کُردان، این تبعیدیان تاریخ!
نویسندگان، شاعران و ادیبان کُرد درتبعید، اندکی از انبوه مردم [۱]
ای بلبلان عاشق و ای طوطیان مست
آنجا که یافتید به هند وصال، دست
یادی کنید از من گم کرده آشیان
نامی برید از من دلخون داغدار
ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی، استانبول ۱۹۲۰
مهاجرتهای اجباری، تبعید مبارزان و دگراندیشان، از جمله فرهیختگان اهل قلم، پدیدهای است تاریخی و ریشه در وضعیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جوامع دارد. در تاریخ کُردستان، مهاجرت و تبعیدهای اجباری پدیده نوینی نیست، و قدمت ثبت شده آن، دستکم به بیش از ۵ سده پیش برمیگردد. پس از تقسیم سرزمین کُردستان در میان صفویان ایران و ترکهای عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی، روند مهاجرت و تبعید داخلی و خارجی مردم کُرد در همه پادشاهیهای ایران، از صفویان گرفته تا قاجار و پهلوی سرعت گرفت. کُردهای کنونی خراسان، قزوین، ورامین، دماوند، کلاردشت و غیره، حتی شاهسونهای مشکین شهر از جمله صدها هزار مردم بیگناه ساکن مرزهای نوین با عثمانی بودند که قربانی سیاست دولتهای ناتوان ایران برای حفاظت مرزهای خود شدند و همه، جز اندکی از آنان، رنگ زبان و مذهب تبعیدگاه جدید را به خود گرفتند. همزمان، تبعید گروههای دیگری از مردم کُرد به دیگرسوی مرز توسط هر دو دولت ایران و عثمانی هم تبدیل به بخشی از زندگی تلخ و آزاردهنده مردم این دیار در پنج سده اخیر شد. مبارزه مردم کُرد برای حق تعیین سرنوشت همواره با سرکوب شدید، کشتارهای گروهی و تبعید مردم از سوی حکومتهای مرکزی یا در نتیجه مهاجرت انقلابیون و مبارزین آن به خارج از سرزمینهای مادریشان همراه بوده است. شرفخان بدلیسی، پدر تاریخ نویسی کُردستان و خالق کتاب ارزشمند ‘شرفنامه، پس از تبعید خانواده وی از شهر ‘بدلیس’ عثمانی به ایران، در سال ۱۵۴۳ در روستای کرهرود قم بدنیا آمد و چند دهه از زندگی خودرا در شهر قزوین سپری نمود. ‘کُردستان’ نخستین روزنامه کُردی در سال ۱۸۹۸ در قاهره منتشر شد؛ ‘خویبوون’ نخستین حزب سیاسی کُرد در سال ۱۹۲۷ در لبنان تأسیس یافت، ‘مید تی وی’ نخستین تلویزیون کُردی در سال ۱۹۹۵ در بلژیک راه انداخته شد و …
اگر مبنای موج مهاجرتهای معاصر کُردهای کُردستان ایران را تحولات پس از سرکوب جمهوری نوپای کُردستان در سال ۱۳۲۴ ملاک قرار دهیم، میتوان آن را به دو دوره ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۷ و پس از این تاریخ تاکنون تقسیم کرد. گرچه قبل ازاعلام جمهوری کُردستان در سال ۱۳۲۴ و سقوط آن در پی یورش ارتش شاهنشاهی به کُردستان در آذرماه سال ۱۳۲۵، کم نبودند روشنفکران و انقلابیون کُردی که مانند ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی به اتحاد شوروی پناه بردند یا چون فرج الله ذکی مریوانی و محیالدین صبری که سر از قاهره درآوردند.
کنشگران سیاسی و فرهنگی کُرد ایران در بازه زمانی ۱۳۲۵ تا پیروزی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ بطور عمده به کُردستان عراق و بخشی نیز به اتحاد شوروی و کشورهای سوسیالیستی پناه میبردند. تعداد اندکی نیز در کشورهای اروپای غربی اقامت گزیدند. با سرنگونی رژیم شاهنشاهی بسیاری از آنان بعد از یک مهاجرت طولانی به ایران بازگشتند. اما این بار برخی از آنان مانند حسن قزلجی (۱۲۹۲ بوکان – ۱۳۶۳ زندان اوین تهران) و علی گلاویژ (۱۳۰۱ بوکان – ۱۳۶۷ زندان اوین تهران) توسط نیروهای امنیتی سپاه پاسداران دستگیر و در مخوفگاههای رژیم اسلامی ایران به کاروان جانباختگان راه آزادی پیوستند و یا چون محمد امین شیخالاسلامی مکری متخلص به هیمن شاعر ملی کُرد (۱۳۰۰ لاچین مهاباد – ۱۳۶۵ اورمیه) در گوشه عزلت درگذشتند. عبدالرحمان شرفکندی متخلص به هژار(۱۳۱۰ مهاباد – ۱۳۶۹ کرج) نیز که پس از نزدیک به ۳ دهه زندگی در مهاجرت، پیش از انقلاب به ایران بازگشته بود، در سال ۱۳۶۹در ایران درگذشت.
با به قدرت رسیدن نیروهای بنیادگرا و واپسگرای اسلامی در ایران، یورش پردامنه ‘سپاهیان اسلام’ به کُردستان و آغاز موج جدید سرکوب جنبش ملی کُرد، که به تدریج با عقبنشینی احزاب کُردستانی، بویژه نیروهای سیاسی و نظامی حزب دمکرات کُردستان ایران و سازمان انقلابی زحمتکشان کُردستان ایران (کومله) بسوی کُردستان عراق همراه بود، بخشی مهمی از آنان به مرور زمان، بطور عمده به کشورهای اروپای غربی، کانادا و امریکا مهاجرت کردند. تعدادی از نیروهای کُرد وابسته به حزب توده ایران، سازمان فداییان خلق ایران – اکثریت و حزب دمکرات کُردستان ایران- پیروان کنگره چهارم نیز پس از یورش نیروهای امنیتی ایران به تشکیلات آنان در دهه ۶۰ شمسی، ابتدا به کُردستان عراق، سپس به اتحاد شوروی و دیرتر به کشورهای غربی روی آوردند. ادامه سیاستهای سرکوبگرانه نهادهای امنیتی ایران در چند دهه اخیر سبب بیشتر شدن شمارمهاجرین و تبعیدیهای کُرد شده است و به یقین میتوان گفت که وسعت و ابعاد مهاجرت فردی و گروهی کُردهای ایران از نظر کمی و کیفی در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی ایران، در مقایسه با دوران قبل آن بیسابقه بوده است.
به درازا کشیده شدن عمر نکبتبار حکومت اسلامی در ایران و اقامت طولانی مدت نیروهای مهاجر ایرانی، از جمله کُرد در خارج از سرزمین مادری، با تراژدی مرگ بسیاری از کنشگران سیاسی، نویسندگان، شاعران و هنرمندان آنها، چه در پی ترورهای سازمان یافته جمهوری اسلامی مانند دکتر عبدالرحمان قاسملو، دکتر صادق شرفکندی و سعید یزدانپناه؛ یا به دلیل بیماری، تصادف، کهولت سن و غیره مانند کریم حسامی، دکتر رحیم سیف قاضی، دکتر جعفر شفیعی، خالد حسامی و …. همراه بوده است.
بسیاری از نویسندگان، شاعران و هنرمندان تبعیدی کُرد، نتوانستند سرزمین مادری خود را که به آن عشق میورزیدند، باردیگر ببینند و اکنون در آرامگاههای کشورهایی که در واقع به میهن دوم آنها تبدیل شده بود، به خواب ابدی فرو رفتهاند. بخشی از آنان توانستند آثار گرانبهایی در عرصههای گوناگون ادبی و هنری و سیاسی از خود به یادگار بگذارند و از این طریق به رشد فکری و سیاسی و فرهنگی مردم خود کمک کنند. این جانهای شیفته اگر در سرزمین خود و در پرتو دمکراسی و آزادی میزیستند، بدون شک میتوانستند منشاء خدمات گرانبهاتری به مردم و میهن خود باشند.
ابتدا چند توضیح:
- اسامی نویسندگان و شاعرانی که در خارج از کُردستان ایران درگذشتهاند با مراجعه به افراد و نهادها و سایتهای متعدد انترنتی جمعآوری شده است. از تمام دوستانی که در این امر ما را یاری دادند و بویژه دوست گرانمایه آقای قادر وریا سپاسگزاریم.
- ترتیب سیاهه افراد بر اساس ‘سال درگذشت’ آنها تنظیم شده است.
- معیار قرار دادن افراد در این سیاهه بر پایه نگاشتن کتابهای چاپ شده، یا نشر مقالات و اشعار در مجلات، روزنامهها و سایتهای مختلف بوده است.
- متاسفانه بخاطر امکانات محدود در دسترسی به نام و سال تولد افراد، کمبودهایی در این سیاهه دیده میشود. امید است این نوشته مبنائی برای کارهای بزرگتر از سوی پژوهشگران و افراد علاقمند در جهت تکمیل آن باشد.
- لازم میدانیم از سایت ‘آوای تبعید’ برای گرامیداشت نویسندگان، شاعران و ادیبانی که دور از میهن، در آغوش خاک خفتهاند، تشکر نماییم.
- با توجه به این که برخی از افراد در مسیر مبارزات سیاسی خود و بویژه با توجه به معضل انشعابات سیاسی در احزابی چون حزب دمکرات کُردستان ایران و سازمان انقلابی زحمتکشان کُردستان ایران – کومله، در حزبهای همنام با داشتن پسوند و پیشوندهائی جداگانه فعال بودهاند، در برخی جاها به ذکر واژههائی چون حزب دمکرات کُردستان ایران ، کومله، یا فعال سیاسی، اکتفا شده است.
سیاهه شماری از نویسندگان، شاعران و هنرمندان کُرد که در تبعید جان باختند:
ملا عبدالله بیتوشی (علامه بیتووشی) متولد ۱۱۳۵(۱۷۲۲ – ۱۷۲۳ میلادی روستای بیتوش سردشت – ۱۲۱۰ – ۱۲۱۱ / متوفی در بصره عراق حوالی سال ۱۷۹۶ میلادی، شاعر، نویسنده و عالم دینی. مدرس علوم دینی در مدارسی در احساء و بصره بودە است. او نویسنده بیش از ۲۰ اثر به زبانها فارسی و عربی میباشد، از جمله:
۱. حواشی مدون بر شرح فاکهی (در علم نحو ـ ۵۴۵ صفحه ـ در سال ۱۱۶۸ خورشیدی تألیف شده است)
۲. حواشی مدون بر کتاب البهجه المرضیه شرح الالفیه در صرف و نحو
۳. منظومهای در بیان افعالی که هم لازم و هم متعدی استعمال میشوند (۵۵ بیت)
فرجالله ذکی مریوانی (۱۲۴۷/۱۸۶۹مریوان-۱۳۱۵/۱۹۳۷ قاهره) نویسنده، پژوهشگر ومترجم. او از طلاب مدرسه دینی روحانیون مردوخی بود که از شهر سنندج به بغداد و آنگاه به قاهره رفت و دیانت بهائی را پذیرفت. در اواخر سده نوزدهم در چاپخانهای به اسم ‘مطبعه علمی کُردستان’، که خود در قاهره تأسیس کرده بود، جدای از چاپ کتب کُردی، نشریات مذهبی دین بهائی را نیز منتشر میکرد، بگونهای که یکی از الواح بهاءالله به نام وی ثبت شده، نام او را برای همیشه جاودانی ساخته است. او بعد از زرنوف روسی نخستین کسی است که کتاب شرفنامه (تاریخ الاکراد) شرفالدین بدلیسی را در قاهره منتشر کرد. نسخه چاپ وی منبع چاپ محمدلوی عباسی در تهران و چهار ترجمه کُردی و عربی شرفنامه شد.
محیالدین صبری (۱۲۳۸/۱۸۶۰روستای کانی مشکان سنندج – ۱۳۱۸/۱۹۴۰ قاهره) نویسنده، پژوهشگر، مترجم. او در سال ۱۸۹۴ میلادی به ترکیه و سپس در سال ۱۹۰۰ میلادی به مصر سفر کرد و در دانشگاه الازهر تحصیل نمود. او مدتی در ‘مطبعه علمی کُردستان’ با فرجالله ذکی همکاری کرد. محی الدین صبری به بهائیت گروید و به همراه فرجالله ذکی شروع به انتشار کتابهایی در مورد دین جدید خود، و همچنین برخی از آثار تولستوی کردند.
حسین حزنی موکریانی [حسین سید عبدالطیف متخلص به داماو]، (۱۲۶۱/ ۱۸۸۳روستای اینچکه سقز۱۳۲۱/ ۱۹۴۳ بغداد) نویسنده،روزنامهنگار و تاریخ نویس.در سال ۱۹۱۵ نخستین چاپخانه با حروف کُردی را در شهر حلب سوریه تأسیس نمود و ده سال بعد آنرا به شهر رواندوز و آنگاه به شهر اربیل در کُردستان عراق انتقال داد. او در آن شهر روزنامه و کتابهای بسیار کُردی از جمله آثار ماندگار خود را چاپ نمود. کتاب ۳ جلدی ‘نگاهی به گذشته’، ‘تاریخ امیران سوران’، ‘تاریخ نامداران کُرد’، ‘عکاسی و جهانگردی’، ‘تاریخ کُرد’، ‘تاریخ مکریان و نادر شاه در سرزمین ایران’ از جمله آثار او میباشند.
گیو موکریانی، [عبدالرحمان لطیف اسماعیل] (۱۲۸۱/۱۹۰۳ مهاباد – ۱۳۵۶/۱۹۷۷ اربیل) تاریخنگار، زبانشناس، نویسنده، روزنامهنگار و فرهنگنویس، همراه نابرادری خود، حزنی موکریانی، در چاپخانه زار موکریانی در شهر اربیل به نشر آثار کُردی اقدام نمود. او مؤلف چهار فرهنگ مستقل کُردی به کُردی، عربی به کُردی (فهرھهنگی کۆڵکهزێڕینه )، فرهنگ چند زبانی عربی، فارسی و فرانسوی، فرهنگ کُردی – عربی (فهرھهنگی مهھاباد) و چندین فرهنگ دیگر است. فرهنگ کُردی-کُردی او که بعنوان یکی از موثقترین فرهنگهای کُردی از آن نام برده شده است، در حال حاضر مفقود است ولی فرهنگ کردی-کردی او به نام ‘کُردستان’ در سال ۱۹۹۹ در اربیل چاپ شده، از طریق آنلاین قابل دسترسی است. او به زبان فرانسه مسلط بود، عکاسی و کلیشهسازی میکرد. از سال ۱۹۵۴ تا سال ۱۹۶۰ نیز مجله ‘ههتاو’ (خورشید) را در اربیل چاپ میکرد. ‘گیونامه’ و ‘کشکول کوردی’ از آثار دیگر او هستند.
ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی (۱۲۶۴/۱۹۸۵ کرمانشاه – ۱۳۳۵/۱۹۵۷ مسکو) شاعر شورشی، نویسنده، روزنامهنگار، دولتمرد و سیاستمدار کمونیست. او در نهضت جنگل و مشروطه ایران فعالانه شرکت کرد و از فرماندهان ژاندارمری نوپای ایران و عضو حزب سوسیال دمکرات ایران بود. در جریان جنگ اول جهانی جانب آلمان و عثمانی را گرفت و با انگلیسیها درافتاد، در کرمانشاه و استانبول نشریه ادواری منتشر نمود، انقلاب سرخ تبریز را در سال ۱۹۱۹ رهبری کرد، به شوروی پناهنده شد و تا پایان عمر در آنجا اقامت گزید. اشعار وی علیه شاه و شیخ و خرافات، سرشار از امید به آیندهای دور از طبقات و تبعیضات است. اپرای ‘کاوه آهنگر’، ‘قصیده کرملین’، ‘تاج و بیرق’، ‘دیوان اشعار’، ترجمه ‘شاهنامه’ فردوسی با همکاری همسرش سلسله بانو به زبان روسی از جمله آثار او هستند. نمونههائی از اشعار کردی وی در سال ۱۹۱۹ در نشریه ژین، چاپ استانبول منتشر شده است.
علامه ملا محمد قزلجی (ترجانیزاده) ( سال ۱۲۷۵/۱۸۹۵ ساوجبلاغ – ۱۳۳۸/ ۱۹۵۹ بغداد) نویسنده، شاعر، مدرس فلسفه و حکمت و تفسیر اسلام دانشگاههای بغداد، مفتی اعظم بغداد، بنیانگذار و سردبیر روزنامهی «کورد» در سال ۱۳۲۰ شمسی در ارومیه بود. این روزنامه بعنوان یکی از نخستین روزنانههای کردی در ایران به شمار میاید. او نویسنده کتابهای زیادی است، از جمله: التعریف بمساجد السلیمانیه، شرحی بر ربع مجیب (در علم هیأت)، یک دوره حواشی بر لباب الاشارات امام فخرالدین رازی.
محمد کابلی متخلص به ‘قانع’ (۱۲۷۷/۱۸۹۸ دۆڵاش، مریوان – ۱۳۴۴/۱۹۶۵ روستای لهنگهردێ، منطقه شلێر در کُردستان عراق) سوسیالیست و شاعر زحمتکشان. کتابهای ‘ گوڵاڵهی مهریوان’،(لاله مریوان) ، ‘باخچهی کوردستان، ‘چوار باخی پینجوین’ (چهار باغ پنجوین)، ‘ شاخی ههورامان’ (کوه هورامان)، ‘دهشتی گهرمیان، (دشت گرمیان) و ‘ زایهڵهی زرێبار’ (پژواک زریبار) از جمله کتابهای او هستند.
سلیمان معینی (فایق امین) ۱۳۱۱ / ژانویه ۱۹۳۳ مهاباد – ۲۵ اردیبهشت ۱۳۴۷ / ۱۵ مه ۱۹۶۸ ترور در کردستان عراق توسط پارت دمکرات کُردستان) روزنامهنویس، کنشگر سیاسی و از شخصیتها و رهبران برجسته حزب دمکرات کُردستان، از نویسندگان نشریات حزبی و از جمله منتشر کنندە ‘رۆژ’ ارگان شاخه ۳ حزب دمکرات کُردستان بود که پس از کنگرە دوم این حزب در آذرماه ۱۳۴۳/۱۹۶۴ به چاپ میرسید. پیکر سلیمان معینی پس از ترور به ساواک ایران تحویل گردید و پس از به نمایش گذاشتن آن در چندین شهر کُردستان ایران مانند اشنویه و پیرانشهر و مهاباد، توسط مردم پس گرفته شد و با احترام بسیار طی مراسمی در زادگاهاش به خاک سپرده شد. مردم کُرد نشان دادند که فرزندان خود را فراموش نمیکنند.
عبدالـله اسحاقی (احمد توفیق) (۸ اردیبهشت ۱۳۱۰ / ۲۹ آوریل ۱۹۳۱ مهاباد – زندان ابوغریب در زیر شکنجه، بغداد۱۳۵۲/ ۱۹۷۳) کنشگر سیاسی، روزنامهنویس و نویسنده مقالات سیاسی در نشریات حزب دمکرات کُردستان، از جمله ‘کوردستان’ در سال ۱۳۳۹/۱۹۶۰ و ‘دیسان بارزانی’ در سال ۱۳۴۰-/۱۹۶۱ بود. او در کنگره دوم حزب دمکرات کُردستان در آذرماه ۱۳۴۳/۱۹۶۴ بعنوان نفر اول این حزب انتخاب شد و ۶ ماه پس از کنفرانس سوم حزب (خرداد ۱۳۵۰/ ژوئن ۱۹۷۱) در دی ماه ۱۳۵۰/ژانویه ۱۹۷۲ در نتیجه تغییراتی که در رهبری و تسلط جناح چپ حزب به رهبری د. قاسملو در این حزب صورت گرفت، به اتهام فعالیتهای ضد حزبی از حزب اخراج گردید. در اوایل پاییز ۱۹۷۲ او در بغداد دستگیر و احتمالا در اردیبهشت ۱۹۷۳ پس از تحمل شکنجههای طاقت فرسا بخاطر عدم همکاری او با دولت بعث عراق بر علیه بارزانی و جنبش ملی کُرد در کردستان عراق کشته شد.
عبدالرحمان ذبیحی ملقب به ‘علما’ (۱۲۹۹/۱۹۲۰مهاباد /۱۳۵۹/ ۱۹۸۰ عراق، توسط نیروهای امنیتی حزب بعث در محل نامعلومی به قتل رسید) . فعال سیاسی، نویسنده، روزنامهنگار، پژوهشگر ادبیات و زبان کُردی و فرهنگ نویس. ذبیحی از بنیانگذاران کومله ژ.ک (جمعیت احیای کُرد) و ارگان مرکزی آن به نام نیشتمان (میهن) در سال ۱۳۲۱/ ۱۹۴۲ بود. فرهنگ زبان کُردی (قامووسی زمانی کوردی) از جمله آثار او است. تاکنون فقط دو جلد نخست این اثر که در برگیرنده دو حرف ‘الف’ و ‘ب’ میباشند، به چاپ رسیدهاند و ظاهرا مجلدات دیگر آنرا بعثیهای عراق مصادره و نابود کردەاند.
علاءالدین سجادی (۱۲۸۵/۱۹۰۷ سنندج –۱۳۶۳/ ۱۹۸۴ بغداد) نویسنده، شاعر، روزنامهنگار، تاریخنویس و ادیب، سردبیر مجله ‘گلاویژ’ و مجله ‘نزار’ (کوهستان)، استاد ادبیات و تاریخ ادبیات کُرد در دانشگاه بغداد. کتابهای ‘رشته مروارید’، ‘تاریخ ادبیات کُردی’، ‘همیشه بهار’، ‘دستور و فرهنگ زبان کُردی’، ‘انقلاب کُردها و انقلاب عراق’ از جمله آثار قلمی او هستند.
دکتر رحیم سیف قاضی (۱۳۰۴/۱۹۲۵ مهاباد –۱۳۷۸/۱۹۹۱ باکو) نویسنده، پژوهشگر، روزنامهنگار، دکترای تاریخ و از رهبران حزب دمکرات کُردستان ایران، فرقه دمکرات آذربایجان و عضو حزب توده ایران بود. او از افراد مؤسس و عضو هیات تحریریه روزنامه ‘ کُردستان’ ارگان حزب دمکرات کُردستان ایران در باکو بشمار میآمد. رمان ‘پیشمرگه’ و کتابهای ‘قاضی محمد و مساله خودمختاری در کُردستان ایران’، ‘قاضی محمد و جنبش رهایبخش ملی کُرد در کُردستان ایران (۱۹۴۵ – ۱۹۴۶)’از جمله آثار او هستند.
دکتر کریم ایوبی ( ۱۳۰۳/۱۹۲۴ مهاباد – ۱۳۷۴ /۱۹۹۵ لنینگراد) پژوهشگر، مترجم، دکترای زبانشناسی و شرق شناسی. او بیشتر آثار خود را بطور مشترک با ایرایدا آناتولیونا سمیرنووا نوشته است. کتابهای ‘آواشناسی زبان کُردی (گویش مکری)’، ‘ گویش کُردی مکری’، ‘گویش کُردی زازا’، ‘گویش کُردی سورانی’، ‘گرامر تاریخی گویش شناختی زبان کُردی’ و ترجمه ‘غزلیات دیوان شیخ احمد جزیری شاعر کُرد سدهی پانزدهم’ از کُردی به روسی از جمله آثار مشترک آنها به زبان روسی میباشد. پس از مرگ، پیکر ایوبی توسط همسر روسی وی به مهاباد انتقال یافت و در مهاباد به خاک سپرده شد.
کریم حسامی ( ۱۳۰۵ /۱۹۲۶، روستای بیرم مهاباد- ۱۳۸۰/۲۰۰۱ استهکلم) نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، گوینده بخش کُردی رادیو پیک ایران در بلغارستان، از رهبران حزب دمکرات کُردستان ایران. از جمله آثار او، برگردان کتابهای ‘مادر’ ماکسیم گورکی، ‘نان و شراب’ اینیاتسیوسیلونه، ‘آزادی و مرگ’ اثر نیکوس کازانتزاکیس، ‘افسانههای کُردی’ اثر رودینکو، ‘زمین کوچک’ اثر برژنف از فارسی به کُردی است. کتاب ‘خاطرات’ ۱۱ جلدی و انتشار نشریه ‘عصر جدید’ به زبان کُردی در سوئد و کتابهای ‘کاروانی از شهیدان کُردستان’، ‘جمهوری دمکراتیک کُردستان یا خودمختاری’، ‘کُرد در بازی دولتهای قدرتمند و حکومتهای منطقه’، ‘سفر به کُردستان’ و ‘دمکراسی چیست؟’ از جمله آثار وی میباشند
محمد شاپسندی( ۱۲۹۹/۱۹۲۰ مهاباد –۱۳۸۴/ ۲۰۰۶ کُردستان عراق)، عضو جمعیت احیای کُرد با نام مستعار م ش. آذر،. نویسنده، روزنامهنگار، کنشگر سیاسی. مقالات او در نشریه ‘کُردستان’ ارگان حزب دمکرات کُردستان ایران، و گروگاڵی منداڵان در دوران جمهوری کُردستان چاپ شدهاند. او پس از مهاجرت به کُردستان عراق با نشریات کُردی آنجا همکاری نمود. خاطرات او در سال ۲۰۰۶ در سلیمانیه به چاپ رسید.
عبدالقادر دباغی (۱۳۰۰/۱۹۲۱ سقز/۱۳۸۸- ۲۰۰۹ لندن) نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، از اعضای جمعیت احیای کُرد و کادر فعال حزب دمکرات کُردستان ایران. نویسنده صدها مقاله سیاسی، ادبی، تاریخی و فرهنگی برای رادیو صدای کُردستان ایران و مجلات و نشریات حزب دمکرات کُردستان ایران و نشریات سیاسی و اجتماعی در کُردستان عراق بود. کتابهای ‘ژ. کاف چه بود؟’، ‘پاسخ انتقادی به جزوه ملا قادر مدرسی در مورد جمعیت احیای کُرد’، ترجمه کتاب ‘حاجی آقا ‘اثر صادیق هدایت از جمله آثار او به زبان کُردی میباشند.
پیروت اسکندری ( ۹ مهر ۱۳۳۱/۱ اکتبر ۱۹۵۲ آلیاوا(ئالئاوا) اشنویه – ۱۸ تیر ماە ۱۳۸۸/ ۹ جولای ۲۰۰۹ فنلاند) نویسنده و فعال سیاسی. کتاب ‘هێلانه بەرزەکان'(آشیانههای بلند) از او به یادگار ماندە است.
خالد حسامی متخلص به هیدی (۱۳۰۶/۱۹۲۷ روستای شیخالی بوکان – ۱۳۹۵/ ۲۰۱۶ اربیل، کُردستان عراق) شاعر، نویسنده، کنشگر سیاسی، از همکاران رادیو صدای کُردستان عراق و دیرتر رادیو کرمانشاه. او در هنگام مهاجرت به کُردستان عراق در بخش انتشارات پارت دمکرات کُردستان نیز فعالیت میکرد. مجموعه اشعار او ‘کاروان خیال’ و ‘آینه شکسته یا خاطرات هیدی’ از جمله آثار او هستند که به چاپ رسیدهاند.
صدیق انجیری آذر، نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، پژوهشگر ادبی ( ۱۳۰۳/۱۹۲۴ مهاباد- ۱۳۴۵/۱۹۶۶، ترور در کُردستان عراق توسط عوامل ساواک ایران). او مدیر مسئول نشریه “هاواری نیشتمان” (فریاد میهن) ارگان اتحادیه جوانان دمکرات کُردستان در دوره جمهوری کُردستان در سالهای ۱۳۲۵-۱۳۲۴ و عضو هیات نویسندگان ‘کُردستان’ ارگان حزب دمکرات کُردستان ایران در سال ۱۳۳۳ بود. مقالاتی از او در باره کُردستان در شمارههای ۵ تا ۷ سال ۱۳۲۷ مجله رزم نشریه سیاسی حزب توده ایران چاپ شده اند. ترجمه کتابهای ‘مگسها’ و ‘مردههای بی کفن و دفن’ اثر ژان پل سارتر از فرانسه به فارسی از جمله کارهای ماندگار او هستند. نیمایوشیچ از او ‘بعنوان بزرگترین انسانی یاد میکند که در زندگی خود دیده است’. [۲]
محمد امین سراجی اقدم. (۱۳۱۳ /۱۹۳۴مهاباد، ۱۳۸۹/۲۰۱۰استهکلم) نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، از اعضای رهبری حزب دمکرات کُردستان ایران و حزب توده ایران. مقالات او در نشریات ‘کُردستان’، ‘تیشک’، ‘مردم’ و مجله ‘صلح و سوسیالیسم’ و … به چاپ رسیدند. از جمله آثار او: ترجمه ‘مانیفست’ – اثر مارکس و انگلس به کُردی، و ترجمه به چاپ نرسیده ‘جنگهای چریکی’ اثر مائو تسه تونگ میباشد.
دکتر جعفر شفیعی (۱۳۳۰/۱۹۵۱ بوکان – ۱۳۶۶/۱۹۸۷ حوالی شهر تکریت عراق، تصادف اتومبیل) نویسنده، مترجم، پزشک متعهد، سردبیر رادیو صدای انقلاب ایران (رادیوی کومله)، نشریه پیشرو و دیگر نشریات حزبی کومله و حزب کمونیست ایران. ترجمه کتاب ‘روانپزشکی علمی’اثرگ.موروزوف – و.رماسنکوف و جزوه ‘حزب دمکرات: سوسیالیسم یا سرمایهداری؟ بحث کوتاهی در باره: بحث کوتاهی در باره سوسیالیسم’ از جمله آثار او میباشند.
محمود سجادی(۱۳۲۰/ ۱۹۴۴ سنندج – ۱۳۶۶/ ۱۹۸۸، درگیری با نیروهای مسلح رژیم اسلامی ایران، کنار دریاچه سیروان در کُردستان عراق[۳]). ‘فرهنگ انگلیسی به فارسی و کُردی’، ‘مجموعه اشعار’، رمان ‘ شاری تینو ‘ (شهر تشنه) و ‘دستور زبان کُردی’ از جمله آثار چاپ نشده او میباشند.
دکتر عبدالرحمان قاسملو (متولد ۱۳۰۹/۱۹۳۰ اورمیه – ترور توسط عوامل جمهوری اسلامی، ۱۳۶۸ /۱۹۸۹وین) نویسنده، روزنامهنگار، دکترای اقتصاد و سیاستمدار برجسته کُرد، عضو و کادر پیشین حزب توده ایران، دبیرکل حزب دمکرات کُردستان ایران. کتابهای ‘کُردستان و کُرد’، ‘چهل سال مبارزه برای آزادی کُرد و کُردستان، ‘کورته باس’ (‘بحثی مختصر) در مورد سوسیالیسم دمکراتیک، از جمله آثار او میباشند. کتاب کُردستان و کُرد او به چندین زبان از جمله انگلیسی، عربی، فرانسوی، کُردی و فارسی ترجمه شده است.[۴]
صدیق کمانگر( ۱۳۲۵ / ۱۹۴۶ کامیاران – ۱۳۶۸/۱۹۸۹ ترور در رانیه، کُردستان عراق) وکیل دادگستری، از رهبران برجسته کومله و حزب کمونیست ایران، نویسنده مقالات سیاسی در نشریات کومله، مسئول رادیو ‘صدای انقلاب ایران’ (رادیو کومله) و از نویسندگان و گویندگان آن.
دکتر صادق شرفکندی ( ۱۳۱۶ / ۱۹۳۸بوکان – ۱۳۷۱/۱۹۹۲ ترور در رستوران میکونوس برلین) نویسنده، روزنامه نگار، دکترای شیمی و استاد پیشین دانشکده تربیت معلم در تهران، دبیرکل حزب دمکرات کُردستان ایران پس از دکتر قاسملو. کتاب ‘تاریخ مختصرجنبشهای ملی خلق کُرد از قرن نوزدهم تا جنگ جهانی دوم’ از جمله آثار او است.
سعید یزادن پناه (۱۳۴۳/۱۹۶۴بوکان – ۱۳۷۰/۱۹۹۱ ترور درسلیمانیه عراق) نویسنده مقالات سیاسی و اجتماعی از جمله جزوه ‘اتحاد انقلابیون خلق کُردستان را بهتر بشناسیم!’. او ۴ ماه پس از بنیان نهادن ‘سازمان اتحاد انقلابیون خلق کُردستان’، توسط عوامل جمهوری اسلامی ایران ترور شد.
علی حسنیانی (۱۳۱۸/ ۱۹۳۹ مهاباد- ۱۳۷۱/ ۱۹۹۲ کپنهاک دانمارک)، وکیل دادگستری، نویسنده و شاعر با تخلص شعری هاوار. از جمله آثار او به زبان کُردی: دیوان شعر ‘گناه’، ‘مجموعه مقالات و داستانها’، همچنین رمان ‘درویش’ میباشد. او از همکاران قلمی مجله ‘سروه’ و از بنیانگذاران انجمن ادبی در مهاباد بود.
سلام عزیزی (۱۳۲۵/۱۹۴۶ روستای عزیزکند بوکان – ۱۳۷۸/۱۹۹۹ بغداد) نویسنده، حقوقدان و از رهبران حزب دمکرات کُردستان ایران. کتابهای ‘سفر بی بازگشت’ و ‘کُردستان و جمهوری اسلامی’ از جمله آثار او هستند.
عثمان رحیمی(۱ فروردین ۱۳۳۵/۲۱ مارس ۱۹۵۶ بانه – ۲۰ شهریور ۱۳۸۶، ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۷ کویه، کُردستان عراق) نویسنده مقالات سیاسی در نشریه کُردستان ارگان حزب دمکرات کُردستان، مترجم، کنشگر سیاسی و اعضای رهبری حزب دمکرات کُردستان ایران بود. ترجمه کتاب ‘مفاهیم اساسی جامعه شناسی’ ماکس وبر به زبان کُردی از جمله کارهای به یادماندنی او است.
طه عتیقی ( ۱۳۲۷/۱۹۴۹ مهاباد – ۱۳۸۸ /۲۰۰۹ سوئیس) نویسنده، مترجم، مشاور کمیته مرکزی حزب دمکرات کُردستان ایران، از بنیانگذاران و نویسندگان رادیو صدای کُردستان ایران[حدکا]، مترجم کتابهای‘تاریخ مختصرجنبشهای ملی خلق کُرد’ اثر دکتر صادق شرفکندی و کتاب ‘کُردستان و کُرد’ نوشته دکتر قاسملو از کُردی به فارسی است.
دکتر افراسیاب حلیمی (هورامی) (۱۳۳۴/۱۹۵۷ نودشه اورامان – ۱۳۸۹/ ۲۰۱۰ مسکو) نویسنده، مترجم، پژوهشگر، دکترای تاریخ و کنشگر سیاسی. کتابهای ‘شورش شیخ سعید پیران و اتحاد شوروی’، ‘تراژدی کُردهای اتحاد شوروی’، ‘کُرد در جنگهای روسیه با ایران و ترکیه’ (ترجمه از روسی به کُردی)، ‘بارزانی و جنبش رهایبخش کُرد’ (ترجمه از کُردی به روسی)، ‘جنبش کُرد در دوران معاصر'(ترجمه از روسی به فارسی)، ‘کُرد در آرشیوهای روسیه و اتحاد شوروی’، ‘کُردستان ماواری قفقاز’ از جمله آثار منتشره او هستند.
شیخ جلال الدین حسینی ( ۱۳۰۷ / ۱۹۲۷ بانه – ۱۳۸۹/ ۲۰۱۰ اربیل) متخلص به ‘پهژار’، شاعر و شخصیت سیاسی، ملی و مذهبی. او از بنیانگذاران ‘سازمان مبارزه ملی و اسلامی کوردستان ایران’ بود که دیرتر به ‘سازمان خبات کُردستان ایران’ تغییر نام داد. اشعار میهنی وی در روزنامه ‘کُردستان’ در دوره جمهوری کُردستان و سایت اینترنتی خبات و … منتشر شده است.
سعید ناکام. روستای دەوەشاری مهاباد -۱۲۹۵ شمسی/۱۹۱۷- ۲ فوریه ۲۰۱۱/ ۱۳ بهمن ۱۳۸۹ شقلاوە، کُردستان عراق. نویسندە، مترجم، روزنامهنویس و کنشگر سیاسی. در جمهوری کُردستان (۱۹۴۶) مسئول چاپخانه روزنامه “کوردستان” ارگان مرکزی حزب دمکرات کُردستان در مهاباد بود. او در کار چاپ و نشر نشریاتی چون “ژیان”، “ئازادیی کوردستان”، “دەنگی پێشمەرگه”، “نووسهری کورد” در کُردستان عراق فعالیت داشته است. همچنین مقالات وی در نشریات “الثورە”، “ڕووناکی”، “گەلاوێژ” و “کادر” و غیرە به چاپ رسیدهاند. کتاب خاطرات سعید ناکام در سال ۲۰۰۳ در اربیل چاپ شدە است.
از جمله آثار او:
- ئاگری بن کا (آتش زیر کاە) (نوول)
- ئەوەی بۆ بڵاوکردنەوە ناشێ (آنچه مناسب انتشار نیست) چاپ اللواء- بغداد، ۱۹۵۸
- ھۆنراوەی نوێ (اشعار نو)، چاپ کامەران- سلێمانی، ۱۹۵۹
- سەیاحەتنامەی ئەولیا چەلەبی (ترجمه سیاحتنامه اولیا چلبی)، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد- بەغدا، ۱۹۷۹.
سلیمان چیره (هیرش) (۱۳۲۹/۱۹۵۱روستای حمزهآباد مهاباد –۱۳۹۲/ ۲۰۱۳ استهکلم) شاعر، نویسنده، مترجم، روزنامهنگار، مدیر و سردبیر مجله فرهنگی و ادبی گزینگ در سوئد، از کادرهای پیشین حزب توده ایران در کُردستان. کتابهای بزهی خوێن (لبخند خون)، هیمن و من (خاطرات)، ‘حافظ هیرش- برگردان ۲۷۰ غزل حافظ به کُردی’ و ترجمه ‘حکایات و پندهای شیرین ملا نصرالدین’ به کُردی از جمله آثار او هستند. شماری از مقالات، تحقیقات و نقدهای ادبی او توسط قاسم چیره، گردآوری و در سال ۲۰۲۰ منتشر شد.
عمر عنایتی ( ۱۳۳۹/۱۹۶۰ بوکان – ۱۳۹۲/۲۰۱۳ نروژ) نویسنده، مترجم و از اعضای پیشین اتحادیه کمونیستها. برخی از مقالات سیاسی و اجتماعی و برگردانهای او مانند ‘ یا کنفدرالیسم دمکراتیک یا پذیرش سیاست استعماری در خاورمیانه’، ‘منشور حقوق بشر’ و شماری دیگر در سایتهای ‘ڕۆژههڵات/بۆکان’، ‘ئهمڕۆ’ و … چاپ میشد.
دکتر صارمالدین صادق وزیری (۱۳۰۰/ ۱۹۲۱ سنندج –۱۳۹۷/۲۰۱۶ سویس) حقوقدان، نویسنده، سردبیر روزنامه ‘شهباز’ در سال۱۳۲۹ و مدیر و سردبیر روزنامه ‘بروسکه’ ناشر افکار جمعیت کُردهای مقیم مرکز در ۱۳۵۷، سردبیر نشریه هفتگی ‘صدای معاصر’ ۱۳۵۷. او همچنین جزو هیات موسس جمعیت قضات و کارمندان دادگستری و سردبیر روزنامه ارگان ‘جمعیت کُردستانیها در تهران’ در سال ۱۳۲۵، از اعضای ‘جمعیت ملی مبارزه با استعمار’ در سال ۱۳۲۹، عضو حزب توده ایران و عضو شورای مرکزی جمعیت حقوقدانان دمکرات ایران، جمعیت حقوقدانان ایران در سال ۱۳۵۶ و جبهه دمکراتیک ایران در سال ۱۳۵۷ بود. کتاب ‘دفاع از ۲ شخصیت برجسته کُرد، زندهیادان قاضی محمد و احسان نوری پاشا’ از جمله آثار او میباشند.
ناصر ایرانپور (۱۳۴۱/۱۹۶۲ مهاباد- ۱۳۹۵/ ۲۰۱۶ دورتموند) نویسنده، مترجم، ژورنالیست و کنشگرسیاسی. او مترجم و مولف دهها مقاله و رسالهی تحقیقی، تحلیلی و روشنگرانه به زبانهای فارسی، کُردی و آلمانی به ویژه در حوزهی فدرالیسم و مسائل کُردستان ایران بود. آخرین مقالهی وی تحت عنوان ‘ کُردها در ایران قربانی رژیم اسلامی‘ به زبان آلمانی در نشریهی ‘پوگروم’ شماره۲۹۱ ( ۶ | ۲۰۱۵) منتشر شد. کتاب دو جلدی ‘بازاندیشی در برخی از مفاهیم کلیدی فلسفهی سیاسی، مجموعه ترجمه از پژوهشگران خارجی، در سال ۲۰۱۶ چند هفته قبل از مرگ او در آلمان به چاپ رسید.
دکتر محمد مکری. [دکتر محمد کیوانپور مکری کرمانشاهی](۱۲۹۸/۱۹۱۹ کرمانشاه – ۱۳۸۶/۲۰۱۷ پاریس) پژوهشگر، نویسنده، شاعر، زبانشناس و کنشگر سیاسی و نخستین سفیر ایران در شوروی پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران بود. وی مولف بیش از یکصد جلد کتاب و پژوهشنامه علمی و صدها عنوان مقاله در زمینههای تخصصی علوم مختلف انسانی و از همکاران علیاکبر دهخدا در نگارش لغتنامه بود. ‘شاهنامه حقیقت’، ‘یاران حقیقت و بهلول دانا’، ‘ویژگی های عروضی در فرهنگ عامه’، ‘کردیّات ایرانی’، ‘نگاهی نو به تاریخ و زبان فارسی، خط و زبان فارسی کامل ترین خط و زبان جهان’ و ‘خاطرات من از زندهیاد دکتر حسین فاطمی’ از جمله آثار او میباشند. . دکتر مکری در سالهای بین ۱۳۲۴ و ۱۳۳۱ خورشیدی در تهران، دو نشریه تحقیقی ‘ماد’ و ‘بهغستان’ (بیستون) را در رابطه با مسائل تاریخی و فرهنگی کردستان، منتشر میکرد.
دکتر امیر حسنپور(۱۳۲۲/۱۹۴۳ مهاباد – ۱۳۹۶/۲۰۱۷ تورنتو کانادا) نویسنده، پژوهشگر، زبانشناس، استاد دانشگاه و کنشگر سیاسی. او دارای آثار بسیاری به زبانهای کُردی، فارسی و انگلیسی است. کتابهای ‘ا. ح. آریان پور و جامعهشناسی مارکسیستی تاریخ’، ‘طبقه اجتماعی و دیالکتیک’، ‘بر فراز موج نوین کمونیسم’، ‘سیاست زبان کُردی’- در دو جلد و ‘ملیگرایی و زبان در کُردستان’، ‘سنتهای شفاهی و کتبی کُردستان (فرهنگ و تمدن در خاورمیانه)’ و ‘شورش دهقانان مکریان’ از جمله آثار او میباشند.
فتاح کاویان (۱۳۱۵/ ۱۹۳۶ مهاباد –۱۳۹۵ / ۲۰۱۷ کویه، کُردستان عراق) نویسنده، مترجم، عضو رهبری حزب دمکرات کُردستان ایران. کتابهای ‘فرهنگ لغات هفتگانه – فرهنگ انگلیسی، کُردی و فارسی’، ‘ پولپوتیسم در عمل’ و برگردان کتابهای ‘آرزو ومرگ قاسملوی کُرد’ اثر کارول پرون هوبر، ‘گوریلهای شیلی’ اثر هلیوس پریه تو، ‘آدمکشان قصر فیروزهای’ اثر رویا حکاکیان از انگلیسی به فارسی از جمله آثار او میباشند.
سعید کاوه (کوێستانی) (۱۳۱۸/۱۹۳۹ روستای آلیاوتی شیخان نقده – ۱۹۹۷/ ۲۰۱۸ سوئد) کتابهای ‘من و زارا’، ‘ له ههر شتێ مشتێ’ (مشتی از همه چیز)، ‘ دابران و لهت کردنی کۆمهڵگا له پێناو چی دا؟ (انشعاب و تقسیم جامعه به چه هدفی؟) و خاطرات شخصی او بهنام ‘بازنگریی سرنوشت خود و رویدادهای درون حزب دمکرات کُردستان ایران’ از جمله آثار او هستند.
سهیلا قادری(۱۳۵۲/۱۹۷۳پیرانشهر- ۱۹۹۷/ ۲۰۱۸ کویه، مرگ در اثر حمله موشکی سپاه پاسداران ایران به قلعه دمکرات در کُردستان عراق) نویسنده، شاعر، مشاور کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان و دبیر اتحادیه زنان. مجموعه اشعار ‘تاسهکانم بۆ دایکم’ (دلتنگیهایم برای مادرم)، ‘ گوڵی وڵاتی بهفر’ (گل سرزمین برف) پس از شهید شدن وی چاپ شدند.
رحمان پیروتی(۱۳۳۱/۱۹۵۲ منطقه لاجان پیرانشهر – ۱۷ شهریور ۱۳۹۷/۸ سپتامبر ۲۰۱۸ در جریان حمله موشکی سپاه پاسداران ایران به قلعه دمکرات در کُردستان عراق) ، نویسنده مقالات سیاسی در نشریه ‘کُردستان’ ارگان حزب دمکرات کُردستان، عضو کمیته مرکزی حزب دمکرات کُردستان، برخی از نوشتههای پیروتی پس از مرگ وی تحت عنوان “بابهت و نووسراوەکانی شههید ڕەحمان پیرۆتی” (مقالات و نوشتههای شهید پیروتی) توسط آقای رحمان نقشی گردآوری شده است.
انورسلطانپناه (۱۳۱۴/۱۹۳۵ روستای تالهجار، سقز-۱۳۹۷/ ۲۰۱۸ نروژ) شاعر، مترجم، ادیب، عضو هیأت تحریریه روزنامهی’کوردستان’ ارگان مرکزی حزب دمکرات کُردستان ایران. دیوان شعر کُردی ‘ زایهڵهی خهیاڵ’ (پژواک خیال) و ترجمه رمانهای ‘بابا لنگدراز’ آلیس جین وبسترو ‘رویاهای ماده گرگ’ اثر نویسنده شهیر قرقیزستان ‘چنگیز آیتماتوف’ از جمله آثار او میباشند.
جلیل گادانی (۱۳۱۲/۱۹۳۴مهاباد- ۱۳۹۹/۲۰۲۰ اربیل) نویسنده، مترجم، پژوهشگر و از رهبران حزب دمکرات کُردستان ایران. او مترجم کتابهای ‘اسیر فرشتهوش’، ‘بی خانمان’، ‘پایان شب سیه’ و ‘چگونه انسان غول شد’ از فرانسه به فارسی است. کتاب ‘پنجاه سال مبارزه’ در ۳ جلد ( تاریخ مختصر حزب دمکرات کُردستان ایران)’ از جمله آثار پرشمار او میباشند.
میرزا علی کتابی (۱۳۱۵/۱۹۳۶ خورخوره سقز -۱۳۹۹/ ۲۰۲۰ یوتوبری، سوئد) نویسنده، رماننویس، روزنامهنگار، سردبیر مجله کردی جهان کودکان در سوئد که در سلیمانیه تجدید چاپ میشد، از رهبران و اعضای ‘کومله یکسانی کُردستان’. رمان ‘سارا’ ، رمان ۵ جلدی ‘سوڕسوڕهی مهرگ’ (چرخش مرگ)، داستانهای ‘ شوانه چکۆلهی ههڵاتو’ (چوپان کوچولوی فراری)، ‘دادگاه’، ‘ئهشکهوتی پهریان’ (غار پریان) و …. به زبان کُردی، همچنین کتابهای ‘اسلام و زن’ ، ‘ مراسم عقد و ازدواج’ ، ‘اعدام انقلابی و اعدام ارتجاعی’ از جمله آثار او به زبان فارسی میباشند.
ناصر امیننژاد (۱۳۳۷/ ۱۹۶۰ بانه – ۱۴۰۲/۲۰۲۳ دورتموند) نویسنده، مترجم، از اعضای حزب دمکرات کُردستان ایران و کومله. از جمله آثار او ترجمه برخی از داستانهای کتاب پێکەنینی گەدا (خندە گدا) اثر زندهیاد حسن قزلجی از کُردی به فارسی، ترجمه کتاب کارل مارکس (زندگینامه با فشردهای از مارکسیسم، ترجمه ف. م جوانشیر) از فارسی به کُردی. او در حال تکمیل کردن ترجمه و تالیف کتابی در رابطه با دین مسیحت بود که متاسفانه مرگ نابهنگام او، اجازه اتمام آن را نداد. مقالات سیاسی و ادبی او در نشریات حزب دمکرات کردستان و رادیو صدای انقلاب ایران (کومله) و مجله هاواردر آلمان و … به چاپ رسیدند.
طیفور بطحایی (۱۳۲۵/۱۹۴۷ سنندج –۱۳۹۹/ ۲۰۲۰ یوتبری) نویسنده، فیلمساز، پیکرساز و کنشگر سیاسی. فیلمهای ئازار (رنج)، مستند ۱۹۷۹؛ قلههای سرفراز، مستند ۱۹۸۱ تا ۸۳، توطئه سیاه، مستند ۲۰۰۶ و کتابهای زندگی در باد (رمان)، آقای چوخ بخت یوخ، سفر خیال (از کُرسان تا کُردستان) ، مافی ژن له کۆمهڵی کوردهواری دا (حقوق زن در جامعه کُردی) (پژوهش و کار مشترک ژیلا فرجی و طیفور بطحایی) از جمله کارهای او میباشند.
احمد کاکهمهمی (۱۳۲۵/۱۹۴۶– روستای سیاقۆڵ – مهاباد- ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ استهکلم) نویسنده و از اعضای حزب دمکرات کُردستان ایران. کتاب تدریسریاضیات و علوم تجربی برای کلاس اول، کتاب درسی گلبهاره (۴ جلد) به زبان کُردی برای دوره دبیرستان، از جمله آثار او میباشند
فرهاد شعبانی (۱۳۳۷/۱۹۵۸ سنندج –۱۴۰۰ سوئد/۲۰۲۱) از رهبران کومله – حزب کمونیست ایران؛ نویسنده مقالات سیاسی، اجتماعی و از مدیران سایت ‘کولبر نیوز’ و ‘کارگر نیوز’. ‘نگاهی به تاریخچه سلفیگری، موقعیت آن در کُردستان ایران و شیوه های مبارزه با آن’ از جمله مقالات او میباشد.
احمد قادری (۱۳۲۰/۱۹۴۱ روستای “نجنی بالا”، بانه – ۱۴۰۲/ ۲۰۲۳ کویه) شاعر، عضو هیات نویسندگان روزنامه ‘کُردستان’، همکار “رادیو صدای کُردستان” و دیرتر تهیه کننده برنامه در تلویزیون „کوردکانال” و از اعضای حزب دمکرات کُردستان ایران بود. کتابهای ‘ ناڵهی بێ بهشی’ (ناله محرومیت)، ‘به دهم ڕێگای خهباتهوه’ (در ادامه راه مبارزه) از جمله آثار او میباشند.
کریم قیومی (۱۳۳۸/۱۹۵۹ مهاباد -۱۴۰۲/ ۲۰۲۳ اربیل) نویسنده، مترجم و عضو هیات تحریریه مجله کُردی ‘سروه’ در ایران و یکی از مترجمان کتاب ‘تاریخ تمدن’ ویل دورانت به زبان کُردی بود.
هاشم کریمی (۱۳۱۷/۱۹۳۸ بانه – ۱۴۰۳/۲۰۲۴ لندن) نویسنده، مترجم و عضو هیأت سیاسی حزب دمکرات کُردستان ایران بود. کتابهای ‘دهوری ئایین له ئێرانی دوای خومهینی’ (نقش مذهب در ایران بعد از خمینی)، ترجمه ترانههای خیام اثر صادق هدایت به زبان کُردی و کتاب خاطرات به نام ‘گهشتێ له ئارباباوه بۆ باواجی (گشتی از آربابای شهر بانه تا باواجی شهر کویه) از جمله آثار او میباشند.
پولا نانوازاده (۱۳۳۴/ ۱۹۵۵ مهاباد – ۱۴۰۳/۲۰۲۴ استهکلم) نویسنده، شاعر و از اعضای حزب دمکرات کُردستان ایران و پارت آزادی کُردستان بود. مجموعه اشعار او ‘هاواری سهربهخۆیی’ (فریاد استقلال) نام دارد. بیشتر اشعار او با صدای خود وی در سایت شخصی و یوتیوب پخش میشد. https://polananvazade.net/
حسین مراد بیگی(حمه سور) (۱۳۳۰/ ۱۹۵۱ بوکان – ۱۴۰۳/۲۰۲۴ استهکلم) نویسنده و مترجم، از بنیانگذاران کومله و از اعضای پیشین حزب حکمتیست. کتاب ‘تاریخ زنده کُردستان، چپ و ناسیونالیسم’ و ‘نقد کتاب توماس پیکتی سرمایه در قرن بیست و یکم’ از جمله آثار قلمی او هستند.
جولای ۲۰۲۴
در شمارە ۴۱ آوای تبعید، پاییز ۱۴۰۳ به چاپ رسیدە است.
توضییحات:
۱. این مقاله با ویرایش جدید و افزودن چند نام دیگردر دسامبر ۲۰۲۴ به روز شده است.
۲. نیما در نامهها و نوشتههای خود بارها به او اشاره کرده و در یکی از نوشتههایش در مورد انجیری چنین میگوید:’ او بزرگترین انسانی است که من در دورەی زندگانی خود با او برخورد کردم. من با انسانهای هم افق و همفکر خود زیاد برخورد کردهام. او از همه اینها گذشته بود. این جوان کُرد و مخصوصا کُرد به معنی انسان، تمام سال ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ باعث بر تسلی من بود. این کُرد به قدری فهمیده است که فهم او فوق دانایی است و دانایی او فوق فهم. من در باره دانش او هیچ نمیگویم. او بسیار چیزها خوانده و میداند و بهتر از دیگران میداند. او به زبان عرفان به حقالیقین دانشهای خود رسیده است. او علاوه بر دانش است. او دانشی است که باید او را با دانش موازنه کرد و کسریهای دانش بشری را با آن به مظنه درآورد.’ برگزیده آثار نیمایوشیج، جلد ۲، ص ۲۵۲ – ۲۵۱
۳. در روز ۲۶ اسفند ۱۳۶۶ پیشمرگان گردان شوان کومله، در حالی که به سبب بمباران شیمیایی شهر حلبچه توسط نیروی هوایی عراق مسموم شده بودند در کناره دریاچه سیروان مورد حمله نیروهای مسلح جمهوری اسلامی قرار گرفتند و در نبردی نابرابر، ۵۶ نفر از آنها جان باختند و ۱۲ نفر نیز دستگیر و پس از شکنجههای وحشیانه در زندان سنندج اعدام شدند.
۴. احسان طبری در رابطه با اهمیت کتاب کُردستان و کُرد در شمارە ۴ دنیا / نشریه تئوریک و سیاسی کمیته مرکزی حزب توده ایران در سال ۱۳۴۴ مینویسد: ‘این کتاب نشریه”اداره انتشارات فرهنگستان علوم چک اسلواکی” است و ضمنا یک بنگاه نشریاتی انگلیسی نیز نشر ترجمه انگلیسی آنرا بعهده گرفته است. توجه فراوانی که این بنگاههای نشریاتی به تالیف رفیق قاسملو معطوف داشتهاند محصول اهمیت و فعلیت موضوع کتاب است. پروفسور یارسلاو مارتیینیچ رئیس دانشگاه “۱۷ نوامبر” پراگ در پیشگفتاری که برای این اثر، مینویسد: ” کتاب کُردستان و کُردها”ی عبدالرحمن قاسملو یک کمک استثنائی و ارزشمند به اطلاعات عام در مورد مسئله بغرنج کُرد بطور اعم و برخی از جهات اساسی این مسئله بطور اخص است … این کتاب به شیوهای استثنائی توفیق آمیز است”.
یک پاسخ
با سلام.
نوشته با ارزشی است. اما دو نکته به اشتباه چاپ شده است. عامل قتل انجیری آذر را باید گروه ملا مصطفی بارزانی دانست. دوم اینکه کتاب “خاطرات من از زنده یاد دکتر حسین فاطمی ” اثر صارم الدین صادق وزیری است که با نام مستعار مکری آنرا منتشر کرد.