نام او اعلام شد، روزنامه‌ها نوشتند: «کسی که انتظارش را نداشتیم.»
زاده آمریکای لاتین، پرورده در خدمت
خورخه ماریو برگولیو در ۱۷ دسامبر ۱۹۳۶ در بوئنوس آیرس، پایتخت آرژانتین، به دنیا آمد. پدرش حسابدار مهاجری ایتالیایی بود. برگولیو در ابتدا در رشته شیمی تحصیل کرد، سپس وارد مدرسه علوم دینی شد و در ۱۳ دسامبر ۱۹۶۹ به عنوان کشیش در فرقه یسوعیون منصوب شد.
مدتی را در شیلی به تحصیل ادبیات پرداخت و سپس در رشته فلسفه فارغ‌التحصیل شد. او در چندین کالج در بوئنوس آیرس تدریس کرد. در سال ۱۹۹۲ از سوی پاپ ژان پل دوم به عنوان اسقف کمکی بوئنوس آیرس منصوب شد و در ۱۹۹۸ اسقف اعظم این شهر و در سال ۲۰۰۱ کاردینال شد.
او از همان آغاز پاپی‌اش در واتیکان، سبک خاص خود را نشان داد؛ نخست با انتخاب نام «فرانسیس»، برگرفته از نام فرانسیس آسیزی، قدیسی حامی فقرا و طبیعت، و سپس با ساده‌زیستی‌اش؛ اغلب تنها با عبای سفید ساده‌ای دیده می‌شد و از نشانه‌های تشریفات پاپ ها اجتناب می‌کرد.
پاپ جنوب جهانی
فرانسیس کلیسای کاتولیک رم را که به‌زعم او بیش از حد غرب‌گرا شده بود، دعوت کرد تا نگاهش را به سمت جنوب و حاشیه‌ها معطوف کند. کشیش ژزوئیت فرانسوا اووه در این باره گفت: «پاپ فرانسیس پاپی بود که مسیرش متفاوت بود.»
او بارها تأکید کرد که کلیسا باید به سوی حاشیه‌ها حرکت کند، هم جغرافیایی و هم وجودی؛ آنجا که شر، بی‌عدالتی، درد، بی‌تفاوتی دینی، درگیری‌های فکری و همه رنج‌ها جریان دارند.
فرانسیس با تشکیل اولین شورای کاردینال‌ها در سال ۲۰۱۳، نمایندگی همه قاره‌ها را تضمین کرد. در آن شورا، تنها دو اروپایی از مجموع هشت کاردینال حضور داشتند. او کاردینال‌هایی از آسیا و آفریقا را منصوب کرد و زمینه را برای انتخاب پاپی آفریقایی یا آسیایی در آینده فراهم آورد.
اصلاحات جسورانه و جنجال‌برانگیز
فرانسیس بارها با اقدامات خود خشم محافظه‌کاران را برانگیخت؛ مانند انتشار نامه رسولی «نگهبانان سنت» در ژوئیه ۲۰۲۱ که هدف آن محدود کردن استفاده از زبان لاتین در آیین عشای ربانی بود. در ژوئن ۲۰۲۲، او قانون اساسی جدیدی منتشر کرد که به موجب آن، نقش‌های کلیدی کلیسا می‌توانستند به مردان و زنان غیرروحانی نیز سپرده شوند.
با این حال، برخی از اصلاحات او بیشتر به آرزو شباهت داشتند تا واقعیت. مثلاً سخنانش در مورد مشارکت واقعی زنان در کلیسا، مشارکت لائیک‌ها، ازدواج کشیش‌ها یا پذیرش همجنس‌گرایان، بیشتر در حد سخن باقی ماند؛ چرا که توازن قدرت در واتیکان غالباً به ضرر او بود.
در سپتامبر ۲۰۲۴ در سفر به بلژیک، بار دیگر پزشکانی را که سقط‌جنین انجام می‌دادند مورد انتقاد قرار داد. اما در ژانویه ۲۰۲۳، اندکی پیش از صدور سند دینی «فیدوشیا ساپلیکانس» که امکان برکت دادن به زوج‌های همجنس را فراهم می‌کرد، گفته بود: «کسانی که می‌خواهند همجنس‌گرایی را جرم بدانند، در اشتباه‌اند.»
رسوایی‌ها و پاسخ‌های ناکافی
او هرگز صراحتاً درباره نظام‌مند بودن سوءاستفاده‌های جنسی در کلیسا اظهارنظر نکرد، اما از «پنهان‌کاری»، «قدرت‌طلبی کشیشان» و «مصونیت» انتقاد کرد. او قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن، در پرونده‌های خشونت جنسی کشیشان، محرمانه‌بودن اطلاعات لغو شد و همه اسقف‌نشین‌ها موظف به ایجاد مراکز شنیدن صدای قربانیان شدند.
در زمینه رسوایی‌های مالی، دوره پاپی فرانسیس نیز از اتهامات فساد در امان نماند. یکی از مهم‌ترین نمونه‌ها، شکایت لیبرو میلونه، حسابرس سابق امور مالی واتیکان، در ژانویه ۲۰۲۳ از کلیسا بود؛ کسی که در سال ۲۰۱۷ به اجبار کناره‌گیری کرد.
یادگارها و پیام پایانی
او با سخنرانی‌هایش علیه جنگ، تجارت تسلیحات و در دفاع از محیط زیست، امید بسیاری را در دل‌ها زنده کرد. در نوامبر، در آیین فرشته‌خوانی گفت: «دورویی است اگر از صلح حرف بزنیم اما در میدان جنگ بازی کنیم» و درباره «دو شکست بزرگ بشریت» – اوکراین و فلسطین – تأسف خورد.
در کتاب آخر خود که در ۱۹ نوامبر منتشر شد، با عنوان «امید هرگز ناامید نمی‌کند: زائرانی به سوی جهانی بهتر»، او برای نخستین بار اذعان کرد: «بر اساس نظر برخی کارشناسان، آنچه در غزه رخ می‌دهد ویژگی‌های یک نسل‌کشی را دارد.»
در ۲۰ دسامبر، با شنیدن خبر مرگ کودکان در غزه، بار دیگر از «وحشی‌گری جنگ» ابراز انزجار کرد.
او رفت، اما صدایش برای صلح، عدالت، کرامت انسان و توجه به حاشیه‌نشینان همچنان در گوش جهان باقی خواهد ماند.
پاپی که درهای گفتگو با مارکسیسم را گشود
پاپ فرانسیس، اگرچه مارکسیست نبود، اما پذیرای گفت‌وگو با این جریان فکری بود. در سال ۲۰۱۳، به‌دلیل مواضع ضدلیبرالی‌اش، محافظه‌کاران آمریکایی او را متهم به حمایت از «نئوسوسیالیسم» کردند.
پاپ فرانسیس که روز دوشنبه ۲۱ آوریل ۲۰۲۵ درگذشت، تنها به متون دینی کلاسیک اکتفا نمی‌کرد. او رابطه‌ای خاص با جریان‌های چپ داشت. در کتاب گفت‌وگوهایش با دومینیک وولتون که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، اعتراف می‌کند که زنی به نام استر بالستریو دِ کارِئاگا به او «یاد داد چگونه به واقعیت سیاسی بیندیشد»، و اضافه می‌کند: «او کمونیست بود.»
فرانسیس در سال ۱۹۵۳، زمانی که در یک آزمایشگاه کار می‌کرد و هنوز وارد کلیسا نشده بود، با این زن آشنا شد؛ کسی که بعدها توسط دیکتاتوری نظامی به قتل رسید. او به یاد می‌آورد: «یادم هست که او حکم اعدام (زوج) روزنبرگ را به من نشان داد»؛ زوجی که به اتهام جاسوسی برای اتحاد جماهیر شوروی دستگیر و در سال ۱۹۵۳، با وجود کارزار جهانی برای آزادی‌شان، اعدام شدند. فرانسیس روایت می‌کند: «او به من کتاب‌هایی داد، همه کمونیستی، اما سیاست را به من آموخت.» در همان کتاب، او همچنین درباره بهره‌کشی از زمین در کشاورزی صنعتی صحبت کرده است.
دیداری با مارکسیست‌ها
البته این بدان معنا نبود که خورخه برگولیو، مارکسیست بود. او، همچون پاپ بندیکت شانزدهم، منتقد انحراف برخی شاخه‌های الهیات رهایی‌بخش به سوی مارکسیسم بود، اما گفت‌وگو با آن‌ها را می‌پذیرفت. در مصاحبه‌ای با روزنامه ایتالیایی «لا استامپا» در دسامبر ۲۰۱۳، صریحاً اعلام کرد: «ایدئولوژی مارکسیستی نادرست است. اما من در زندگی‌ام با مارکسیست‌های زیادی مواجه شدم که انسان‌های بسیار خوبی بودند.»
این سخنان پاسخی بود به استوارت وارنی، مفسر انگلیکانی شبکه بسیار محافظه‌کار آمریکایی فاکس نیوز، که به‌تازگی او را به حمایت از «نئوسوسیالیسم» متهم کرده بود.
در همان دوره، فرانسیس در یکی از نوشته‌های رسولی‌اش، ایدئولوژی نوین پول را به نقد کشید و خواستار اقتصادی شد که «در خدمت انسان باشد» و سیستم اقتصادی فعلی را مسبب «طرد شدن انسان‌ها» دانست. او خواستار «دست کشیدن از استقلال مطلق بازارها» شد.
از گفت‌وگوی انقلابی تا سکوت محافظه‌کارانه
پس از آغاز پاپی‌اش، ارجاعات فرانسیس به مارکسیسم کمتر شد و در موضوعات اجتماعی، برخی او را محافظه‌کار تلقی کردند. با این حال، در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۴، او هیئتی از گروه «دیالوپ» را به حضور پذیرفت؛ گروهی که به دنبال گفت‌وگو میان سوسیالیست‌ها، کمونیست‌ها، مارکسیست‌ها و مسیحیان است. این گروه پس از دیداری که ده سال پیش بین فرانسیس و آلکسیس سیپراس، نخست‌وزیر آینده یونان، برگزار شد، شکل گرفت.
فرانسیس در این دیدار با عبارتی از زادگاهش آرژانتین، به مهمانان گفت: «نه ترسید» و به آن‌ها توصیه کرد که «شهامت شکستن قالب‌های تثبیت‌شده، توجه به فقیرترین‌ها و ترویج قانون‌مداری در برابر فساد و سوءاستفاده از قدرت» را حفظ کنند.
این رویکرد باز به اندیشه‌های عدالت‌خواهانه و گفت‌وگوی بین ادیان و ایدئولوژی‌ها، از جنبه‌های برجسته پاپی بود که اگرچه با انتقادهایی از سوی جناح محافظه‌کار روبه‌رو شد، اما بسیاری آن را نشانه‌ای از جسارت فکری و عمق انسانی شخصیت فرانسیس می‌دانند.
پیام‌های تسلیت ریاکارانه‌ی راست جهانی که پاپ فرانسیس را «چپ‌گرا» و «احمق» می‌خواند
پس از درگذشت پاپ فرانسیس، چهره‌های سیاسی ملی‌گرا، از جی. دی. ونس گرفته تا جورجیا ملونی، پیام‌های تسلیت صادر کردند، بی‌آنکه اشاره‌ای به معنای واقعی دوران پاپ فرانسین داشته باشند. همه آن‌ها امیدوارند که پاپ بعدی با ارزش‌های سنتی‌تر همسو باشد.
در روز دوشنبه ۲۱ آوریل، در پی اعلام خبر درگذشت پاپ فرانسیس در سن ۸۸ سالگی پس از دوازده سال هدایت کلیسای کاتولیک، پیام‌های تسلیت از سراسر جهان سرازیر شد.
آخرین پیام اوربی ائت اوربی او، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و تمام تأمین‌کنندگان تسلیحات برای اسرائیل را به‌صراحت مسئول تداوم نسل‌کشی در غزه دانست. همان مقاماتی که این پیام را نادیده گرفتند، شتابان پیام تسلیت فرستادند. جای شگفتی نیست: در دوران پاپی او، واتیکان در سال ۲۰۱۵ کشور فلسطین را به رسمیت شناخت و از راه‌حل دو دولتی حمایت آشکاری به عمل آورد.
در پیام تسلیت رئیس‌جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ، تأکید بر بُعد دینی رابطه با پاپ بود: «او به‌درستی بر اهمیت تقویت روابط با جامعه یهودی و ترویج گفت‌وگوی میان‌دینی تأکید داشت.» اما رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، محمود عباس، پیامی سیاسی صادر کرد: «امروز یک دوست وفادار ملت فلسطین و حقوق مشروعش را از دست دادیم.»
تسلیت‌های جی. دی. ونس و جورجیا ملونی
آخرین مقام سیاسی که در یک «دیدار خصوصی» چند دقیقه‌ای با پاپ دیدار کرد، جی. دی. ونس، معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده بود؛ کسی که دو ماه پیش از آن مورد انتقاد شدید پاپ بابت سیاست‌های مهاجرتی دولت ترامپ قرار گرفته بود. ونس پیامی مختصر در ایکس منتشر کرد که تنها خطاب به «میلیون‌ها مسیحی که او را دوست داشتند» بود.
این بی‌توجهی به معنای واقعی پاپی فرانسیس، در حالی صورت می‌گیرد که ونس – بی‌خدای سابق و نوکاتولیک فعلی – بیشتر به دنبال تأثیرگذاری بر جهت‌گیری آینده راست‌گرایان آمریکاست و آرزوی دولتی مذهبی با تعریفی خاص از خانواده و نبرد فرهنگی در سر دارد.
اگرچه جورجیا ملونی از منتقدان سیاست‌های مهاجرتی پاپ بود، احتمالاً به یاد همراهی‌اش با او در تریبون مشترک «اجلاس عمومی زایش جمعیت» در سال ۲۰۲۳ افتاده است. بنابراین، پیام او لحنی آشتی‌جویانه دارد: «پاپ فرانسیس بار دیگر از جهان خواست شجاعت تغییر مسیر را داشته باشد، مسیری که ‘نابود نمی‌کند بلکه پرورش می‌دهد، ترمیم می‌کند، محافظت می‌کند’.»
پاپی «چپ‌گرا» و «احمق»
در لهستان، حزب راست‌گرای محافظه‌کار «قانون و عدالت» (PiS)، که در انتخابات ۲۰۲۳ از قدرت کنار رفت، همواره از پاپ سنت‌گرای ژان پل دوم بهره‌برداری سیاسی کرده است. اما این مانع نشد که رئیس‌جمهور آندژی دودا، از خورخه برگولیو به‌عنوان «رسول بزرگ رحمت» یاد کند؛ کسی که به گفته او، پاسخ مشکلات دنیای مدرن را در رحمت می‌دید. دودا تنش‌های موجود در سفر پاپ به لهستان در جریان روز جهانی جوانان ۲۰۱۶ را نادیده گرفت.
مدافعان آنچه «تمدن مسیحی» می‌نامند، در آن زمان علیه پاپ فرانسیس به‌خاطر حمایت از همجنس‌گرایان کارزارهای نفرت‌پراکنی به راه انداختند. رئیس‌جمهور راست‌گرای افراطی آرژانتین، خاویر میلی، که پیش‌تر پاپ را «چپ‌گرا» و «احمق» خوانده بود، حالا از «تفاوت‌هایی سخن می‌گوید که امروز دیگر چندان اهمیتی ندارند». اما بدون بیان مستقیم، بسیاری در انتظار انتخاب پاپی محافظه‌کارند که با تحولات راست‌گرایانه کنونی جهان هم‌راستا باشد.
در ستایش از پاپی جهانی‌نگر
در میان رهبران اروپایی، آنتونیو کوشتا، رئیس شورای اتحادیه اروپا و نخست‌وزیر سوسیالیست پرتغال، از پاپی یاد کرد که «نسبت به چالش‌های بزرگ جهان امروز – مهاجرت، تغییرات اقلیمی، نابرابری‌ها، صلح – و همچنین رنج‌های روزمره مردم حساس بود». در حالی‌که بروکسل، در بهترین حالت، در این زمینه‌ها غایب است و در بدترین حالت عقب‌مانده.
برای رئیس‌جمهور برزیل، لولا دا سیلوا، پاپ فرانسیس همان کسی بود که «با صراحت مدل‌های اقتصادی‌ای را که به بی‌عدالتی‌های گسترده انجامیده، نقد می‌کرد». اواخر سال ۲۰۲۴، او در گفت‌وگویی با شبکه کاتولیک آرژانتینی Canal Orbe 21، سیاست‌های ریاضتی را تقبیح کرد و به «ریاکاری پنهان‌شده پشت سخن گفتن از صلح در حالی‌که جنگ را مسلح می‌کنیم» تاخت.
و با وجود این هشدارها، هیچ‌کس از آن زمان تاکنون از جنگ‌افروزی‌های خود توبه نکرده است.
همه ی مقالات این صفحه از روزنامه ی روز دوشنبه اومانیته انتخاب شده است
