معاون وزیر امور خارجه ایران، مجید تخت‌روانچی، روز جمعه در ژنو با همتایان اروپایی خود دیدار خواهد کرد. این نشست پس از شکست توافقی برگزار می‌شود که بر اساس آن ایران پیشنهاد کرده بود غنی‌سازی اورانیوم خود را به ۶۰ درصد محدود کند؛ سطحی که نزدیک به آستانه لازم برای تولید سلاح هسته‌ای است.
این پیشنهاد از سوی ایران به‌عنوان گامی اولیه برای بازسازی اعتماد میان تهران و غرب پیرامون برنامه هسته‌ای‌اش مطرح شده بود. در مقابل، نگرانی‌ها درباره احتمال تشدید تنش‌ها در خاورمیانه و تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای افزایش یافته است. تهران همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز و برای اهداف غیرنظامی است.
اهداف ایران در مذاکرات ژنو
ایران پیشنهاد اخیر خود را به‌عنوان گامی عملی برای کاهش تنش‌ها مطرح کرد. اما برخی کارشناسان و مقامات غربی این پیشنهاد را ناکافی دانسته و معتقدند که تهران به تعهدات گسترده‌تری برای بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نیاز دارد. این توافق، که در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ کنار گذاشته شد، محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال می‌کرد و در مقابل، تحریم‌های اقتصادی لغو می‌شدند.
یکی از دیپلمات‌های اروپایی گفت: “هدف از این مذاکرات این است که دریابیم آیا ایران تمایلی به برداشتن گام‌های ملموس دارد یا خیر.” وی افزود که پیشنهاد ۶۰ درصدی ایران گامی ناکافی برای بازگشت به مسیر مذاکرات جدی تلقی می‌شود.
نگرانی از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای
با افزایش تنش‌ها در منطقه و درگیری‌های مداوم میان ایران و اسرائیل، نگرانی‌ها از احتمال تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای به‌منظور تقویت دفاع ملی افزایش یافته است. این نگرانی‌ها به‌ویژه در میان متحدان غربی و کشورهای منطقه‌ای، از جمله اسرائیل و عربستان سعودی، بیشتر شده است.
یک تحلیلگر ارشد مسائل هسته‌ای در این زمینه گفت: “احتمالاً ایران به این نتیجه برسد که داشتن سلاح هسته‌ای، تنها راه برای تأمین امنیت خود در برابر تهدیدات خارجی است.”
رد پیشنهاد ایران از سوی اروپا
پیشنهاد اخیر ایران برای محدود کردن غنی‌سازی به ۶۰ درصد، به‌طور کلی از سوی اروپایی‌ها رد شد. کشورهای اروپایی خواستار بازگشت ایران به محدودیت‌های توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ هستند، که شامل سقف غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی بود.
با این حال، ایران این توافق را ناکافی دانسته و خواهان رفع کامل تحریم‌های اعمال شده پس از خروج ترامپ از توافق در سال ۲۰۱۸ است. یکی از مقامات ایرانی گفت: “ایران تنها در صورتی به محدودیت‌های توافق برمی‌گردد که تمامی تحریم‌ها لغو شوند و غرب تضمین‌های لازم را ارائه دهد.”
چالش‌های پیش‌رو در مذاکرات ژنو
نشست ژنو، که اولین دیدار رسمی میان ایران و اروپا پس از شکست توافق اخیر است، با چالش‌های متعددی روبه‌رو خواهد بود. طرف اروپایی خواهان تعهدات بیشتری از سوی ایران است، در حالی که تهران بر لغو تحریم‌ها به‌عنوان پیش‌شرط هرگونه توافق پافشاری می‌کند.
یکی از دیپلمات‌های اروپایی گفت: “ایران باید نشان دهد که آماده برداشتن گام‌های ملموس و قابل‌راستی‌آزمایی است. در غیر این صورت، ادامه مذاکرات بی‌فایده خواهد بود.”
نقش تنش‌های منطقه‌ای در مذاکرات
تنش‌های منطقه‌ای، به‌ویژه درگیری‌های اخیر میان ایران و اسرائیل، سایه سنگینی بر مذاکرات ژنو انداخته است. نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اخیراً اعلام کرد که مقابله با تهدیدات ایران در اولویت قرار دارد. وی همچنین بر افزایش همکاری با آمریکا برای فشار بیشتر بر تهران تأکید کرد.
از سوی دیگر، ایران نیز به تقویت روابط خود با روسیه و چین پرداخته است. این روابط، به‌ویژه در زمینه‌های نظامی و اقتصادی، نگرانی‌های غرب را افزایش داده است.
آینده مذاکرات هسته‌ای
نتیجه مذاکرات ژنو تا حد زیادی به انعطاف‌پذیری طرفین بستگی دارد. ایران به دنبال رفع تحریم‌های اقتصادی است که اقتصاد این کشور را به‌شدت تحت فشار قرار داده‌اند. در مقابل، اروپا و آمریکا خواهان بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای و کاهش تنش‌های منطقه‌ای هستند.
یک مقام ایرانی گفت: “اگر مذاکرات ژنو به نتیجه نرسد، احتمالاً تهران به برنامه هسته‌ای خود سرعت بیشتری خواهد داد.”
با این حال، برخی کارشناسان امیدوارند که مذاکرات ژنو بتواند زمینه‌ساز بازگشت به گفت‌وگوهای جامع‌تر و توافق جدیدی باشد. یک دیپلمات اروپایی در این زمینه گفت: “ما هنوز امیدواریم که ایران و غرب بتوانند بر اختلافات خود غلبه کنند و به توافقی دست یابند که هم به نفع امنیت منطقه باشد و هم وضعیت اقتصادی ایران را بهبود بخشد.”
چشم‌انداز دیپلماسی در دوران ترامپ
با نزدیک شدن به آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، نگرانی‌ها درباره افزایش فشارهای آمریکا بر ایران بیشتر شده است. ترامپ در دوران نخست ریاست‌جمهوری خود سیاست “فشار حداکثری” را علیه ایران اجرا کرد که تأثیرات عمیقی بر اقتصاد این کشور داشت.
در صورت بازگشت ترامپ به کاخ سفید، احتمالاً سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری علیه ایران اعمال خواهد شد. این امر می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را پیچیده‌تر کرده و احتمال دستیابی به توافق را کاهش دهد.
مذاکرات ژنو، آزمونی مهم برای بررسی احتمال ازسرگیری گفتگوهای هسته‌ای میان ایران و غرب خواهد بود. با توجه به تنش‌های فزاینده در خاورمیانه و نگرانی‌های غرب از برنامه هسته‌ای ایران، این مذاکرات اهمیت زیادی در تعیین مسیر دیپلماسی و ثبات منطقه‌ای خواهد داشت.
