برخی از وفادارترین خوانندگان، شاید حتی طی چند دهه، هر چهارشنبه را به شکلی ثابت و حتی آیینی به خرید مجلهٔ شارلی ابدو اختصاص میدهند؛ گاهی همراه روزنامهٔ کنار آن، لو کانار آنشنه (روزنامهٔ فکاهی قدیمیتر و اندکی کمتر رادیکال) – یا در صورت داشتن اشتراک (آبونمان)، آن را در صندوق پستی خود مییابند.
در بیستوپنج سال گذشته، چند بار پیش آمده که آیندهٔ این هفتهنامهٔ فکاهی با کاریکاتورهای تند و تیزش زیر سؤال برود و بارها در آستانهٔ ورشکستگی قرار گیرد. همچنین شکایتهای قضایی برخی افرادی که حس میکردند مورد توهین واقع شدهاند و میخواستند «شارلی» را خفه کنند یا به کلی به سکوت وادارند، جزیی از تاریخ این نشریه است.
فهرست چنین تلاشهایی طولانی است، اما همگی بینتیجه ماندند؛ جز صدور ممنوعیت انتشار در سال ۱۹۶۰ علیه نسخهٔ پیشین این نشریه، هارا-کیری. این نشریه، که بنیانگذاران بعدی شارلی آن را منتشر میکردند، به خاطر طنز سیاهش در واکنش به مرگ ژنرال دوگل بهطور موقت ممنوع شد.
از اولین شمارهٔ سال ۱۹۷۰، شارلی ابدو نشان داده است که در فرانسه، حتی شوخیهای تهاجمی یا جنسی دربارهٔ نهادهای دینی یا سکولار، یا دربارهٔ باورها و کلیشههای گوناگون، تحمل میشود. شارلی ابدو همچنان معیار تحملپذیری و آزادی مطبوعات در فرانسه است و خواهد ماند.
پایان شوخی؟
ده سال پیش، پیش از حملهٔ مرگبار برادران کواشی به تحریریهٔ شارلی ابدو در ۷ ژانویهٔ ۲۰۱۵، آیندهٔ نشریه واقعاً نامعلوم بود. آمار مشترکان در آن زمان حدود ۷هزار نفر بود و از کمبود خوانندگان تازه رنج میبرد. «شارب»، سردبیر وقت – که خود از قربانیان آن حمله بود – اوایل همان سال با خوشحالی به پاتریک پِلو (پزشک و نویسنده) گفت که شارلی ۵۰ مشترک جدید جذب کرده است! اما در حقیقت، این هفتهنامهٔ فکاهی در آستانهٔ ورشکستگی قرار داشت.
ده سال پس از حمله به شارلی ابدو
در ۷ ژانویهٔ ۲۰۱۵ دو اسلامگرا به تحریریهٔ شارلی ابدو حمله کردند و ۱۲ نفر را کشتند. دقیقاً چه رخ داد؟
موج بزرگی از همبستگی بینالمللی، شارلی را برای مدت طولانی نجات داد؛ این بهترین و مهمترین پاسخ به تلاش تروریستها بود که میخواستند این نشریه و به طور کلی آزادی مطبوعات را نابود کنند.
ارقام شگفتآور بودند: در عرض چند روز تعداد مشترکان به ۱۲۰هزار رسید و سپس حتی از ۲۰۰هزار هم فراتر رفت. از آن شمارهٔ ویژه که اندکی پس از حمله با شمارگان ۸ میلیون نسخه چاپ شد، تمام نسخهها به طور کامل فروخته شد. افزون بر این، از سراسر جهان بیش از ۴ میلیون یورو کمک مالی سرازیر شد.
کمکهای مالی به خانوادههای قربانیان داده شد
این کمکها، طبق وعدهای که داده شده بود، بین بستگان درجهیکِ قربانیان حمله توزیع شد. روند آن را هیئتی موسوم به «شورای خردمندان» زیر نظر وزارت دادگستری و وزارت فرهنگ – با حضور سه شخصیت مستقل – مدیریت میکرد. جزییات دقیق منتشر نشد.
با این حال، شایعات ناپسندی دربارهٔ «سودجویی» هیئت تحریریه دهانبهدهان چرخید. برای دشمنان قسمخوردهٔ شارلی ابدو، این ایده که «ضدسرمایهدارانِ شارلی» فریب زراندوزی را خورده باشند، لقمهٔ آمادهای برای حمله بود.
بیوهٔ «میشل رُنو»، ژورنالیستی که در روز حمله (۷ ژانویه) بهطور اتفاقی در تحریریه بود و کشته شد، شکایتی قضایی مطرح کرد و ناکام ماند؛ چرا که معتقد بود نه فقط کمکهای مردمی، بلکه کل درآمد فروش فوقالعادهٔ روزنامه (بهخاطر همبستگی) باید به خانوادههای قربانیان برسد. دستگاه قضایی پاریس این شکایت را بیاساس دانست و رد کرد. آن زن در سال ۲۰۲۳ هم شکایتی مجدد مطرح کرده که هنوز تصمیمی دربارهاش گرفته نشده است.
تیراژ کنونی شارلی ابدو بالاتر از زمان پیش از ۲۰۱۵ است
درآمدهای ویژهٔ پس از حمله در مسیر تضمین پایداری انتشار این نشریه به کار رفت. چرا که آن شور و شوق خرید ویژه، همیشگی نماند و فروش دوباره کاهش یافت. اما با حدود ۳۰هزار مشترک و هنوز تیراژی حدود ۵۰هزار نسخه در دکهها، آمار فروش و تعداد آبونمانها از ۲۰۲۰ تقریباً ثابت باقی مانده و همچنان بسیار بالاتر از اوایل ۲۰۱۵ است.
بدین ترتیب، همبستگی باعث شد که روند کار ادامه یابد. هرچند در حمله، افزون بر سردبیر شارب، برخی چهرههای تاریخی و مهمی چون کاریکاتوریستهای وولینسکی، کابُ و اونوغه نیز جان باختند. بعد از آن، چند نفر دیگر هم جدا شدند: زیر شوک آن کشتار یا در پی آن، برخی همچون کاریکاتوریست «لوز» (که دربارهٔ حمله دو کتاب و یک آلبوم کمیک منتشر کرده) دیگر توان کار در شارلی را نداشتند، یا مانند پاتریک پلو (پزشک اورژانس و نویسنده) مسیر حرفهای دیگری برگزیدند.
مدیریت تحریریه به لوران سوریسو (ملقب به «ریس») رسید که آن را از شارب به ارث برده بود. او پس از دعوایی که در دادگاه با اریک پورتو (مدیرکل سابق) بر سر سهام داشت و آن را برد، از سال ۲۰۲۳ تنها سهامدار این روزنامه است.
سرانجام «خانهٔ کاریکاتور مطبوعاتی»؟
دیگر قرار نیست شارلی ابدو به تنهایی بار مسؤولیت دفاع همیشگی از آزادی کاریکاتور را به دوش بکشد. در سراسر جهان، رسانههای دیگری نیز مرتباً آثاری را منتشر میکنند که از نظر بنیادگرایان «کفرآمیز» تلقی میشود. طبق برنامه، بالاخره قرار است امسال (پس از کشمکشهای اداری) در ساختمانی که پیشتر یک مدرسه بوده، «خانهٔ کاریکاتور مطبوعاتی» ساخته شود؛ طرحی که پس از حملهٔ ۲۰۱۵ اعلام شد. این مرکز به یاد ۱۱ کشتهشدهٔ آن رویداد اختصاص خواهد داشت.
منبع: روزنامه تاتس
