پنجاه و چهارمین جشنواره فیلم رتردام – هلند در تاریخ پنجشنبه ۳۰ ژانویه و با نمایش فیلم هلندی « فابولا» ساخته میشیل تن هورن آغاز شد و پس از ۹ روز نمایش بیش از ۴۰۰ فیلم کوتاه و بلند از ۸۶ کشور جهان ازجمله ایران، در تاریخ شنبه ۸ فوریه به کار خود پایان داد.
در این جشنواره، با نمایش ۵ فیلم از فیلمسازان ایرانی و یک فیلم از فیلمساز کانادایی که به زبان فارسی و با بازیگران فارسی زبان بود، سینمای ایران حضوری چشم گیر داشت. همه فیلمسازان ایرانی به جز سازنده فیلم بسیار قدیمی «غفلت» به همراه بازیگران و تهیه کنندگان در تمام روزهای جشنواره حضور داشتند.
در این جشنواره در مجموع سه تن از ایرانیان به عنوان اعضا هیئت ژوری بخش های مختلف مسابقات، شرکت داشتند.
خانم سهیلا گلستانی عضو هیئت ژوری بخش اصلی مسابقه که به علت عدم اجازه خروج از ایران، از شرکت در جشنواره باز ماند. آقای حسین عیدی زاده عضو هیئت ژوری «جایزه فیپرسی» و سارا رجایی هنرمند ایرانی-هلندی عضو هیئت ژوری «بیگ اسکرین»
آقای محمد رسول اف به عنوان میهمان ویژه جشنواره با فیلم تحسین شده «دانه انجیر معابد» حضور داشت و در اولین اکران فیلم مورد استقبال گرم تماشاگران قرار گرفت. او اکران فیلم خود در این جشنواره را به خانم سهیلا گلستانی بازیگر فیلم «دانه انجیر معابد» که بعد از حضور در این فیلم، در ایران با فشار و محدودیت بسیار شدید روبرو گردیده است، تقدیم نمود. خانم گلستانی که از طرف فستیوال فیلم رتردام به عنوان عضو هیئت ژوری بخش اصلی مسابقه، انتخاب شده بود، با ممنوعیت خروج از کشور، امکان حضور در جشنواره را پیدا ننمود. آقای رسول اف با اشاره به پرونده قضایی که سیستم امنیتی جمهوری اسلامی برای این بازیگر ایجاد کرده است و با اشاره به سرکوب آزادی در ایران، خواهان برطرف شدن این محدودیت ها برای خانم گلستانی و دیگر فیلمسازان و هنرمندان گردید.
خانم فنیا کالوجرچیچ مدیر جشنواره نیز در مراسم افتتاحیه و هم در ابتدائیه اکران فیلم های فارسی و در مراسم اختتامیه و پخش جوایز به این نکته اشاره نمود و ضمن اظهار تاسف از ممنوعیت خروج خانم گلستانی و عدم حضور او در هیئت ژوری فیلم فستیوال، خواهان برطرف شدن محدودیت ها از این بازیگر گردید.
تکرار نام خانم گلستانی در جشنواره و اشاره صریح و روشن برگزارکنندگان به عدم اجازه خروج او از ایران و فشارها و محدودیت هایی که تحمل می کند بگونه ای بود که اهداف نیروهای امنیتی برای عدم حضور او در جشنواره را با شکست روبرو ساخت.
فیلم “دانه انجیر معابد”، ساخته محمد رسول‌اف که از طرف سینمای آلمان نامزد نود و هفتمین جوایز اسکار شده است و می رود تا کشور آلمان در صورت کسب این جایزه، برای سومین سال متوالی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی را از آن خود کند، در فیلم فستیوال رتردام نیز با استقبال فوق العاده تماشاگران روبرو گردید. این فیلم که یکی از آثار منتخب در بخش لایم لایت جشنواره است، در یکی ازسالن های اصلی فستیوال به نمایش درآمد. رسول اف که خود در جشنواره حضور داشت، در اولین اکران فیلم با دست زدنهای ممتد و بعضا ایستاده تماشاگران مورد تشویق قرار گرفت.
آقای رسول اف در گفتگو با خبرنگاران اشاره نمود که او ۱۵ سال است که در ایران با نیروهای سرکوب و زندان و محدودیت روبرو است. او ضمن برشمردن محدودیت های فیلمسازی در ایران و راه های خلاقانه برون جست از این محدودیت ها، ساخت فیلم «دانه انجیر معابد» را نتیجه مستقیم جنبش زن زندگی آزادی و حاصل شهامت و اشتیاق بازیگران برای ساخت این فیلم چالشی دانست.
رسول اف در فیلم جسورانه و‌افشاگرانه «دانه انجیر معابد»، که مخفیانه و بدون رعایت قوانین حجاب اجباری در ایران ساخته شده است، روایتگر صادق و بی پروای جنبش زن زندگی آزادی و تحولات جامعه ای است که تا پیش از این جنبش، اعتراض و مقاومت در برابر زورگویی های رژیم و آگاهی جوانان و نوجوانان تا این اندازه فراگیر نشده بود.
رسول اف در این فیلم نیز همچون دیگر فیلم هایش نظیر «دست نوشته ها نمی سوزند» و «شیطان وجود ندارد»، آنچه را می خواهد روایت کند، بی پرده، صریح و بی باکانه روایت می کند و بیننده را غرق در واقعیت رویدادهایی میکند که برایش بسیار آشنا است. داستان فیلم رسول اف را شاید فقط خانواده های بخصوصی که پدر یا مادر خانواده وابسته به حکومت و از کارگزاران رژیم بوده اند تجربه کرده باشند، اما روح حاکم بر فیلم را که بیانگر فاصله عمیق بین مردم و حکومت، میان افکار قدیم و افکار جدید، میان نسل گذشته و نسل آینده و آیینه ای برای انعکاس تحولات فکری جوانان و نوجوانان است را بیشتر خانواده های ایرانی در جریان جنبش زن زندگی آزادی تجربه کرده اند.
رسول اف در نشان دادن این تضاد در خانواده ای که پدر، بازپرس دادگاه است و همدست قاتلان حکومتی، مادر، زنی خانه دار و سنتی و دو دختر که یکی دانشجو و آگاه و معترض و دیگری محصلی کنجکاو و پرسشگر است، بسیار موفق بوده است. او در دو ساعت اول فیلم بیننده را با چنان احساس انسانی و عاطفی درگیر وقایع فیلم می کند که گویا بیننده خود در وقایع فیلم حضور دارد و روزها و ساعتهای جنبش زن زندگی آزادی را تجربه می کند.
از دیگر فیلم های حاضر در جشنواره, فیلم ارزشمند و ماندگار «تهران، تاریخ ناتمام» ساخته سعید نوری بود. این فیلم که قبل از اینکه یک فیلم سینمایی بلند باشد، یک سند معتبر تاریخی از روند تحولات فیلم فارسی در بستر تحولات اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران است، با استفاده از بخش هایی از ۱۵۰ فیلم فارسی تهیه شده است. این فیلم مستند تاریخی در چهار فصل «جهنم»، «بهشت»، «بدبختی» و «آخر شاهنامه» فصل بندی و نام گذاری شده و در هر فصل با ارائه بخش های انتخاب شده از فیلم های تهیه شده در آن برهه زمانی، به گشت و گذار در اوضاع اجتماعی آن برهه از تاریخ پرداخته است. آقای نوری که خود نویسنده و مترجم و فارغ التحصیل دکترای سینما در فرانسه است، با نگاهی بی طرفانه و صادقانه روایتی قابل اعتماد از سیر تحولات فیلم و جامعه را در این فیلم بلند ارائه نموده است.
او پیش از این با فیلم بلند «زن به روایت مرد» با استفاده از صحنه‌های بیش از ۱۲۰ فیلم که توسط کارگردانان مرد بین سال‌های ۱۹۳۲ تا ۱۹۷۹ ساخته شده‌اند، به بررسی موقعیت خانوادگی و اجتماعی زنان ایرانی پرداخته است.
فیلم های «تهران، تاریخ ناتمام» و «زن به روایت مرد » در زمره مستندهای ماندگاری هستند که تاریخ سینما و تاریخ تحولات جامعه ایران را به تصویر کشیده اند.
فیلم «جمعیت» یا کرود ساخته سهند کبیری نیز در بخش «آینده درخشان» فستیوال به نمایش در آمد. این فیلم روایتگر گروهی از دختر و پسر جوان است که می خواهند یک میهمانی شبانه به مناسبت سفر یکی از دوستانشان به خارج برپا کنند. در این فیلم که به مانند بسیاری از فیلم های ساخته شده بعد از جنبش زن زندگی آزادی، زنان بدون پوشش اجباری حجاب در آن شرکت کرده اند، دارای روایتی ساده و صریح و بی پروا است. دختران و پسران جوان بازیگر در این فیلم علیرغم مشکلاتی که سر راه برگزاری این جشن دارند، با اتفاق و همدلی و انگیزه موفق شدن، سرانجام به خواسته خود که برگزاری جشن است می رسند.
این فیلم بنا بر اظهارات آقای کبیری، کارگردان فیلم، با هزینه بسیار کم و بازی داوطلبانه بازیگران ساخته شده است.
فیلم «سان شاین اکسپرس» ساخته امیر علی نوایی که تنها نماینده فیلم های ایرانی در بخش اصلی مسابقه بود، داستان گروهی زن و مرد است که با این شرط که هرچه به آنها گفته می شود بدون اعتراض بپذیرند، در یک مسابقه غیر واقعی، مسافر قطاری خیالی برای رسیدن به یک مقصد رویایی می شوند. این فیلم که در یک قطار خیالی در یک استودیو تهیه شده اثر استعاری فاخری است که نشان می دهد، چگونه ساختارهای دیکتاتور و تمامیت خواه، موجودیت و بقای خود را از طریق ارعاب و همدست کردن مرعوبین با خود، بدست می آورند.
هردو فیلم «جمعیت» و «سان شاین اکسپرس» بدون مجوز تهیه شده است و اجازه پخش در ایران را ندارند.
فیلم دیگر شرکت کننده در این جشنواره فیلم بسیار قدیمی «غفلت» ساخته علی کسمایی و تولیدی سال ۱۳۳۲ است که به سفارش برگزار کنندگان این جشنواره و بر اساس معیارهای خاصی، انتخاب گردیده است. این فیلم در بخش «سینمای بازیافته» جشنواره به روی پرده رفت. پخش این فیلم شاید در راستای شناسایی پروسه صنعت فیلمسازی در ایران باشد که فیلم «تهران، تاریخ ناتمام» ساخته سعید نوری نمونه کامل معرفی این پروسه است. این فیلم با بازیگری زنده یاد ناصر ملک مطیعی بسیار جوان، دارای سناریو، بازیگری و کارگردانی ابتدایی است و نشان دهنده راه طولانی رشد و ارتقا فیلمسازان ایرانی در ۷۰ سال گذشته است.
جایزه اصلی جشنواره، یعنی «جایزه ببر» به فیلم «اتش یا مرگ» ساخته ایگور بزینوویچ از کرواسی تعلق گرفت و فیلم «درخت اصالت» ساخته سامی بالوجی که بیانگر دوران استعماری جمهوری دموکراتیک کنگو است، برنده «جایزه مخصوص هیئت ژوری» جشنواره گردید.
پوبلیک پرایس یا جایزه مردمی که یکی از جوایز ارزشمند فیلم فستیوال رتردام است نیز به فیلم زیبای «من هنوز اینجا هستم» ساخته والتر سالس تعلق گرفت تا به این ترتیب به فیلم های ایرانی در این جشنواره هیچ جایزه ای تعلق نگرفته باشد.
فیلم «دانه انجیر معابد» که امید می رفت برنده این بخش از مسابقه باشد علیرغم شایستگی برای تصاحب این جایزه، مغلوب فیلم «من هنوز اینجا هستم» شد که این فیلم نیز بیانگر سرکوب و دیکتاتوری در بخش دیگری از دنیا یعنی برزیل در دوران دیکتاتوری نظامی، بود.
