مبارزه زنان کورد بخشی اساسی از تاریخ جنبش جهانی زنان است، اما در عین حال ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که آن را از بسیاری از جنبش‌های دیگر متمایز میکند. جنبش زنان در سطح جهانی عمدتاً بر مسائلی مانند حقوق سیاسی، حقوق اقتصادی، برابری جنسیتی و آزادی‌های اجتماعی متمرکز بوده است. اما در جنبش زنان کورد علاوه بر این مسائل، مبارزه برای حقوق ملی و تلاش برای حفظ هویت فرهنگی نیز نقش مهمی ایفا کرده است.
اگر تاریخ جنبش جهانی زنان را بررسی کنیم، سه موج مهم در این مبارزه وجود داشته است:
موج اول (قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰): مبارزه برای حق رأی و مشارکت سیاسی زنان در اروپا و آمریکا.
موج دوم (دهه ۱۹۶۰-۱۹۸۰): مبارزه برای برابری در حقوق کاری، جنسی و قانونی.
موج سوم (۱۹۹۰-اکنون): تمرکز بر هویت، تنوع فرهنگی، و برابری جنسیتی فراتر از طبقه و نژاد.
زن کورد در هر یک از این موج‌ها به شکلی متفاوت حضور داشته است:
در دوران موج اول، زنان کورد همزمان با تلاش برای به دست آوردن حقوق اجتماعی، درگیر مبارزه‌های آزادی‌خواهانه ملی نیز بودند ، در موج دوم، جنبش زنان در کوردستان با گسترش مبارزات سیاسی و مسلحانه ارتباط نزدیکی پیدا کرد، در موج سوم، زنان کورد در جبهه‌های مختلف، از مبارزه برای حقوق زنان در جامعه سنتی گرفته تا مشارکت فعال در سیاست و مقاومت نظامی، نقش برجسته‌ای داشتند.
آنچه زنان کورد را از دیگر جنبش‌های زنان متمایز میکند، تلفیق مبارزه جنسیتی با مبارزه ملی و طبقاتی است. در اینجا بە چند ویژگی کلیدی جنبش زنان کورد اشارە میکنم؛هم‌زمانی مبارزه برای حقوق زنان و حقوق ملی: زنان کورد نه‌تنها برای آزادی خود به‌عنوان یک زن، بلکه برای آزادی سرزمین و ملت خود نیز جنگیده‌اند، نقش متمایزتر این جنبش برخلاف بسیاری از جنبش‌های زنان که بیشتر بر مبارزه مدنی تمرکز داشته‌اند حضورپررنگ در جنگهای مسلحانه، با نام [پیشمرگ] فعال بوده‌اند، و در جهتی دیگر زنان کورد توانسته‌اند نهادها و سازمان‌های مستقل خود را ایجاد کنند، مانند شوراها و اتحادیەها و تشکلهای زنانە کە تاریخی نوشتە و نمایان دارند کە میشود بە آنها اشارە مستقیم داشت، هدف بنیادین از تاسیس آنها سازماندهی زنان روشنفکر و مبارز برای نمو و رشد آگاهی و توسعە فکری برابریخواهی بودە، کە این ویژگیها ما را بە مبارزە فمنیستی_ناسیونالیستی ارجاع میدهد.
ارتباط مبارزه فمنیستی و ناسیونالیستی زنان کورد یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال اثرگذارترین ابعاد مبارزات سیاسی و اجتماعی در تاریخ کوردستان است. در این سرزمین مبارزه برای آزادی ملی و برابری جنسیتی (عدالت اجتماعی) به هم می‌پیوندند و زنان کورد برای دستیابی به حقوق انسانی و اجتماعی خود، نه تنها در سطح داخلی بلکه در سطحی فرامرزی و جهانی همواره با تلاشهای گستردە به مبارزه پرداخته‌اند.
مبارزه ناسیونالیستی زنان کورد، برخلاف بسیاری از جنبش‌های زنان در دیگر نقاط جهان، به طور خاص با مبارزات آزادی‌خواهانه و ملی (هویتخواهی موازی) گره خورده است. بسیاری از زنان کورد در دل جنبش‌های ناسیونالیستی کوردی، چه در زمان‌های گذشته و چه در دوره‌های معاصر، فعال بوده‌اند. این مبارزات معمولاً در چهارچوب جنبش‌های سیاسی در کنار مبارزات ملی، مبارزه برای آزادی و برابری جنسیتی را نیز پیش می‌برند.
مسئله آزادی ملی و حق تعیین سرنوشت نه تنها به عنوان یک مطالبه سیاسی بلکه به عنوان یک حق انسانی و فرهنگی مطرح است. در این روند، زنان کورد به عنوان نمایندگان ملت کورد در برابر سرکوب‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مبارزه میکنند.
بنابراین هم در جبهه‌های نظامی و هم در زمینه‌های سیاسی و فرهنگی نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند. برای مثال، در برابر هجومهای جهادی بر کوردستان ایران [۲۸م مرداد ۱۳۵۸][هجوم داعش بر کوبانی] اولی برای نابودی و حذف کوردها و دومی نبردی برای سلطە اسلام سیاسی از سوی دشمن بشریت! در هر دو مورد زنان کورد به عنوان مبارزان خط مقدم و رهبران میدانی حضوری چشمگیر و نقش آفرینی تاریخساز داشته‌اند. تحصنهای مردمی سال ۱۳۵۸ بر علیە صدور حکم اعدام و اجرای آن توسط جلاد مشهور آن زمان [خلخالی] را زنان رهبری میکردند. و در ادامە و پس از هجوم دوبارە حاکمیت ج.ا در سال ۱۳۶۰ شمسی ضرورتی شد برای مسلح شدن زنان در جبهەهای مقاومت، اگرچە در آن زمان فقر فرهنگی حاکم بر جامعە کوردستان نیزدر صدر بود، ولی ارادە زنان و تفکر ترقیخواهی و دموکراسیخواهانە بستری شد برای شکستن تابوی حضور زنان در صفوف پیشمرگان کە این نقطە عطف تاریخی در آبانماە سال ۱۳۶۱ شمسی در تاریخ مبارزاتی زنان کورد در کوردستان ایران رخ داد، در واقع قبل از این تاریخ، مارگارت جورج شلو بە عنوان اولین پیشمرگ زن نامی آشنا و ماندگار در جنبش ملی کوردستان عراق است، اما مسلح شدن زنان در چارچوب دستەی زنان و مسیر تشکل سیاسی در کردستان ایران اتفاق افتاد و تاریخیست کە در چند جملە قبلتر اشارە کردەام، این رویداد تاریخی اگرچە پراکتیک و ریالیستی بود اما سرآغازی برای تئوریزەکردن و مشق برنامەهای سیاسی در همە بخشهای کوردستان شد کە تا بە امروز نیز پارادایم آموزشها در زمینە بسیج زنان و دیگر آزادیخواهان کورد است.
فمینیسم کوردی به طور خاص، به جای آنکه فقط بر روی مسائل جنسیتی و حجاب اجباری تمرکز کند، فمینیسمی ناسیونالیستی است که در آن هدف از مبارزه برای حقوق پایمال شدە زنان است، در واقع مبارزه‌ای برای آزادی ملی و فرهنگی نیز هست. بسیاری از زنان کورد، در کنار مطالبه برابری حقوقی، در تلاش هستند تا هویت فردی و فرهنگی متعلق بە خود را دوبارە بدست بیاورند و آن را از تهدیدهای بیرونی و داخلی محافظت کنند.
فمینیسم کوردی تأکید زیادی بر آزادی زنان دارد و مبارزه برای عدالت اجتماعی و برابری جنسیتی در یک چارچوب سیاسی بزرگتر قرار می‌گیرد که هدف آن آزادی ملی کوردها است.
در نهایت، ارتباط مبارزه ناسیونالیستی و فمینیستی زنان کورد به گونه‌ای است که این دو جنبش را مجزا از هم نمیکند. زنان کورد همزمان با مبارزات آزادی‌خواهانه ملی، در تلاشند که حقوق خود را به عنوان شهروند، به‌ویژه در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، به رسمیت دربیاورند. این ترکیب مبارزاتی، جنبش زنان کورد را به یکی از مبارزات پیچیده و چندبعدی در سطح جهانی مبدل کردە که نقش بسیار مهمی در تاریخ مبارزات فمینیستی و ناسیونالیستی ایفا میکند.
در سطح جهانی، ۸ مارس به عنوان روز مبارزه برای حقوق زنان، برابری جنسیتی و ضد تبعیض شناخته میشود. اما برای زنان کورد، این روز به ویژه در سال‌های اخیر، نه تنها یک روز اعتراضی است، بلکە به عنوان نماد مبارزه علیه ظلم و تبعیض جنسیتی ، روزی برای مطالبه آزادی و هویت ملی در چارچوب مبارزات آزادی‌خواهانه مطرح است.هویتخواهی زنان کورد در روز ۸ مارس، روز جهانی زن، به شکلی خاص و متفاوت با دیگر نقاط جهان است. برای زنان کورد، این روز میتواند فرصتی برای جشن و شادمانی در راستای دستاوردهای تاریخی_حق طلبانەی بشری نیز باشد، روزی برای تاکید بر منظور احقاق حقوق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنان در چارچوب هویت خواهی. این روز به نمادی تبدیل شده که در آن زنان کورد علاوه بر اینکه خواسته‌های فمینیستی خود را مطرح میکنند، مبارزه برای حفظ و تقویت هویت ملی و فرهنگی خود را نیز پیش می‌برند.
این روز همزمان با جشن‌های مرتبط با هویت کوردی، زبان کوردی، فرهنگ کوردی و مبارزات سیاسی کورد برگزار میشود. در بسیاری از نقاط، ۸م مارس به فرصتی برای نشان دادن همبستگی میان مبارزات جنسیتی و مبارزات ملیست. با این حال زنان کورد همواره در معرض دو نوع سرکوب قرار دارند: از طرفی سرکوب جنسیتی کە مردسالاری سوکاندار آنست واز دیگر سو سرکوب سیاسی و ملی کە حکومت‌های سرکوبگر و توتالیترمیدان دارند. اما با این حال نیز در ۸ مارس، زنان کورد خواسته‌های خود را در زمینه آزادی زنان و آزادی ملی مطرح میکنند و همچنان هزینەهای گزاف انسانی پرداخت میکنند، کە قتلهای ناموسی و زندانهای سیاسی و اعدامهای حکومتی نمونەهایی گویا هستند.
اگر از زمان پیش از انقلاب مردمی سال ۱۳۵۷ش بگذریم و جهشی بە اولین ۸مارس بعد از انقلاب در سال ۱۳۵۸ش داشتە باشیم، خواندەایم کە در کوردستان همزمان با پایتخت و دیگر شهرها، زنان در راهپیمایی اعتراضی آن زمان بر علیە فرمان خمینی در رابطە با حجاب اجباری شرکت فعالانەای داشتەاند و شعارهایی همچون [ نە روسری نە تو سری، مرگ بر این دیکتاتوری] فریادشان بودە است.
زنان کورد در تاریخ کردستان نه‌تنها در زمینه سیاست بلکە در مبارزات مدنی نیز در حوزه‌های فرهنگ، هنر، ادبیات و حقوق بشر نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند. این زنان، علی‌رغم فشارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، به عنوان نماد مقاومت، دانش و هنر شناخته می‌شوند و راه را برای نسل‌های آینده هموار کرده‌اند.
چە زنانی کە در میدان جنگ در جنگهای مسلحانە جانباختند و چە آنانی کە در زندانها اعدام شدند و بسیاری نیز پشت میلەهای زندان گیسوانشان سفید شد و کماکان موضع مقاومت و ایستادگی را پیشە کردند و چە نامها و چهرەهایی کە رمز مبارزە فمنیسم و ناسیونالیسم شدەاند؛ نامهایشان در لیستی بلند در مراجعی کە بە تالیف زنان مبارز کورد مانند خانم گلرخ قبادی و دیگر نویسندگان کورد نوشتە شدە بسیار قابل تامل و خواندنی و تحسین برانگیز از جنس مقاومت هستند.
اما در اینجا بە زنانی دیگراشارە میکنم کە آدرسی برای فرهیختگی و هوشمندی زنان کوردند از جملە؛
ماه‌شریف‌خانم، مستورە اردلان؛ شاعر، تاریخ‌نگار و روشنفکر کورد در قرن ۱۹، یکی از اولین زنانی که تاریخ کوردستان را نوشت.
جهان خانم آرا پاوەای نامی دیگر از فهرست زنان نویسندە و شاعری برجستە در تاریخ کوردستان.
لەیلا زانا اولین زن کورد کە با فعالیتهایش توانست بە مجلس ترکیە در جهت تحقق حقوق کوردها راه یابد.
لەیلا قاسم از چهرەهای مبارز کورد کە مخالف رژیم بعث صدام بود و در سال ۱۹۷۴ میلادی در بغداد توسط رژیم بعث اعدام شد.
حفصە خان نقیب سیاستمدار کورد و حامی حقوق زنان بود کە تلاشهای بسیاری برای تحصیل دختران کورد داشت و همچنین در حوادث سیاسی و اجتماعی کوردستان حضوری قابل توجە داشتە.
در سال‌های اخیر، روز ۸ مارس به محلی برای آگاهی‌رسانی و گسترش همبستگی جهانی میان زنان کورد و دیگر زنان آزادی‌خواه در سراسر دنیا تبدیل شده است. در این روز، شعارهای مرتبط با هویت کوردی همچون ژن، ژیان، ئازادی (زن، زندگی، آزادی) Woman of freedom life مطرح میشود که در حقیقت همبستگی جهانی ایجاد کردە است. این شعار نمادی از آزادی زنان کورد در چارچوب مبارزات آزادی‌خواهانه برای کوردهاست از جمله دستاوردهای این روز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
گسترش مبارزات زنان کورد در سطح جهانی: در روز ۸ مارس، زنان کورد نه تنها در داخل کوردستان بلکه در منطقەی خاورمیانە و حتی در اروپا و آمریکا، تجمعات و اعتراضات برگزار میکنند تا صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. هویتخواهی زنان کورد در روز ۸ مارس، نه تنها در قالب یک مبارزه جنسیتی بلکه در چهارچوب مبارزات ملی و فرهنگی آنان برای آزادی و برابری است. این روز فرصتی است برای تأکید بر اینکه حقوق زنان کورد باید در سطح جهانی شناخته شده و از آن حمایت شود.
رابطه چارچوب جهانی و مبارزه زنان کورد یکی از جنبه‌های مهم و پیچیده‌ای است که در آن مبارزات تودەای زنان کورد در ارتباط با تحولات جهانی قرار می‌گیرد. این رابطه به ویژه در سال‌های اخیر با گسترش جنبش‌های جهانی حقوق بشر و جنبش‌های فمینیستی بیشتر برجسته شده است، جایی که زنان کورد توانسته‌اند صدای خود را در سطح جهانی به گوش دیگران برسانند و در عین حال چالش‌های خاصی را در چارچوب‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود داشتەاند.
در دنیای امروز، مبارزات زنان به‌ویژه در سطح جهانی تحت تأثیر یک سری اسناد حقوقی و چارچوب‌های بین‌المللی قرار دارند. از جمله این چارچوب‌ها می‌توان به اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ و کنوانسیون حذف تمامی اشکال تبعیض علیه زنان (CEDAW) و سند ۲۰۳۰ در کلیات حقوق بشراشاره کرد. این اسناد به‌ویژه به عنوان مبنای قانونی برای حق برابری، آزادی از خشونت، حق آموزش، مشارکت در سیاست و اقتصاد برای زنان در سطح جهانی عمل میکنند.
در این چارچوب جهانی، زنان کورد می‌توانند از ابزارهای حقوق بشری برای مقابله با خشونت‌های جنسیتی و سرکوب فرهنگی که در جوامع کوردی تحت حاکمیت دولت‌های مختلف قرار دارند، بهره ببرند. این امر باعث شده تا مبارزات زنان کورد به بخشی از جنبش‌های جهانی حقوق بشر و فمینیسم تبدیل شود.
در سطح جهانی، جنبش‌های فمینیستی با تأکید بر برابری جنسیتی، حقوق جنسی و بازسازی هویت‌های زنانه در جوامع مختلف در حال پیشرفت هستند. جنبش‌های جهانی زنان، مانند #MeToo یا جنبش‌های ضد خشونت خانگی، دستاوردهایی در زمینه آگاهی‌رسانی و مقابله با تبعیض‌های جنسیتی در سراسر جهان به ارمغان آورده‌اند. در این جنبش‌ها، زنان کورد نیز نقش فعال دارند و مبارزاتشان در این زمینه‌ها گاه با چالش‌های خاص خود همراه است.
در این راستا، زنان کورد به ویژه درژئوپلیتیک و اکونومی کردستان، با مبارزات خود به سمت مشارکت فعال‌تر در سیاست و اقتصاد و مقابله با تبعیض‌های جنسیتی گام برداشته‌اند و اما مسیر سخت و طاقتفرسا، اما مبارزە ادامە دارد.
در سال‌های اخیر، همبستگی جهانی با زنان کورد افزایش یافته است. این همبستگی نه تنها در حوزه حقوق بشر بلکه در عرصه‌های مختلفی مانند پناهندگی و حفظ هویت فرهنگی نمود پیدا کرده است. جنبش‌ها و سازمان‌های حقوق بشری در سطح جهانی، صدای زنان کورد را در برابر سرکوب‌های سیاسی و اجتماعی تقویت کرده‌اند.
رابطه بین چارچوب جهانی و مبارزه زنان کورد نشان میدهد که حقوق زنان کورد بخشی از مبارزات جهانی برای حقوق بشر است. زنان کورد در عین حال که در راستای برابری جنسیتی در چارچوب جنبش جهانی زنان مبارزه میکنند، به شکلی منحصر به فرد بر حفظ هویت ملی و فرهنگی تأکید دارند. این مبارزات نه تنها در سطح داخلی و ملی بلکه در سطح جهانی نیز اهمیت دارند و به نوعی مکمل مبارزات دیگر زنان در سراسر جهان هستند.
